Πώς οι Τούρκοι προγραμμάτισαν την κρίση;

Οι ενέργειες της Τουρκίας στο θαλάσσιο τεμάχιο 3 της κυπριακής ΑΟΖ οδήγησαν σε ένα απτό προηγούμενο που, στα έξι χρόνια του ερευνητικού προγράμματος της ΚΔ για εξεύρεση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, δεν έχει προηγούμενο: Η -υπό εξέλιξη- κρίση οδήγησε στη ματαίωση ενός αντικειμενικού στόχου της κοινοπραξίας ENI – Kogas στην ερευνητική γεώτρηση, δηλ. του πλοίου Saipem 12000, για λογαριασμό του ιταλικού κολοσσού EΝΙ στον στόχο Σουπιά. Την ίδια στιγμή, τα όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας, από τη φερόμενη μυστική διπλωματία -στη βάση συνάντησης επί ιταλικού εδάφους- του λεγόμενου υπεξ των κατεχομένων Κουντρέτ Όζερσαϊ με ιθύνοντες της ιταλικής εταιρείας, μέχρι τις δημοσιεύσεις τουρκικών Μέσων για προσπάθεια εμβολισμού του ερευνητικού πλοίου από τουρκικά πολεμικά, δημιουργούν ένα εύλογο πλαίσιο αποριών σχετικά με τη διαχείριση της κρίσης από όλα τα μέρη, με προεξέχουσα, φυσικά, τη διάσταση που προσέδωσε η τουρκοκυπριακή κοινότητα αλλά και την ίδια την αντίδραση της διπλωματίας της Κυπριακής Δημοκρατίας τόσο σε επίπεδο χειρισμών όσο και σε επίπεδο προετοιμασίας – προκειμένου η κρίση να αποφευχθεί πριν καν αρχίσει να λαμβάνει χώρα. Για ακόμη μια φορά, η Τουρκία ξεδίπλωσε -με τρόπο βγαλμένο από εγχειρίδιο- ένα παίγνιο έντασης / κλιμάκωσης, οδηγώντας σε τρεις αντικειμενικούς στόχους: (α) Στην ματαίωση της γεώτρησης της ΕΝΙ, της εταιρείας δηλ. η οποία δραστηριοποιείται στα έξι από τα οκτώ αδειοδοτημένα θαλάσσια τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ. (β) Στην μετατροπή της ενέργειας σε αντικειμενικό ζήτημα διαπραγμάτευσης του Κυπριακού -με γνώμονα τις αξιώσεις της τ/κ κοινότητας. (γ) Στη συνέχιση της κρίσης -σε πολλαπλά άλλα επίπεδα-, με την ΚΔ να αναμένει και μονομερή κίνηση της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ με κάθοδο του ερευνητικού πλοίου DeepSea Metro II σε τεμάχιο ή σε θαλάσσια περιοχή μεταξύ Τουρκίας και λεγόμενης ΤΔΒΚ.

Η μεικτή στρατηγική της Άγκυρας

Η προσέγγιση της Τουρκίας θυμίζει τη μεικτή στρατηγική της θεωρίας παιγνίων. Η Τουρκία ενεργεί σε ένα παίγνιο με περισσότερους παίκτες (ν παικτών), στο οποίο η ENI (μια εταιρεία, μη κρατικός δρων), η Τουρκία, η Κύπρος αλλά και κατ’ επέκταση όλοι οι ενεργειακοί δρώντες στη ΝΑ Μεσόγειο (Ισραήλ, Αίγυπτος κ.ο.κ.) αλληλεπιδρούν. Ο συνδυασμός στρατηγικών της Άγκυρας αντικατοπτρίζει το plan A και το plan B (ταυτόχρονα) της προέκτασης που αποδίδει στην ενεργειακή διάσταση στο Κυπριακό: Ή προχωράς με λύση στον διαμοιρασμό του ΦΑ στην περιοχή, ή προχωράς, χωρίς λύση, σε αυτόν τον διαχωρισμό. Η εργαλειοποίηση αυτή, εκ μέρους της Άγκυρας, του ΦΑ μεταφράζεται πρακτικά σε ένα loose-loose σχήμα σε περίπτωση μη λύσης, δεδομένου ότι οι εναλλακτικές επιλογές που προκύπτουν αφορούν τη συνέχιση του status quo (διαιώνιση της διχοτόμησης) ή το μοντέλο λύσης δύο κρατών (εγκαθίδρυση της διχοτόμησης). Το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο: Η οριστική ματαίωση του ενεργειακού προγράμματος ή η συνέχισή του με την… «άδεια» της Τουρκίας, στην πρώτη περίπτωση εντάσσει την ενέργεια ως ένα «νέο πρόβλημα» εντός του Κυπριακού, ενώ στη δεύτερη περίπτωση η ενέργεια «σαλαμοποιείται», με την Τουρκία να ζητάει για κάθε πτυχή μιας διαπραγμάτευσης, τύπου «δύο κρατών», ένα «αντάλλαγμα» στο ζήτημα του φυσικού αερίου (π.χ. δικαίωμα συνεκμετάλλευσης σε ένα ή περισσότερα τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ, διαμοιρασμό 50-50 κ.ο.κ.).

