Το πραξικόπημα του Νίγηρα είναι μεγάλη απειλή για το ενεργειακό «Σχέδιο Mattei» της Ιταλίας

Το πραξικόπημα στον Νίγηρα δεν είναι καλά νέα για την Ιταλία, καθώς καθώς είναι απειλή για το πολυδιαφημισμένο «σχέδιο Mattei», το οποίο επιδιώκει να ενισχύσει τις ενεργειακές εταιρικές σχέσεις με Αφρικανούς εταίρους, ενώ αυξάνει τις μεταναστευτικές ροές προς τη Νότια Ευρώπη, γράφει ο Francesco Sassi.

*Ο Francesco Sassi είναι ερευνητής στην ενεργειακή γεωπολιτική και τις αγορές στο Ricerche Industriali ed Energetiche (RIE) στη Μπολόνια.

Καθώς αρχικά εκτυλίχθηκε το πραξικόπημα του Νίγηρα, η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι βρισκόταν στην Ουάσιγκτον, συναντώντας τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν. Αυτή ήταν μια πολυαναμενόμενη επίσκεψη, που θεωρήθηκε ότι νομιμοποίησε τη δεξιά πολιτική της στα υψηλότερα διεθνή επίπεδα.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η Αφρική ήταν στο επίκεντρο των διμερών συνομιλιών. Στην πραγματικότητα, η Ρώμη επιδιώκει την υποστήριξη των ΗΠΑ και της ΕΕ για τη «νέα» και «peer-to-peer» προσέγγισή της απέναντι στην ηπειρωτική αστάθεια – ένα σχέδιο που ονομάστηκε «Σχέδιο Mattei», που πήρε το όνομά του από τον Enrico Mattei, ιδρυτή του ιταλικού ομίλου πετρελαίου Eni.

Αλλά η εκδίωξη του Bazoum θα μπορούσε να θέσει αυτό το σχέδιο σε κίνδυνο. Το Σαχέλ βρίσκεται στα πρόθυρα μιας δραματικής σύγκρουσης, η οποία θα μπορούσε να διευκολύνει την εξάπλωση του τζιχαντισμού στη Δυτική Αφρική. Η περιφερειακή αποσταθεροποίηση πιθανότατα θα αυξήσει τις απειλές για τις στρατηγικές ενεργειακές υποδομές και θα πυροδοτήσει μαζικές ροές μεταναστών στα νότια σύνορα της Ευρώπη.

Ενεργειακός κόμβος της ΕΕ

Σε συνέχεια με τον προκάτοχό της Μάριο Ντράγκι, η Μελόνι κοιτάζει προς την Αφρική για να αναδιαμορφώσει την ιταλική ενεργειακή ασφάλεια και μετάβαση.

Η ιταλική κυβέρνηση θέλει να αναβιώσει τη στρατηγική θέση της χώρας στο κέντρο της Μεσογείου, μετατρέποντας τη χερσόνησο σε μια άρθρωση μεταξύ της Ευρώπης που διψάει για ενέργεια και του τεράστιου ενεργειακού δυναμικού της Αφρικής.

Τους τελευταίους 18 μήνες, η ενεργειακή διπλωματία της Ιταλίας έχει σφυρηλατήσει έναν ανανεωμένο άξονα Νότου-Βορρά, αντικαθιστώντας αυτόν που βασίζεται στην ευρωπαϊκή αλληλεξάρτηση με τη Ρωσία. Με την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία να πολιτικοποιεί τις ενεργειακές σχέσεις της χώρας με την Ευρώπη, η Ρώμη εξετάζει τώρα τα παράκτια κράτη της Μεσογείου για να διαφοροποιήσει τις εισαγωγές.

