Θράκη: Στροφή Μετέ στο Ισλάμ της αγάπης και της ανεκτικότητας;

Η πρόσφατη ανακοίνωση του  ψευδοεκλεγμένου Αχμέτ Μετέ, με την οποία πρότεινε στους ομοδόξους του τρόπους αντιμετώπισης του κορωνοϊού, είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Απολαμβάνοντας για άλλη μια φορά την ασυλία της δήθεν εκλογής του και τη δήθεν θρησκευτική ηγεσία του, αποφάσισε με περισσή  έπαρση να αυτοπαρουσιαστεί και ως ειδικός λοιμοξιολόγος. 

Η πλειοψηφία των κατοίκων της ορεινής Ξάνθης του καταλογίζουν ανειλικρινή στάση και τον κατηγορούν για αυτό διότι, εν μέσω έξαρσης της πανδημίας και κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, πληροφορίες αναφέρουν ότι παρότρυνε τους πιστούς να συμμετέχουν στις λατρευτικές εκδηλώσεις, ακόμα και σε ιδιωτικές οικίες αποδίδοντας τον ιό σε παίγνιο συνωμοσίας και στοχοποίησης των μουσουλμάνων της Θράκης!

Οι οδηγίες του φαίνεται να βρίσκονται σε ευθεία αντίθεση προς τη θλιβερή πραγματικότητα των κρουσμάτων στην ορεινή Ξάνθη, αφήνοντάς τον ίδιο περισσότερο εκτεθειμένο. Οι μουσουλμάνοι, ωστόσο, συμπατριώτες μας, φύσει και θέσει φιλήσυχοι άνθρωποι, φροντίζουν να αποφεύγουν τις συγκρούσεις και πολλές φορές προσποιούνται ότι τον αποδέχονται.

Γνωρίζουν ότι η πραότητα, η καλοσύνη και η σύνεση, στοιχεία απαραίτητα για έναν θρησκευτικό ηγέτη, απουσιάζουν από αυτόν. Γνωρίζουν, επιπλέον, ότι όταν οι πολίτες της Θράκης (ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων) δίνουν καθημερινή μάχη επιβίωσης σε αυτή την δύσκολη οικονομική συγκυρία, αυτός απολαμβάνει -σύμφωνα με ασφαλέστατες  μαρτυρίες- 7000 ευρώ μηνιαίως μαύρα και αφορολόγητα.

Γνωρίζουν, τέλος, πού καταλήγουν όλα όσα συνεισφέρουν από το υστέρημα τους στους διάφορους εράνους που διεξάγει κάθε φορά. Όμως η συσσωρευμένη σοφία τους και αγανάκτηση τους δεν τους επιτρέπει (ακόμα τουλάχιστον) να εκφραστούν.

Παρά το γεγονός ότι το Ελληνικό κράτος δεν ενόχλησε ποτέ το θρησκευτικό αίσθημα των μουσουλμάνων συμπατριωτών μας, συνεχίζουν να στέκονται με επιφύλαξη απέναντι του. Οι εξηγήσεις για την επιφύλαξη αυτή είναι πολλές, αλλά δεν είναι θα αναλυθούν σε αυτό το άρθρο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, είναι δικαιολογημένες. Αν κάτι χρειάζεται αυτή τη στιγμή είναι υπομονή και κατανόηση για να εξαλειφθούν κάποιες πληγές από τις ψυχές των μουσουλμάνων της Θράκης.

Ο λόγος όμως που επανέρχομαι με άρθρο στο ψευδοεκλεγμένο Αχμέτ Μετέ, είναι γιατί στην ανακοίνωση του υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο. Αυτό είναι η επίκληση μιας ρήσης του γνωστού μουσουλμάνου θεολόγου, ποιητή, διανοούμενου του 13ου αι. και ιδρυτή του μυστικιστικού τάγματος σούφι των Μεβλεβήδων, Τζελάλ Εντίν Ρουμί ή Μεβλανά. 

Έκπληξη ευχάριστη όχι μόνο προσωπικά για μένα, αλλά και για όλους τους Μουσουλμάνους της Θράκης, καθότι ο Μεβλανά, ο οποίος αποτελεί κορυφαίο Άγιο των Μπεκτασήδων, υπήρξε σε όλη τη ζωή του κήρυκας του μετριοπαθούς ισλάμ και αναγνωρίζεται ως εξέχουσα θρησκευτική μορφή σε όλο το μουσουλμανικό κόσμο (ανεξαρτήτως δόγματος) από το σημερινό Πακιστάν μέχρι την Τουρκία.

 Δε μπορούμε να ξέρουμε, βέβαια, αν η αναφορά στο Μεβλανά υπήρξε αυθόρμητη πρωτοβουλία του Αχμέτ Μετέ. Αν κρίνω, ωστόσο, από το βίο και την πολιτεία του, καθώς και από την ομφαλική εξάρτησή του από το Τουρκικό Προξενείο Κομοτηνής, δε μπορώ παρά να σκεφτώ ότι μια τέτοια ανακοίνωση είχε και την έγκριση του άτυπου προϊσταμένου του στην Κομοτηνή. 