Με ορθή τακτική

Σε αυτό το παίγνιο άπειρου μήκους (πεπερασμένο πλήθος ενεργειών από τους δρώντες και… χωρίς νικητή αν δεν τελειώσει – «τραγουδήσει η χοντρή κυρία») η Τουρκία έλαβε υπόψη της τρεις σοβαρές παραμέτρους, πετυχαίνοντας στρατηγικό πλεονέκτημα: (α) Την περίοδο την οποία διανύει η Ιταλία ως προέκταση της εταιρείας ΕΝΙ – μια μακρά προεκλογική περίοδος αλλά και το γεγονός ότι η Ιταλία δεν διαθέτει το γεωστρατηγικό βάθος μιας υπερδύναμης. (β) Τα εσωτερικά προβλήματα της ΕΝΙ, με τον ίδιο της τον πρόεδρο Κλαούντιο Ντεσκάλτσι να βρίσκεται κατηγορούμενος, τον προσεχή Μάρτιο, σε μια από τις μεγαλύτερες δίκες για εταιρικό σκάνδαλο στην Ιταλία, για διαφθορά ύψους 1,3 δισ. δολαρίων για δραστηριότητες της εταιρείας στη Νιγηρία (θαλάσσιο τεμάχιο OPL-245 στην ΑΟΖ της αφρικανικής χώρας). (γ) Την πιθανή αντίδραση και των υπόλοιπων εταιρειών που δραστηριοποιούνται στη κυπριακή ΑΟΖ μετά το μπλόκο στο Saipem 12000. Ταυτόχρονα, η Τουρκία αποστέλλει ένα ισχυρό μήνυμα και στα υπόλοιπα κράτη της περιοχής, με κυριότερους αποδέκτες το Ισραήλ και την Αίγυπτο, με ένα πιθανό… standoff, με τη δεύτερη να παραμένει μια σοβαρή, δυνητικά, πραγματικότητα, δεδομένου ότι η ΕΝΙ αποτελεί βασικό δρώντα ως προς την αξιοποίηση του αιγυπτιακού κοιτάσματος-μαμούθ Zohr και να έχει θέσει το 2019 ως βασικό στόχο εμπορικής αξιοποίησής του. Η Τουρκία δεν θα επιθυμούσε επ’ ουδενί αποκλεισμό από τους εν δυνάμει ενεργειακούς σχεδιασμούς του υποσυστήματος της ΝΑ Μεσογείου, οι οποίες περιλαμβάνουν την Κύπρο, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, την Ιορδανία και -εν ευθέτω χρόνω πιθανόν- την Ιταλία και την Ελλάδα.

