Τα λάθη και η λήθη της Αριστεράς

* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I) άρθρο στην Καθημερινή

Ε​​ίθισται να παραλληλίζονται οι πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία και στην Ελλάδα. Οι κοινές πορείες, όμως, αποκλίνουν σαφώς κατά την κρίσιμη περίοδο μετά τη γερμανική κατοχή, παρά τις αναλογίες στα ιστορικά και πολιτικά δεδομένα. Η απόκλιση οφείλεται στην εκ διαμέτρου αντίθετη στάση τής εκατέρωθεν Αριστεράς.

Το γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα δέχθηκε να ενταχθεί στο πολιτικό σύστημα. Συνέβαλε, έτσι, στη δημοκρατική ομαλότητα και την αναδιοργάνωση της χώρας. Η Γαλλία κατόρθωσε να ξεπεράσει την κρίση της απο-αποικιοποίησης και να διεκδικήσει πρωτεύοντα ευρωπαϊκό και διεθνή ρόλο. Η επακόλουθη πνευματική ακτινοβολία της έχει ως αφετηρία την ατμόσφαιρα ιδεολογικής ελευθερίας, η οποία δημιουργήθηκε και εξαπλώθηκε χάρη στη συνεννόηση Αριστεράς και Δεξιάς κατά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων.

Στην Ελλάδα, αντιθέτως, το ΚΚΕ, χωρίς στρατηγική σκέψη, αντί για συμβιβασμό, επεδίωξε τη ρήξη, τη σύγκρουση. Ως συνέπεια, το κόμμα όδευσε στην καταστροφή και η χώρα οπισθοδρόμησε κοινωνικά και πολιτικά. Η βαριά σκιά του Εμφυλίου ελάφρυνε μετά τη δικτατορία και την κυπριακή ήττα. Η ad hoc εθνική συμφιλίωση λειτούργησε χάρη στην ανανεωμένη ηγεσία στα δύο ΚΚΕ, όπου πρωτεύοντα ρόλο διαδραμάτισε ο πρωτεργάτης της κομμουνιστικής αυτοκριτικής, ο Λεωνίδας Κύρκος: «Επρεπε να δούμε το χάος που σπέρναμε», είπε σχολιάζοντας τα Δεκεμβριανά στην τελευταία του συνέντευξη. «Περιτρίμματα», «άνθρωποι γελοίοι, χωρίς καμιά προπαιδεία», χαρακτήρισε τα τότε ηγετικά στελέχη τα οποία, με τις αποφάσεις τους, οδήγησαν τη χώρα στην άβυσσο του Εμφυλίου και τους οπαδούς τους σε φυλακές, εξορίες και εκτελεστικά αποσπάσματα.

Μετά την Κατοχή, η ελληνική Αριστερά βρέθηκε μπροστά σε μιαν ανέλπιστη ευκαιρία να επηρεάσει αποφασιστικά την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της χώρας. Καλώς ή κακώς, η πολιτική ηγεσία της χώρας ήταν απαξιωμένη. Είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα, με τη συμφωνία της Γιάλτας, είχε ενταχθεί στην επιρροή της Δύσης. Ομως, το 1944 ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είχε καν ξεκινήσει. Η συμμετοχή της κομμουνιστικής Αριστεράς στη νέα πολιτική αρχιτεκτονική ήταν απολύτως εφικτή. Το σπάνιο αυτό παράθυρο ευκαιρίας έκλεισε, καθώς επεκράτησαν ο τακτικισμός και ο τυχοδιωκτισμός.

