Το Τουρκικό Λόμπυ στις ΗΠΑ και η μη αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας, Toυ Δρ. Πρόδρομου Γιαννά

Οι σφαγές και ο εκτοπισμός που υπέστησαν οι Αρμένιοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το διάστημα 1894-1923 είναι ένα ευαίσθητο θέμα που τίθεται με διαφορετικούς όρους από τις δύο κύριες αντιμαχόμενες πλευρές. Οι Αρμένιοι, τόσο οι πολίτες της Αρμενίας όσο και οι περίπου 7.000.000 Αρμένιοι ή αρμενικής καταγωγής που απαρτίζουν την αρμενική διασπορά, εκ των οποίων περίπου 1.200.000 διαμένουν μόνιμα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, αναφέρονται στα τραγικά γεγονότα εκείνης της περιόδου ως μια προμελετημένη, σκόπιμη και συστηματική επιχείρηση εξόντωσης της αρμενικής εθνοτικής μειονότητας και χρησιμοποιούν τον όρο «γενοκτονία» για να χαρακτηρίσουν τα ένα και πλέον εκατομμύριο θύματα των θηριωδιών που διέπραξαν οι Οθωμανοί Τούρκοι.

Η Τουρκία, ως το σύγχρονο κράτος που διαδέχτηκε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αναγνωρίζει ότι διεπράχθησαν σφαγές, εγκλήματα και εκτοπισμοί εναντίον των Αρμενίων, αλλά αρνείται κατηγορηματικά τον όρο «γενοκτονία» για την περιγραφή των γεγονότων και περιορίζει τον αριθμό των θυμάτων περίπου στις 600.000-800.000.

Η εξιστόρηση των γεγονότων αγγίζει καίρια σημεία της ψυχοσύνθεσης και της ταυτότητας των δύο λαών και καθιστά δύσκολο —αν όχι ανέφικτο— οποιοδήποτε εγχείρημα σύνθεσης και συγκερασμού των απόψεων. Οι Αρμένιοι θεωρούν χρέος τους να τιμήσουν τη μνήμη των προγόνων τους και ζητούν την ηθική δικαίωση με την αναγνώριση της 24ης Απριλίου ως ημέρας μνήμης για τη γενοκτονία των Αρμενίων. Οι Τούρκοι αρνούνται τη γενοκτονία γιατί υποσκάπτει τα θεμέλια και τη συνακόλουθη πολιτική ομογενοποίησης στα οποία οικοδομήθηκε το σύγχρονο τουρκικό κράτος.

Το θέμα της αρμενικής γενοκτονίας έχει απασχολήσει επιστημονικές ενώσεις και νομοθετικά σώματα. Υπέρ της αναγνώρισης της γενοκτονίας έχουν ταχθεί με ψηφίσματά τους η Διεθνής Ένωση Μελετητών για τη Γενοκτονία (International Association of Genocide Scholars) καθώς και τα κοινοβουλευτικά σώματα 23 κρατών. Οι εκάστοτε τουρκικές κυβερνήσεις έχουν επιδείξει ιδιαίτερη ευαισθησία στην πράξη αυτή της αναγνώρισης της γενοκτονίας εκ μέρους νομοθετικών σωμάτων και έχουν προβεί σε ανακλήσεις πρέσβεων, καθώς και σε ακυρώσεις επίσημων επισκέψεων και εμπορικών συμφωνιών.

Η ευαισθησία αυτή είναι έκδηλη στην περίπτωση των νομοθετικών σωμάτων των ΗΠΑ, της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Γερουσίας. Η θέση των ΗΠΑ ως χώρας στο θέμα της (μη) αναγνώρισης της γενοκτονίας είναι καίριας σημασίας για την Τουρκία. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στην επιθυμία της να μη διαταράξει τις συμμαχικές και φιλικές σχέσεις της με μια υπερδύναμη, αλλά και στην επιδίωξή της να εξουδετερώσει τις επίμονες προσπάθειες του ενός και πλέον εκατομμυρίου Αμερικανών αρμενικής καταγωγής που μέσω οργανώσεων, του λεγόμενου αρμενικού λόμπι, ασκούν πιέσεις στο Κογκρέσο των ΗΠΑ για την αναγνώριση της γενοκτονίας. Οι κυριότερες από αυτές τις οργανώσεις είναι το Αρμενικό Συμβούλιο της Αμερικής (Armenian Assembly of America) και η Αρμενική Εθνική Επιτροπή της Αμερικής (Armenian National Committee of America), γιατί υποσκάπτει τα θεμέλια και τη συνακόλουθη πολιτική ομογενοποίησης στα οποία οικοδομήθηκε το σύγχρονο τουρκικό κράτος.