Η Eni, η ιταλική μεγάλη ενεργειακή εταιρεία, ενίσχυσε τις διμερείς συνεργασίες με την Αλγερία, τώρα τον κύριο προμηθευτή φυσικού αερίου της Ιταλίας, και μεσολάβησε για τη μεγαλύτερη ενεργειακή επένδυση που έχει γνωρίσει η κατεστραμμένη από τον πόλεμο Λιβύη τα τελευταία 25 χρόνια. Οι κυβερνήσεις Ντράγκι και Μελόνι επέκτεισαν την ενεργειακή εμβέλεια της Ιταλίας ακόμη πιο νότια, ενισχύοντας τις συνεργασίες με το Κονγκό-Μπραζαβίλ, την Αγκόλα και τη Μοζαμβίκη.

Σύμφωνα με την Μελόνι, οι ενεργειακές επενδύσεις θα βοηθήσουν χώρες τόσο στη Βόρεια όσο και στην Υποσαχάρια Αφρική, ενισχύοντας τις τοπικές οικονομίες και ενισχύοντας τις πολιτικές σχέσεις με Αφρικανούς ηγέτες και ξεκλειδώνοντας πρωτοφανείς ευκαιρίες για μετριασμό χρόνιων ζητημάτων όπως η επισιτιστική ασφάλεια και η κλιματική αλλαγή.

Οι περιφερειακές επιπτώσεις του πραξικοπήματος του Νίγηρα

Ένα νησί δημοκρατίας σε μια θάλασσα χωρών που διοικούνται από στρατιωτικούς (συμπεριλαμβανομένων του Μαλί, της Μπουρκίνα Φάσο και του Τσαντ, αλλά και της Λιβύης και της Αλγερίας), ο Νίγηρας είναι τελικά ένα στρατηγικό φυλάκιο στο Σαχέλ. Η Ουάσιγκτον, μαζί με το Παρίσι και τη Ρώμη, διοχέτευσαν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στον Νίγηρα τόσο σε αναπτυξιακή βοήθεια όσο και σε στρατιωτική παρουσία για την καταπολέμηση του ριζοσπαστικού Ισλάμ και την προστασία των στρατηγικών συμφερόντων τους, συμπεριλαμβανομένων των ορυχείων ουρανίου.

Ωστόσο, αυτό συνέβαλε στην αύξηση των αντιαποικιακών συναισθημάτων σε μέρος του πληθυσμού καθώς και στην οξύτητα στο στρατιωτικό κατεστημένο, στρέφοντας τους στρατιώτες του Νίγηρα εναντίον του προέδρου που υποσχέθηκαν να προστατεύσουν.

Τώρα η Δυτική Αφρική βρίσκεται στα πρόθυρα ενός νέου σεναρίου και ενδεχομένως ακόμη και ενός πολέμου. Η Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS), με επικεφαλής τον Νιγηριανό πρόεδρο Bola Tinubu, ανακοίνωσε ότι ανέστειλε όλους τους οικονομικούς δεσμούς με τον Niamey. Η Νιγηρία μείωσε επίσης τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας προς τον Νίγηρα.

Αυτό που είναι ακόμη πιο ανησυχητικό είναι η απειλή της ECOWAS να αποκαταστήσει τη συνταγματική τάξη του Νίγηρα μέσω στρατιωτικής επέμβασης. Η Σενεγάλη και η Ακτή Ελεφαντοστού έχουν ήδη δηλώσει ότι ετοιμάζονται. Εν τω μεταξύ, οι χούντες του Μάλι και της Μπουρκίνα Φάσο υποστήριξαν τους νέους ηγεμόνες της Νιγηρίας, δηλώνοντας ότι μια επίθεση στον Νίγηρα θα εκληφθεί ως κήρυξη πολέμου.

Τώρα, ορισμένες χώρες του Σαχέλ, που εκτείνονται σε 3.000 χιλιόμετρα από τη Γουινέα έως το Σουδάν, έχουν υποστεί πραξικοπήματα και η πολιτική αστάθεια βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο. Η περιοχή ουσιαστικά κόβει την Αφρική στα δύο, απειλώντας να αποσταθεροποιήσει τους βόρειους και νότιους γείτονες.