Εβδομήντα χρόνια αργότερα προέκυψαν και πάλι συνθήκες οι οποίες επέτρεψαν στην Αριστερά να πρωτοστατήσει στην ελληνική πολιτική ζωή. Η κρίση που ξέσπασε το 2010, αν και μη συγκρίσιμη με την εμπειρία της Κατοχής, οδήγησε επίσης στην απαξίωση του πολιτικού συστήματος. Στη συντριπτική πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας διαμορφώθηκε ένα ισχυρό αίτημα για αλλαγή. Η Αριστερά διέθετε έντονη παρουσία και επιρροή στα πάσης φύσεως πολιτικο-κοινωνικά δίκτυα· ταυτοχρόνως, όμως, η περιορισμένη κοινοβουλευτική της ισχύς τής επέτρεπε να καλλιεργεί μια εικόνα αντισυστημικότητας. Ετσι, για πρώτη φορά έπειτα από επτά δεκαετίες, της δόθηκε η δυνατότητα να διεκδικήσει την πολιτική ηγεμονία. Με κατάλληλες συμμαχίες, είχε το έδαφος να εισαγάγει ριζικές τομές στη νοσούσα ελληνική κοινωνία.

Η Αριστερά επανέλαβε, όμως, τις παλαιές συμπεριφορές. Τα στρατηγικά λάθη της τρέχουσας ηγεσίας έχουν επισημανθεί, έσωθεν και έξωθεν – είναι ανάλογα με τις αστοχίες της ηγεσίας του ΚΚΕ τη δεκαετία του 1940: κακή εκτίμηση των διεθνών συσχετισμών, υπεροπτική αντιμετώπιση των υπολοίπων πολιτικών δυνάμεων, διχαστικός λόγος, πολιτική βουλησιαρχία, τυχοδιωκτισμός, αυταρχισμός.

Καθώς η θητεία της παρούσας διακυβέρνησης λήγει, η αποτυχία της είναι πανταχόθεν ορατή. Η ελληνική Αριστερά απεδείχθη κατωτέρα των περιστάσεων. Εχασε την ευκαιρία να καταστεί δομικός παράγων για τον εκπολιτισμό της ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Εάν οι επόμενες εκλογές οδηγήσουν σε σταθεροποιητικό αποτέλεσμα, η κυβερνώσα Αριστερά πολιτικά θα ξαναβρεθεί, λίγο πολύ, στη θέση την οποία κατείχε πριν από τη μεγάλη ευκαιρία – και μάλιστα με σημαντικά μειωμένη πνευματική και ιδεολογική επιρροή. Στην αντίθετη περίπτωση πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αστάθειας, θα επιφορτιστεί με βαριές ευθύνες, όπως η ηγεσία του ΚΚΕ τη δεκαετία του 1940. Η Ιστορία διαδραματίζεται αρχικά ως τραγωδία και, κατόπιν, επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Η σύγκριση του 1944 με το 2015 μοιάζει να επιβεβαιώνει το απόφθεγμα του Μαρξ· δεν μπορούμε, πάντως, ακόμη να είμαστε βέβαιοι ότι θα αποφευχθεί η «περιπέτεια» – μια τραγική κατάληξη.

Αφανείς ενέργειες στην πολιτική αρένα μπορούν να οδηγήσουν σε αλληλουχία εξελίξεων οι οποίες, στην κατάλληλη συγκυρία, καθίστανται καθοριστικές. Πόσοι εκτός αριστερού «γκέτο» έδωσαν σημασία στον μεταπολιτευτικό οξύ ανταγωνισμό ανάμεσα στα στελέχη τού πάλαι ποτέ ΚΚΕ Εσωτερικού; Πόσοι διεπίστωσαν ότι απέβη εις βάρος των ανανεωτικών και πεπαιδευμένων; Στους επικρατήσαντες έλαχε ο κλήρος να διαχειριστούν τη δεύτερη ιστορική ευκαιρία της Αριστεράς. Ασυγκρίτως διαφορετικές θα ήταν σήμερα οι προοπτικές της χώρας, αν είχαν επιβιώσει, αν δεν είχαν εξοντωθεί πολιτικά, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης και ο Γρηγόρης Γιάνναρος· στελέχη με στρατηγική σκέψη, ευρωπαϊκό άνοιγμα, γενική παιδεία και, μην το υποτιμούμε, χιούμορ… – εν δυνάμει, οι συνεχιστές του Λεωνίδα Κύρκου.