Και αυτό μου δίνει και θα έπρεπε να μας δίνει όλους διπλή χαρά, όχι μόνο γιατί ο Αχμέτ Μετέ κάνει μια αναφορά σε έναν κήρυκα του μετριοπαθούς, ενωτικού και ανεκτικού ισλάμ, που τόσο έντονα χαρακτηρίζει τη Θράκη, αλλά και γιατί αναγνωρίζει, έστω και με αυτόν τον τρόπο, την ύπαρξη, τη σημασία και την επίδραση των Αλεβιτών μουσουλμάνων στην ισλαμική θρησκευτική παράδοση, οι οποίοι τόσα δεινά έχουν υποφέρει στη γειτονική μας χώρα,την Τουρκία. . Ας ελπίσουμε ότι η επίκληση του Μεβλανά από τον Αχμέτ Μετέ θα σημάνει και την απαρχή αναγνώρισης και αποδοχής του αλεβιτικού στοιχείου στη Θράκη, η θρησκευτική παράδοση του οποίου έχει γόνιμα εμπλουτίσει το Ισλάμ, όπως και ο ίδιος παραδέχεται.

Λίγα λόγια για τον Μεβλανά

Γεννήθηκε το 604 έτος Εγίρας (1207 μ.Χ.) στην πόλη Μπαλχ (τότε μέρος του Μεγάλου Χορασάν, στο σημερινό Αφγανιστάν) και πέθανε στο Ικόνιο (σημερινή Κόνια της Τουρκίας) το 1273. Έγραψε τα ποιήματά του στα περσικά και τα έργα του διαβάζονται στο Ιράν, αλλά και το Αφγανιστάν, όπου μιλιέται η γλώσσα νταρί, διάλεκτος της περσικής γλώσσας. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αυτοκρατορία των Σελτζούκων και ιδιαίτερα στο Σουλτανάτο του Ρουμ, δηλαδή το Σουλτανάτο των Σελτζούκων του Ικονίου.

Ο πατέρας του, Μπαχά αντ-Ντιν (Baha ad-Din) ήταν φημισμένος λόγιος. Υπό την κηδεμονία του ο Ρουμί έλαβε την πρώτη του μόρφωση από τον Σιεντ Μπουρχάν-αντ-Ντιν (Syed Burhan-ad-Din). Όταν έγινε 18 ετών, η οικογένεια ξεφεύγοντας από τις επιδρομές των Μογγόλων, μετά από αλλεπάλληλες μεταναστεύσεις εγκαταστάθηκε στο Ικόνιο, και στην ηλικία των 25 ο Ρουμί πήγε στη Δαμασκό για να συμπληρώσει την εκπαίδευσή του.

Στο μυστικισμό τον εισήγαγε ένας περιπλανώμενος δερβίσης, ο Σαμσουντίν από την Ταυρίδα. Ο Ρουμί είναι ο συγγραφέας ενός εξάτομου διδακτικού έπους, του Μασναβί (Mathnawi) ή “Masnavi-ye Manavi”, που αποκαλείται ενίοτε από ορισμένους λόγιους και “Qur’an-e Farsi”, δηλαδή “Κοράνιο στα περσικά”. Έγραψε επίσης και διαλόγους Φιχί μα Φιχί (Fihi ma Fihi), που γράφτηκαν για να εισάγουν τους μαθητές του στη μεταφυσική. Το συνολικό ποιητικό έργο του άσκησε βαθιά επίδραση σε όλες τις μορφές αισθητικής έκφρασης του ισλαμικού κόσμου και κυριαρχείται από την απόλυτη αγάπη προς τον Θεό.

Η διδασκαλία του καλούσε ανθρώπους από οποιαδήποτε πίστη, θεωρώντας ότι ο Θεός Μουσουλμάνων, Χριστιανών και Εβραίων είναι ένας.Ο τάφος του Ρουμί στο Ικόνιο

Όταν πέθανε, στις 17 Δεκεμβρίου του 1273, άνθρωποι από πέντε διαφορετικές πίστεις και θρησκείες ακολούθησαν τη νεκρική πομπή του. Η νύχτα της ταφής ονομάστηκε Σεμπούλ Αρούζ (Sebul Arus), δηλαδή Νύχτα της Ένωσης. Από τότε οι Μεβλεβί Ντερβίς κράτησαν αυτή την ημερομηνία ως γιορτή.

Η σημασία του Τζελαλεντίν Ρουμί περνά τα σύνορα των χωρών και των εθνοτήτων και έχει επηρεάσει ιδιαίτερα και την περσική και την τουρκική λογοτεχνία. Τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες του κόσμου. Ήταν ο ιδρυτής του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων. Ενδεικτικό της επιρροής του Τζελαλεντίν και του σεβασμού που του έτρεφαν και του τρέφουν ακόμη οι χριστιανοί, είναι η επίσκεψη του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου στο Ικόνιο (Δεκέμβριος 2004) για να λάβει μέρος στους εορτασμούς της 731ης επετείου του θανάτου του Μεβλανά.