Η ώρα της αλήθειας για το «Σχέδιο Mattei»

Και η Ιταλία κοιτάζει τα γεγονότα που εκτυλίσσονται με μεγάλη ανησυχία.

Τη Δευτέρα (31 Ιουλίου), το ιταλικό υπουργείο Άμυνας Guido Crosetto δήλωσε ότι ο Νίγηρας είναι μέρος ενός «υβριδικού πολέμου» που διεξάγεται από διεθνείς παίκτες. Ειδοποίησε τις δυτικές χώρες –ιδίως τη Γαλλία– να μην επέμβουν σαν «καουμπόη σε σαλούν» και προειδοποίησε για τις «εκτονωτικές επιπτώσεις».

Σε τελική ανάλυση, η απομάκρυνση από την αφρικανική αναταραχή δεν αποτελεί επιλογή για μια χώρα τόσο πρόθυμη να εξασφαλίσει νέα πρόσβαση σε ενέργεια. Μια περιφερειακή σύγκρουση, εάν ξεσπάσει, πιθανότατα θα επιδεινώσει τα χρόνια προβλήματα στην περιοχή και θα τροφοδοτήσει τους ίδιους διεθνείς οργανισμούς που υποκινούν την παράνομη μετανάστευση που υποσχέθηκε να αντιμετωπίσει η Μελόνι.

Η απουσία της Δύσης θα άνοιγε περαιτέρω την πόρτα στη ρωσική, την κινεζική και την τουρκική επιρροή, που όλες έχουν στρατηγικούς και μακροπρόθεσμους στόχους στο Σαχέλ.

Ακόμη και χωρίς πόλεμο, οι προοπτικές για το σχέδιο Mattei είναι μάλλον ζοφερές. Οι τζιχαντιστές θα μπορούσαν να αυξήσουν τις επιθέσεις σε ενεργειακές υποδομές στον Νίγηρα και σε γειτονικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Νιγηρίας, ενός μεγάλου εξαγωγέα πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο της πτώσης της αλληλεξάρτησης ΕΕ-Ρωσίας, η Abuja προβλέπει να αυξήσει τις εξαγωγές προς την ΕΕ, αλλά αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις λόγω κλοπών, βανδαλισμών και συστημικής διαφθοράς.

Εν τω μεταξύ, ο Νιγηριανός και άλλοι Αφρικανοί μετανάστες θα συνεχίσουν να φεύγουν από τις πραξικοπηματικές χώρες και να φτάνουν στις ακτές της Μεσογείου, ελπίζοντας να επιβιβαστούν σε πλοία που κατευθύνονται προς την Ιταλία ή άλλες χώρες της ΕΕ. Οι μετανάστες από τη Δυτική Αφρική θα διογκώσουν τις τάξεις των ήδη εγκατεστημένων κοινοτήτων στη Λιβύη και την Τυνησία.

Αυτές οι χώρες είναι πρωταρχικοί εταίροι της Ιταλίας στην υλοποίηση του Σχεδίου Mattei, αλλά είναι πολιτικά εύθραυστες και ανίκανες να διαχειριστούν τις μεταναστευτικές ροές χωρίς να καταφύγουν σε βάναυσες πρακτικές.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας, υποσχέθηκαν οικονομική βοήθεια και μνημειώδεις ενεργειακές επενδύσεις στην Τρίπολη και την Τύνιδα με αντάλλαγμα την επίλυση των μεταναστευτικών ζητημάτων για λογαριασμό τους.

Με την κρίση του Νίγηρα, η Ρώμη θα μπορούσε πολύ σύντομα (ξανα)να ανακαλύψει ότι οι ενεργειακές αλληλεξαρτήσεις είναι τελικά ένα ακόμη πολιτικό παιχνίδι.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε (στα ιταλικά) από το RivistaEnergia.it .