“Visa-free”: Η ΕΕ αξιολογεί το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για ταξιδιώτες από τα Δυτικά Βαλκάνια

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πέμπτη αξιολόγηση της λειτουργίας του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης (“visa-free”) που ισχύει για την Αλβανία, τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία.

Σύμφωνα με τα πορίσματα της πέμπτης έκθεσης μετά την απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, απαιτούνται περαιτέρω μέτρα για τη διατήρηση της ακεραιότητας του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης και την αντιμετώπιση ενδεχόμενων καταχρήσεων του συστήματος ασύλου της ΕΕ.

O κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος, Επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας δήλωσε: «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξακολουθεί να δεσμεύεται για τη διατήρηση της απαλλαγής των πολιτών χωρών των Δυτικών Βαλκανίων από την υποχρέωση θεώρησης για τα ταξίδια τους. Τα οφέλη της απελευθέρωσης του καθεστώτος θεωρήσεων είναι ιδιαίτερα  εμφανή όσον αφορά την διευκόλυνση των επαφών μεταξύ των ατόμων όσο και των επιχειρηματικών ευκαιριών. Ωστόσο, η κατάχρηση του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης με σκοπό την υποβολή αιτήματος ασύλου στην ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίζεται συστηματικά και με ορθή κατανομή των πόρων. Η έκθεση διατυπώνει σειρά συστάσεων ώστε να αντιμετωπιστεί το δίπτυχο της παράτυπης μετανάστευσης – ήτοι παράγοντες που ωθούν στην εγκατάλειψη της χώρας καταγωγής – παράγοντες που προσελκύουν στη χώρα προορισμού. Ως εκ τούτου, απευθύνω έκκληση σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες να παρέχουν πλήρη στήριξη και να αναλάβουν σταθερή δέσμευση».

Βασικά πορίσματα

Η κατάχρηση σε θέματα ασύλου από πολίτες χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς “visa-free” εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα.

Ο αριθμός των αιτήσεων για χορήγηση ασύλου που υποβάλλονται στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν από υπηκόους των πέντε χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς “visa-free” αυξάνεται σταθερά από τότε που επιτεύχθηκε η απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων, ενώ κορυφώθηκε το 2013 με την υποβολή 53.705 αιτήσεων. Τα αριθμητικά στοιχεία για τους πρώτους εννέα μήνες του 2014 είναι κατά 40 % υψηλότερα σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2013.

Ταυτοχρόνως, το ποσοστό αναγνώρισης του καθεστώτος ασύλου, σε όλη την ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν, εξακολούθησε να μειώνεται για όλους τους πολίτες χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς “visa-free, γεγονός που υποδηλώνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των αιτήσεων εξακολούθησε να είναι καταφανώς αβάσιμη. Το ποσοστό αναγνώρισης ήταν 3,7 % για τους πολίτες του Μαυροβουνίου, 2,7 % για τους πολίτες της Σερβίας και 1 % για τους υπηκόους της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Εν τω μεταξύ, στο 8,1 % των Αλβανών αιτούντων και στο 5,9 % των πολιτών της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης χορηγήθηκε διεθνής προστασία στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν το 2013.

Οι Σέρβοι πολίτες εξακολουθούν να αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν αιτούντων οι οποίοι ζητούν τη χορήγηση ασύλου και προέρχονται από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς “visa-free” (42 % το 2013).  Ακολουθούν οι πολίτες της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και οι πολίτες της Αλβανίας (21 % για κάθε ομάδα), οι πολίτες της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης (14 %) και οι πολίτες του Μαυροβουνίου (2 %).

Η Γερμανία παραμένει ο μεγαλύτερος αποδέκτης αιτήσεων ασύλου από άτομα προερχόμενα από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς “visa-free”, με αυξημένο ποσοστό απορρόφησης αιτούντων από τα Δυτικά Βαλκάνια (από 12 % το 2009 σε 75 % κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2014).

Κύριες συστάσεις

Κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων στην οποία ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης (“visa-free”) πρέπει να παρουσιάζει σταθερά πτωτική τάση του αριθμού των αβάσιμων αιτήσεων χορήγησης ασύλου που υποβάλλονται στα κράτη μέλη της ΕΕ.

Η Επιτροπή διατυπώνει τη σύσταση ότι κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων στην οποία ισχύει το καθεστώς “visa-free” πρέπει να αναλάβει αποφασιστική δράση για να αντιμετωπίσει τους παράγοντες που ωθούν στην εγκατάλειψη της χώρας καταγωγής με αποτέλεσμα την παράτυπη μετανάστευση στην ΕΕ, με τους ακόλουθους τρόπους:

1. αύξηση      της στοχευμένης συνδρομής σε μειονοτικούς πληθυσμούς, ιδίως εκείνους της      εθνότητας των Ρομά·
2. ενίσχυση      της επιχειρησιακής συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών σε θέματα      διαχείρισης των συνόρων, μετανάστευσης, ασύλου και επανεισδοχής με τα      κράτη μέλη της ΕΕ, την Επιτροπή και την Frontex, την Europol και την EASO·
3. διενέργεια      ερευνών όσον αφορά τα άτομα που διευκολύνουν την παράτυπη μετανάστευση και      δίωξη εκείνων που καθιστούν δυνατή την κατάχρηση του καθεστώτος      “visa-free”·
4. ενίσχυση      των συνοριακών ελέγχων με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των      πολιτών·
5. βελτίωση      της εφαρμογής στοχευμένων εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με      στόχο να γνωρίσουν καλύτερα οι πολίτες τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις      τους όσον αφορά τα ταξίδια χωρίς υποχρέωση θεώρησης.

