Στέλιος Φενέκος: Το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα πέθανε, ζήτω η «Ενιαία πολιτική Ασφάλειας»

Α. Το θαμμένο “Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα”

Όσοι υπηρετούσαμε στο Π.Ν. την δεκαετία του 80, βιώσαμε έντονα τα προβλήματα της υιοθέτησης του ενιαίου αμυντικού δόγματος, έτσι όπως εκφράστηκε επιπόλαια και χωρίς καμία προετοιμασία από τον τότε Υπουργό Άμυνας τον Γεράσιμο Αρσένη.
Ένας μικρός κύκλος πέριξ του Υπουργού τον παρότρυνε να το ανακοινώσει, μεταξύ των οποίων και ο τότε αρχηγός στόλου Αντιναύαρχος Λυμπέρης, χωρίς να υπάρχουν οι δυνατότητες για την επιχειρησιακή εφαρμογή του δόγματος.

Έγινε λοιπόν για δοκιμή με μία μεγάλη άσκηση στην θαλάσσια περιοχή νοτιοανατολικά της Κρήτης, στον ενδιάμεσο θαλάσσιο χώρο Νότια από το Καστελλόριζο και μεταξύ Κρήτης Κύπρου, όπου στην ουσία τα πλοία χάθηκαν μεταξύ τους. Δεν υπήρχαν αξιόπιστες επικοινωνίες, ούτε τα ραντάρ έπιαναν σε μακρινές αποστάσεις, ούτε GPS υπήρχαν για αμεσότητα και ακρίβεια στα στίγματα, ούτε στίγματα ακτοπλοϊας μπορούσαμε να βγάλουμε και βγάζαμε στίγματα με αναμέτρηση, με αστρονομική ναυτιλία και με τα συστήματα Decca και Loran, μέθοδοι που ελάχιστα ικανοποιούσαν τις ανάγκες θετικής διοίκησης και ελέγχου, άμεσης αναγνώρισης, παρακολούθησης και ακριβούς στοχοποίησης εχθρικών μονάδων κλπ.

Στα επόμενα χρόνια, αφού διαπιστώσαμε τις αδυναμίες αυτές και συνειδητοποιήσαμε ότι ήμασταν ναυτικό ακτοπλοΐας (brown water navy), ξεκίνησαν οι συζητήσεις, αμφισβητήσεις υπερβολές και μέσα από πολλές ασκήσεις καταφέραμε να βελτιώσουμε την επιχειρησιακή δυνατότητα των πλοίων του Π.Ν. αποκτήθηκαν συσκευές και πλοία που μπορούσαν να επιχειρούν σε ανοικτή θάλασσα, βελτιώθηκε σημαντικά η αντιαεροπορική ικανότητα των πλοίων καθώς και η συνεργασία μεταξύ των πλοίων και των αεροσκαφών της Π.Α., αποκτήθηκαν καλύτερα οπλικά συστήματα και αναπτύχτηκαν επιχειρησιακά δόγματα και τακτικές για ανοικτή θάλασσα με βελτιώσεις στα παρακάτω:

• Προσπάθεια δημιουργίας Ναυτικού ανοικτής θάλασσας
• Βελτίωση δυνατοτήτων, οργάνωσης, διοίκησης και ελέγχου.
• Αναστροφή της αρνητικής ψυχολογική τάσης.
• Ενίσχυση στρατιωτικών δυνατοτήτων της Κύπρου.
• Δύο βάσεις Παφο και Μαρί, οι οποίες σήμερα παραμένουν ανεκμετάλλευτες.
• Πτήσεις ΑΦ και ελλιμενισμός πλοίων στη Κύπρο.
• Κοινός σχεδιασμός σε ζητήματα άμυνας.

Όμως και πάλι, παρά τα όσα αρέσκονταν να λένε οι παλαιότεροι δεν είχαμε γίνει Blue Water Navy, που να μπορούσαμε να υποστηρίξουμε με επιτυχία το ενιαίο αμυντικό δόγμα, με κατάλληλες αεροναυτικές δυνατότητες, επιχειρησιακές, οργανωτικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις και ανακατατάξεις των επιχειρησιακών βάσεων και δυνατοτήτων.
Παραμείναμε στην καλύτερη περίπτωση ένα Green Water Navy, παρά την εμπειρία που απέκτησαν τα πληρώματα σε αποστολές και επιχειρήσεις μονάδων (μεμονωμένα) εκτός Μεσογείου (Ερυθρά θάλασσα, προσβάσεις Αραβικού Κόλπου, Σουέζ, Ατλαντικό, Βόρεια Θάλασσα κλπ) και εκεί παραμένουμε επιχειρησιακά ακόμη σήμερα, αφού ο αεροπορικός βραχίονας εξακολουθεί να διατηρεί την επιχειρησιακή του αυτονομία στο σύνολό του, η επιχειρησιακή διακλαδικότητα έχει ελάχιστα προχωρήσει και τα συστήματα ανταλλαγής εικόνας μάχης, παρακολούθησης, στοχοποίησης και προσβολής εξακολουθούν και έχουν σημαντικά προβλήματα διαλειτουργικότητας.

