Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ρωσίας δεν είναι ότι χάνει τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά ότι χάνει τον 21ο αιώνα

Στο σημαντικό του βιβλίο «Το Τρίτο Κύμα», ο Σάμιουελ Χάντινγκτον επισημαίνει ότι οι διαιρέσεις στους κόλπους της κυβερνώσας ελίτ αποτελούν έναν ασφαλή δείκτη αδυναμίας στα αυταρχικά καθεστώτα. Όταν εξέχοντα στελέχη του συστήματος διαχωρίζουν τη θέση τους από το σύστημα, δρομολογείται συχνά μια σειρά από αλλαγές. Και αντιστρόφως, όταν δεν υπάρχει τέτοια διαφοροποίηση, αυτό σημαίνει ότι ο αυταρχικός ηγέτης θα επιβιώσει (χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Σύρος δικτάτορας Μπασάρ αλ Άσαντ).

Πώς εφαρμόζεται αυτή η αρχή στη σημερινή Ρωσία; Η αποτυχημένη ανταρσία του Γεβγένι Πριγκόζιν έδειξε πως υπάρχουν διαφωνίες στην κυβερνώσα ελίτ του Πούτιν. Ο τελευταίος κατάφερε όμως να αντιμετωπίσει το πρόβλημα μέσα σε μια ή δύο ημέρες. Φαίνεται πως ο Πριγκόζιν δεν απέσπασε την υποστήριξη κανενός βασικού στελέχους του Κρεμλίνου κι έτσι αναγκάστηκε να κάνει πίσω. Ο Πούτιν δαπάνησε πολλή ενέργεια για να καταστείλει τις αντιδράσεις των φιλελευθέρων. Τώρα έφτασε η ώρα να κάνει το ίδιο με την εθνικιστική του πτέρυγα.

Οι διαμάχες εξουσίας στους κόλπους του ρωσικού κράτους λαμβάνουν χώρα σε ένα μαύρο κουτί. Αυτό για το οποίο δεν χωρά αμφισβήτηση είναι η κατάσταση της ρωσικής κοινωνίας. Μια πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι ένας 15χρονος Ρώσος έχει το ίδιο προσδόκιμο ζωής με έναν 15χρονο Αϊτινό και μικρότερο προσδόκιμο ζωής από έναν συνομήλικό του στην Υεμένη, το Μάλι ή το Βόρειο Σουδάν. Και να θυμάστε ότι η Ρωσία είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου από την άποψη των φυσικών πόρων. Επιπλέον, το μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού είναι εφάμιλλο, αν όχι ανώτερο, του επιπέδου πολλών ευρωπαϊκών χωρών.

Εδώ και τρεις δεκαετίες, οι θάνατοι υπερβαίνουν τις γεννήσεις στη Ρωσία. Αυτό βέβαια ισχύει σε πολλές βιομηχανικές χώρες. Η διαφορά είναι το ποσοστό θνησιμότητας στη Ρωσία. Το 2019, πριν από την Covid και την εισβολή στην Ουκρανία, ένα 15χρονο αγόρι στη Ρωσία θα περίμενε να ζήσει κατά μέσο όρο άλλα 53,7 χρόνια.

Η εκπαίδευση συνήθως συμβαδίζει με την υγεία. Όχι στη Ρωσία: όπως επισημαίνει ο Νίκολας Έμπερσταντ σε μια έρευνα που πραγματοποίησε το 2022, η Ρωσία είναι μια χώρα με εκπαίδευση «Πρώτου Κόσμου» και θνησιμότητα «Τετάρτου Κόσμου». Με μεγάλους αριθμούς ανθρώπων με υψηλή εκπαίδευση, ιδιαίτερα στις επιστήμες, έχει πολύ χαμηλές επιδόσεις στην οικονομία της γνώσης. Το 2019, ήταν πίσω από την Αυστρία σε αριθμό αιτήσεων για ευρεσιτεχνίες, παρόλο που ο πληθυσμός της είναι 16 φορές μεγαλύτερος. Και η κατάσταση θα επιδεινώνεται δεδομένης της εξόδου εκατοντάδων χιλιάδων Ρώσων μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Ρωσία εναντίον νεωτερικότητας», ο Αλεξάντερ Έτκιντ τονίζει ότι ο Πούτιν έχει δημιουργήσει ένα παρασιτικό κράτος που ζει από την εξόρυξη φυσικών πόρων, αντί να προκαλεί παραγωγή με αυτούς, και που δεν πληροί καμιά από τις λειτουργίες ενός σύγχρονου κράτους ως προς το κοινωνικό κράτος που προσφέρει στον λαό. Η διαφθορά είναι ενδημική σε αυτό το καθεστώς, ενώ ο ρυθμός αύξησης των ανισοτήτων είναι ο μεγαλύτερος στον κόσμο.

Για το καθεστώς του Πούτιν, η Δύση αντιπροσωπεύει δυνάμεις κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού εκσυγχρονισμού που θα μπορούσε να μολύνουν τη Ρωσία. Στην ομιλία που εκφώνησε μετά την εισβολή στην Ουκρανία, ο Ρώσος Πρόεδρος κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι προσπαθούν να καταστρέψουν τις παραδοσιακές αξίες της Ρωσίας και να επιβάλουν άλλες, που οδηγούν στην υποβάθμιση και τον εκφυλισμό. Για τον Πούτιν, ο εκσυγχρονισμός της Ρωσίας θα δημιουργούσε μια πιο ενεργή κοινωνία των πολιτών που θα ζητούσε καλύτερη υγεία, περισσότερες ευκαιρίες για τους πολίτες και ένα λιγότερο κλεπτοκρατικό κράτος. Για τον λόγο αυτό, ο Ρώσος Πρόεδρος θέλει μια παραδοσιακή Ρωσία, με θρησκεία, ξενοφοβία και παραδοσιακή ηθική.

Πού οδηγούν όλα αυτά; Δεν είμαι σίγουρος. Πιστεύω όμως ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ρωσίας δεν είναι ότι χάνει τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά ότι χάνει τον 21ο αιώνα.

(*) O Φαρίντ Ζακάρια είναι αρθρογράφος της Washington Post