Η Επιτροπή διατυπώνει επίσης τη σύσταση ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν που επηρεάζονται περισσότερο πρέπει να λάβουν μέτρα για να αντιμετωπίσουν τους παράγοντες που προσελκύουν στη χώρα προορισμού την παράτυπη μετανάστευση. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να εξετάσουν τα εξής μέτρα:

1. εξορθολογισμός      των διαδικασιών ασύλου για τους πολίτες των      πέντε χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει απαλλαγή από την      υποχρέωση θεώρησης, μεταξύ άλλων με αύξηση του προσωπικού που εξετάζει τις      υποθέσεις ασύλου κατά τις περιόδους αιχμής ή με θέσπιση επισπευσμένης      διαδικασίας που επιτρέπει την ταχεία επεξεργασία των αιτήσεων κατά τις      περιόδους αιχμής ή για τους πολίτες συγκεκριμένων χωρών·
2. πιο      προσεκτική και επιλεκτική χρήση των χρηματικών επιδομάτων, όπως του επιδόματος ημερησίων εξόδων και της οικονομικής      ενίσχυσης επαναπατρισμού, ώστε να μειωθούν τα οικονομικά κίνητρα της      κατάχρησης του συστήματος ασύλου·
3. οργάνωση      επισκέψεων υψηλού επιπέδου στις ενδιαφερόμενες χώρες και ενημερωτικές      εκστρατείες σε συνεργασία με τοπικές ΜΚΟ και δήμους·
4. ενίσχυση      της επιχειρησιακής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών με      τις αρχές των οικείων χωρών, μεταξύ άλλων μέσω των αξιωματούχων συνδέσμων.

Ιστορικό

Η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, το Μαυροβούνιο και η Σερβία εντάχθηκαν στο καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης της ΕΕ τον Δεκέμβριο 2009 (IP/09/1852)· η Αλβανία και η Βοσνία – Ερζεγοβίνη τον Νοέμβριο 2010 (MEMO/10/548).

Μετά την απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων, σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ καταγράφηκε αύξηση των αβάσιμων αιτήσεων ασύλου που υποβάλλονται από υπηκόους των απαλλασσόμενων από την υποχρέωση θεώρησης χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Για την αποφυγή των κινδύνων κατάχρησης του καθεστώτος “visa-free”, η Επιτροπή καθιέρωσε μηχανισμό για την παρακολούθηση της εφαρμογής των μέτρων που λαμβάνονται από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων καταχρήσεων.

Οι εκθέσεις μετά την απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων έχουν ως στόχο να εξασφαλίσουν την ουσιαστική εφαρμογή των δεσμεύσεων που είχαν αναλάβει οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων πριν από την άρση της υποχρέωσης θεώρησης. Η σημερινή έκθεση είναι η πέμπτη κατά σειρά από το 2011.

Οι εκθέσεις συντάσσονται βάσει των επί τόπου επισκέψεων εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών για την επαλήθευση της προόδου και της ποιότητας των μεταρρυθμίσεων σχετικά με το καθεστώς “visa-free”. Βασίζονται επίσης σε εκθέσεις από κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης, καθώς και αναλύσεις από τον Frontex, την Europol, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) σχετικά με τις πλέον πρόσφατες τάσεις όσον αφορά τον έλεγχο των συνόρων, την παράτυπη μετανάστευση και το άσυλο.

Πέραν των τακτικών εκθέσεων μετά την απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων, η ΕΕ εισήγαγε επίσης ένα γενικό μηχανισμό που επιτρέπει, υπό εξαιρετικές συνθήκες, την έκτακτη επανεισαγωγή της απαίτησης θεώρησης (visa) για πολίτες τρίτων χωρών που επωφελούνται από την απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης κατόπιν συμφωνίας με την ΕΕ (MEMO/13/784).

Αυτός ο μηχανισμός δεν στοχεύει κάποια συγκεκριμένη τρίτη χώρα ή περιοχή, αλλά εφαρμόζεται εξίσου για όλες τις χώρες που επωφελούνται ή θα επωφεληθούν από τη δυνατότητα ταξιδιών χωρίς θεώρηση στην ΕΕ στο μέλλον — κατά συνέπεια ισχύει και για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Κανένα κράτος μέλος δεν έχει ακόμα ζητήσει την ενεργοποίηση του μηχανισμού αναστολής όσον αφορά το καθεστώς των θεωρήσεων.

Τελευταίες εξελίξεις

Κατά τους τελευταίους μήνες, η ΕΕ αντιμετώπισε σημαντική αύξηση της παράτυπης μετανάστευσης από το Κοσσυφοπέδιο, μέσω της Σερβίας, σε αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ. Αυτή τη στιγμή, η Επιτροπή διεξάγει διάλογο με το Κοσσυφοπέδιο για την απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων και θα συνεχίσει να συνεργάζεται με την κυβέρνησή του για να αντιμετωπίσει τους παράγοντες αυτής της πρόσφατης μεταναστευτικής τάσης.