Οι δε μονάδες του Π.Ν. είναι πλέον γερασμένες τόσο δομικά όσο και μηχανικά αλλά και σε ότι αφορά τις επιχειρησιακές τεχνολογικές εξελίξεις πολυδιάστατου- πολύ-χωρικού πεδίου μάχης (multi domain battle concept) πολλαπλών απειλών, όπως είναι αυτό της συγκεκριμένης περιοχής υποστήριξης του Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος. Επίσης επιχειρησιακά δεν έχουμε μετεξελιχθεί στην διοίκηση και στον έλεγχο για να υποστηρίξουμε μία τέτοια επιχειρησιακή αντίληψη.

Συνεπώς το “Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα” θάφτηκε νωρίς και εξακολουθεί να είναι θαμμένο σήμερα, πέραν του ότι πολιτικές ηγεσίες το θέλουν να παραμείνει θαμμένο.

β. Ενιαία Πολιτική Ασφαλείας

Όμως η Κύπρος είναι κοντά μας και μάλιστα με την ένταξή της στην ΕΕ και τις εξελίξεις στα ενεργειακά έχει έλθει ακόμη κοντύτερα. Και σε κάθε περίπτωση έχουμε αναλάβει “Ευθύνη Διασφάλισης” σύμφωνα με την “Συνθήκη Εγγυήσεων” (και όχι “παρεμβατικά δικαιώματα” που αυθαίρετα και επιπολαίως τα ονομάζει με τις πομφόλυγές του ο κ. Κοτζιάς και επαναλαμβάνουν άκριτα δημοσιογράφοι, πολιτικοί και στρατιωτικοί).
Και αυτή ακριβώς η κοινή συμμετοχή μας στην ΕΕ είναι το δυναμικό στοιχείο συνεργασίας μας με την Κύπρο και αντικατάστασης του ανεδαφικού αμυντικού δόγματος με μία “Ενιαία Πολιτική Ασφαλείας” βασισμένη στις προβλέψεις για την “Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας” της ΕΕ.

Γιατί η πολιτική και οι στόχοι που ετέθησαν από την ΚΠΑΑ δίνουν την δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ των κρατών (διμερώς και πολυμερώς), για επιτύχουν τους στόχους και μάλιστα με την συναίνεση της ΕΕ. Συνεπώς πολλές από τις δυνατότητες (capabilities) που καλούνται σήμερα τα κράτη μέλη της ΕΕ να καλύψουν αλλά και οι μελλοντικοί στόχοι που έχουν τεθεί, μας δίνουν την μεγάλη ευκαιρία ενίσχυσης της διμερούς συνεργασίας μας με την Κύπρο για τα σημαντικά προβλήματα ασφαλείας στη περιοχή μας.

Και δεν πρέπει να την αφήσουμε να πάει χαμένη επειδή ολιγωρούμε για μία ακόμη φορά.

γ. Με πρόταγμα την «Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας της ΕΕ»

Η ΚΠΑΑ είναι μία πολιτική σε ταχεία εξέλιξη και παρότι δεν άλλαξε σημαντικά τα πρώτα έτη μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας το 2009, σήμερα εμφανίζει υψηλές δυνατότητες εξέλιξης, τόσο από πολιτική όσο και από θεσμική άποψη.
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη να παράσχει στρατηγική ώθηση στην ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθόρισε έναν αριθμό αρχικών στόχων από το 2013:

• Αύξηση της αποτελεσματικότητας και του αντικτύπου της ΚΠΑΑ,
• Προώθηση της ανάπτυξης αμυντικών ικανοτήτων
• Ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
• Αξιολόγηση του αντίκτυπου στην ΕΕ, των αλλαγών στο παγκόσμιο περιβάλλον.