Στις ελληνικές επιρροές στο έργο του Ρουμί αναφέρεται το άρθρο «Τα ελληνικά ποιήματα του Μαυλανά Ρουμή και του γυιου του Βαλέντ κατά τον 13ο αιώνα» . Από εκεί συνάγονται τα εξής:

Στο έργο του Ρουμί υπάρχουν πολλά νεοπλατωνικά και γνωστικά στοιχεία. Αυτό οφείλεται –πέρα από τις ελληνικές επιδράσεις που υπήρχαν ήδη στην ισλαμική φιλοσοφία και θεολογία– στο ότι ο Ρουμί είχε ο ίδιος επαφή με Έλληνες διανοούμενους της περιοχής, κυρίως κληρικούς. Ο Αφλακί, βιογράφος του Ρουμί, περιγράφει τις φιλοσοφικές συζητήσεις του Ρουμί με τον ηγούμενο της Μονής του Αγίου Χαρίτωνος (κατά τους Τούρκους Ακ Μαναστίρ), κοντά στην ελληνική κωμόπολη Σίλλη του Ικονίου, την οποία μάλιστα αναφέρει ως «μονή του Πλάτωνος» (Ντέιρε Αφλατούν)

Από τα λίγα ποιήματα του Ρουμί σε τοπικό ελληνικό ιδίωμα δεν είναι εμφανές σε ποιον βαθμό γνώριζε την ελληνική. Φαίνεται όμως ότι ο γιος του, ο Σουλτάν Βαλέντ, γνώριζε πολύ καλά τα ελληνικά, διότι έγραψε αρκετά ποιήματα σ’ αυτή τη γλώσσα. Οι τελετουργίες που αυτοσχεδίασε ο Ρουμί (μουσική, χορός, απαγγελίες) φαίνεται ότι είχαν ως στόχο περισσότερο να προσελκύσουν στον ισλαμισμό τους Έλληνες της περιοχής παρά απευθύνονταν στους μουσουλμάνους. Κατά τον Αφλακί ο Ρουμί έλεγε: «Ο Ύψιστος επεφύλαξε μεγάλες χαρές στους κατοίκους της Μικράς Ασίας. … Η περιοχή της έχει το καλύτερο κλίμα, αλλά οι κάτοικοί της αγνοούσαν τον μυστικόν έρωτα προς τον αληθινόν Κύριο των δυνάμεων» … «Με πήρες (ω Θεέ) από το Χορασάν και μ’ έφερες στην χώρα των Ελλήνων για να συναναστραφώ μ’ αυτούς και να τους οδηγήσω στο ορθό δόγμα. Όταν είδαμε ότι δεν στρέφονταν κατά κανένα τρόπο προς τον δρόμο του Θεού, και στερούνταν τα θεία μυστήρια, τους υποβάλαμε τις ιδέες αυτές με τρόπο πιο ευχάριστο, με μουσικές συναυλίες και με τον ρυθμό της ποίησης, πράγματα που αναταποκρίνονται στις ορέξεις των ανθρώπων. Διότι οι κάτοικοι της Μικρασίας είναι χαροκόποι και υπόκεινται στην επιρροή του πλανήτη της Αφροδίτης».

Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι εκστατικοί χοροί των δερβίσηδων είναι επιβιώσεις αρχαίων διονυσιακών λατρειών που ήταν διαδεδομένες στη Μ. Ασία. Υπάρχουν μαρτυρίες για την επιβίωση διονυσιακών τελετουργιών κατά τους Μέσους Χρόνους, ίσως και μέχρι την εποχή του Ρουμί. Ο ΞΒ’ κανών της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου Κωνσταντινουπόλεως, το 691, ορίζει στους τρυγητές όπως «μη το του βδελυκτού Διονύσου όνομα επιβοάν» και «έτι και τας ονόματι των παρ’ Έλλησι ψευδώς ονομασθέντων θεών ή εξ ανδρών ή γυναικών γινομένας ορχήσεις, και τελετάς … αποπεμπόμεθα». Ένα σχόλιο του Ιωάννου Ζωναρά (12ος αιών) στον ανωτέρω κανόνα επιβεβαιώνει ότι και στην εποχή του (έναν αιώνα πριν τον Ρουμί) επιβίωναν οι ίδιες διονυσιακές τελετές μεταξύ των αγροτών.

Η μελέτη των ελληνικών στίχων του Ρουμί από Δυτικούς ερευνητές είναι αρκετά δύσκολη, διότι είναι γραμμένοι στην αραβική γραφή. Λόγω της άγνοιας της ελληνικής γλώσσας από τους Τούρκους και Πέρσες αντιγραφείς χειρογράφων, αλλά και λόγω της ελλειπτικότητας του αραβικού αλφαβήτου, λείπουν τα πολύ σημαντικά για την ελληνική γλώσσα φωνήεντα, ενώ υπάρχουν και λάθη στον αριθμό των στιγμών που διαφοροποιούν μερικά αραβικά γράμματα μεταξύ τους. Υπάρχουν ελάχιστες μεταγραφές των ελληνικών στίχων του Ρουμί σε ελληνικό αλφάβητο