Το τουρκικό λόμπι

Ο μηχανισμός προώθησης των τουρκικών συμφερόντων στις ΗΠΑ περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα από πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς. Στόχος της τουρκικής κυβέρνησης είναι να προωθήσει τις θέσεις της στην αμερικανική κυβέρνηση και το αμερικανικό Κογκρέσο, και να προβάλει μια θετική εικόνα για τη χώρα στην αμερικανική κοινή γνώμη. Η Τουρκία ανέκαθεν φρόντιζε να διατηρεί στενές σχέσεις με υψηλόβαθμα στελέχη της αμερικανικής γραφειοκρατίας, ιδιαίτερα με αξιωματούχους του Πενταγώνου.

Η επίκληση εκ μέρους της Άγκυρας της στρατηγικής αξίας της χώρας και της συνεισφοράς της στην προάσπιση των αμερικανικών και ατλαντικών συμφερόντων αρκούσε για να αποκτήσει στενές διασυνδέσεις και φιλίες με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία στο Πεντάγωνο, αλλά και για να χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης σε πολιτικο-στρατιωτικούς κύκλους που ασχολούνται με στρατηγικά θέματα και πρόσκεινται στη συντηρητική πλευρά του πολιτικού φάσματος, δηλαδή στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα.

Για να ασκήσει πίεση στα κέντρα εξουσίας των ΗΠΑ, και σε μια προσπάθεια να αντισταθμίσει την επιρροή που ασκούν οι οργανώσεις βάσης των Αμερικανών πολιτών ελληνικής και αρμενικής καταγωγής, του ελληνικού και αρμενικού λόμπι αντίστοιχα, η Τουρκία έχει συνάψει συμβόλαια κυρίως με εταιρείες δημοσίων σχέσεων, αλλά και με εταιρείες νομικών συμβούλων που διατηρούν στενές σχέσεις με βουλευτές, γερουσιαστές και το προσωπικό τους στο Κογκρέσο, καθώς και με ανώτερους αξιωματούχους της αμερικανικής γραφειοκρατίας. Στις ομάδες-στόχους των εταιρειών δημοσίων σχέσεων περιλαμβάνονται και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης που εργάζονται σε δεξαμενές σκέψης και μέσα μαζικής ενημέρωσης με γραφεία εντός του «περιφερειακού δρόμου Μπέλτγουεϊ» της Ουάσινγκτον

Την εκπροσώπηση της Τουρκίας έχουν κατά καιρούς αναλάβει διάφορες γνωστές αμερικανικές εταιρείες δημοσίων σχέσεων. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι οι Gray & Company και Hill & Knowlton τη δεκαετία του ’80, οι Arnold & Porter, Capitoline/MS & L, Sandwick Public Affairs και Fleishman-Hillard τη δεκαετία του ’90, και οι εταιρείες πολιτικής διαμεσολάβησης Livingston Group, DLA Piper, Gephardt Group Government Affairs, APCO Worldwide, Solarz Associates, Solomon Group και Fleishman-Hillard την τελευταία δεκαετία).

Ο μηχανισμός προώθησης των τουρκικών συμφερόντων στις ΗΠΑ περιλαμβάνει μια διακομματική κοινοβουλευτική ομάδα (caucus), επιτροπές πολιτικής δράσης, τουρκοαμερικανικές και αμερικανοτουρκικές οργανώσεις πολιτών, ερευνητικά ινστιτούτα και δεξαμενές σκέψης, καθώς και πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της αμυντικής βιομηχανίας. Ακολουθεί συνοπτική αναφορά στους σημαντικότερους φορείς και στη δράση τους αναφορικά με το αρμενικό ζήτημα.

Η εξέλιξη και πορεία των ψηφισμάτων στο Κογκρέσο καταδεικνύει την αποτελεσματικότητα του τουρκικού λόμπι στη μη αναγνώριση μέχρι σήμερα από τις ολομέλειες είτε της Βουλής είτε της Γερουσίας της 24ης Απριλίου ως ημέρας μνήμης για τα θύματα της γενοκτονίας των Αρμενίων. Η αποτελεσματικότητα αυτή οφείλεται στην αξιοποίηση των υπηρεσιών που προσφέρουν εταιρείες πολιτικής διαμεσολάβησης και δημοσίων σχέσεων έναντι αδρής αμοιβής, στην καλλιέργεια στενών δεσμών με το εβραϊκό λόμπι και στη γεωπολιτική αξία που κατέχει η Τουρκία στους αμερικανικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς.

Δρ. Πρόδρομος Γιαννάς

Καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σχέσεων, ΑΕΙ Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα

Το παραπάνω κείμενο αποτελείται από αποσπάσματα που περιέχονται στο κεφάλαιο με τίτλο «Η επικοινωνιακή πολιτική του τουρκικού λόμπι για τη μη έγκριση από το αμερικανικό Κογκρέσο της Αρμενικής γενοκτονίας», του Πρόδρομου Γιαννά που δημοσιεύθηκε στο βιβλίο Εικόνες Κρατών επιμέλεια Α. Σαμαρά, Εκδ, Καστανιώτη, 2014 σελ. 165-180.