Βάσει αυτής της αξιολόγησης αυτής, η Mogherini παρουσίασε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2016 την «συνολική στρατηγικής της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας» (ΣΣΕΕ), στην οποία μπήκαν 5 προτεραιότητες για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ:

• Ασφάλεια της Ένωσης
• Ανθεκτικότητα κρατών & κοινωνιών πέρα από τα ανατολικά και νότια σύνορα της ΕΕ
• Ανάπτυξη ολοκληρωμένης προσέγγισης όσον αφορά τις συγκρούσεις
• Περιφερειακές δομές συνεργασίας
• Παγκόσμια διακυβέρνηση για τον 21ο αιώνα.

Τα κράτη μέλη συμφώνησαν να προχωρήσουν στο στάδιο της υλοποίησης, η οποία επανεξετάζεται σε ετήσια βάση, και διαμορφώθηκε το σχέδιο εφαρμογής της στρατηγικής αυτής, το οποίο επικεντρώνεται σε τρεις στρατηγικές προτεραιότητες:
• Αντίδραση στις εξωτερικές συγκρούσεις και κρίσεις
• Ανάπτυξη των ικανοτήτων των εταίρων
• Προστασία της ΕΕ και των πολιτών της

Οι συγκεκριμένες ενέργειες για την επίτευξη αυτών των στόχων περιλαμβάνουν:
• Συντονισμένη ετήσια επανεξέταση στον τομέα της άμυνας (CARD) με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών
• Μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασίας (PESCO) με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας μεταξύ όσων κρατών μελών επιθυμούν να εμβαθύνουν αυτήν την συνεργασία (Δεν μετέχουν Δανία, Μάλτα και Ηνωμένο Βασίλειο).
• Δημιουργία στρατιωτικής δυνατότητας σχεδίασης και διεξαγωγής επιχειρήσεων (MPCC) με στόχο τη βελτίωση των δομών διαχείρισης κρίσεων.
• Ενίσχυση των μέσων ταχείας αντίδρασης της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των μάχιμων μονάδων της ΕΕ και των μη στρατιωτικών δυνατοτήτων.

To 2017 αποφασίσθηκε η ανάπτυξη των μάχιμων μονάδων με κοινές δαπάνες. Η χρηματοδότηση των μάχιμων μονάδων θα γίνεται σε μόνιμη βάση, μέσω του μηχανισμού «Αθηνά».
Τα συμμετέχοντα κράτη μέλη συμφώνησαν το 2018 έναν αρχικό κατάλογο συνολικά 34 έργων προς υλοποίηση στο πλαίσιο της PESCO, τα οποία καλύπτουν τους παρακάτω τομείς:
• Εκπαίδευση
• Ανάπτυξη δυνατοτήτων (capabilities)
• Eπιχειρησιακή ετοιμότητα στην ξηρά, στη θάλασσα και στον αέρα,
• Kυβερνοάμυνα.

δ. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Όπως γίνεται αντιληπτό δημιουργείται μία τεράστια ευκαιρία για ενίσχυση της διμερούς κυρίως αλλά και πολυμερούς στρατιωτικής μας συνεργασίας με την Κύπρο, σε μία “Ενιαία Πολιτική Ασφαλείας”, υπό την ομπρέλα της ΕΕ μάλιστα και με δεδομένο ότι υφίστανται πλέον πολλές απειλές για την ΕΕ συνολικά (και για χώρες μέλη της συγκεκριμένα), εκκινώντας από την Τουρκική έμπρακτη επιθετικότητα (που την έχει καταδικάσει η ΕΕ), την παράνομη μετανάστευση, την τρομοκρατία, τις υβριδικές και ασύμμετρες απειλές, την ενεργειακή ασφάλεια κλπ.

Όταν η Τουρκία ενισχύει τις στρατιωτική της δύναμη και εκμεταλλεύεται ερμηνείες του διεθνούς δικαίου για να τις χρησιμοποιήσει επιθετικά, ανατρέποντας ότι ξέραμε μέχρι σήμερα (ή ότι θεωρούσαμε ως πιθανότερο), εκβιάζοντας με στυγνή προβολή ισχύος στο πεδίο των διαπραγματεύσεων, εσύ πρέπει ή να ενισχύσεις τις συμμαχίες σου οπωσδήποτε αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να ενισχύσεις την στρατιωτική σου ισχύ ακόμη και πέραν της αποτροπής.
Διότι έτσι μόνο θα συγκρατηθεί και έτσι μόνο μπορούμε να υποστηρίξουμε τα συμφέροντά μας και της Κύπρου.

Το “Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα” πέθανε, Ζήτω η “Ενιαία Πολιτική Ασφαλείας”

*Ο Στέλιος Φενέκος είναι υποναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού ε.α., ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος σήμερα του πολιτικού κόμματος Κοινωνία Αξιών που ιδρύθηκε το Μάϊο του 2012