Τι να αναμένουμε

Σε μια κρίση με επιμέρους φάσεις ξεδίπλωσης (αρχή, κλιμάκωση, σύγκρουση, αποκλιμάκωση, έκβαση), όπως αυτή που βρίσκεται υπό εξέλιξη, καθίσταται σαφές πως η Τουρκία θα… επιμείνει μέχρι τέλους. Αυτό που, τόσο με συγκλίνουσες πληροφορίες του «Π» όσο και με μια ορθολογιστική ανάλυση των τρεχουσών εξελίξεων, υποδεικνύεται είναι πως η Τουρκία θα κινηθεί στον ευέλικτο άξονά της μεταξύ plan A και plan B – ήτοι λύσης του Κυπριακού σε μια διαδικασία τύπου Κραν Μοντανά, αλλά με αυστηρό χρονοδιάγραμμα και έμφαση στην έκβαση του ενεργειακού ή σε μια απόπειρα αλλαγής παραδείγματος επί του μοντέλου λύσης της ομοσπονδίας με αντίστοιχη έκβαση, αλλά με αναβάθμιση του ψευδοκράτους, διαιώνιση του απαράδεκτου status quo ή μοντέλου λύσης δύο κρατών. Με όρους θεωρίας παιγνίων, οι περαιτέρω επιλογές της Τουρκίας στο παίγνιο αυτό της κρίσης καθιστούν τη στρατηγική της «υπερέχουσα» ή «κυρίαρχη» έναντι της «υποδεέστερης» κυπριακής στρατηγικής, η οποία εδράζεται στη συνέχιση του ερευνητικού προγράμματος και στην πρόκληση διπλωματικού κόστους στην Τουρκία μέσω της διπλωματίας σε διεθνή φόρα (πάγια τακτική για δεκαετίες). Με άλλους όρους, η Τουρκία, ως δρων Β, γνωρίζοντας τον περιορισμό του δρώντος Α -της ΚΔ- ως προς τις δύο από τις τρεις στρατηγικές του επιλογές (σ.σ. και φαντάζομαι κανένας Κύπριος πολίτης ή κυπριακή ηγεσία δεν επιθυμεί -τουλάχιστον σε επίπεδο δημόσιας σφαίρας για να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτού μας- τη διαιώνιση του απαράδεκτου status quo ή την οριστική διχοτόμηση), ποτέ δεν θα εφαρμόσει μια αμιγή στρατηγική, αλλά μέσω πίεσης θα επιθυμεί περισσότερες από μία (πιθανότητα ίση με μια μονάδα) εκβάσεις. Υπό αυτό το βάρος η Τουρκία βρίσκεται στην αρχή της κρίσης, με την κλιμάκωσή της να αφορά δύο ακόμη επιλογές: (α) Κίνηση σε σχέση με την Αμμόχωστο που θα επέφερε ακόμη μεγαλύτερη πίεση στην πλευρά μας. (β) Κάθοδο τρυπανιού προκειμένου να δημιουργήσει μια de facto κατάσταση αμφισβήτησης στην κυπριακή ΑΟΖ.

Αντί επιλόγου

Για την Κύπρο το ζητούμενο είναι να αναζητήσει αυτό που στη θεωρία παιγνίων ονομάζουμε σαγματικό σημείο. Εκείνο δηλ. το σημείο ισορροπίας στο οποίο η εφαρμογή της στρατηγικής των δύο δρώντων συναντάται χωρίς να δυσχεραίνει σημαντικά η θέση του αντιπάλου. Η Κύπρος δεν μπορεί να στείλει πολεμικά πλοία για να αποτρέψει την τουρκική επιθετικότητα στην κυπριακή ΑΟΖ. Η Κύπρος, επίσης, δεν μπορεί παρά να ελαχιστοποιήσει τη μέγιστη ζημιά της – δηλ. το να αποφύγει την οριστική ματαίωση του ενεργειακού της προγράμματος ή το να βυθιστεί στη δίνη μιας ακόμη μεγαλύτερης κρίσης στην περιοχή (π.χ. μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου). Οι επόμενες εβδομάδες είναι κρίσιμες και εκτός από ψυχραιμία, νηφαλιότητα και προσπάθεια βαθιάς αντίληψης των τουρκικών ενεργειών, απαιτείται και όραμα. Η κρίση στην κυπριακή ΑΟΖ έχει μόλις αρχίσει…

Το ζητούμενο τώρα

Το δίλημμα ασφαλείας έχει πλέον μεταφερθεί στον ίδιο τον Πρόεδρο Αναστασιάδη και στην πλευρά μας, μιας και μια απόπειρα επιστροφής στον διάλογο του Κυπριακού ως μέσο αποκλιμάκωσης των τουρκικών προκλήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ θα φάνταζε ως υπαναχώρηση / πειθαναγκασμός υπό το βάρος των ενεργειών της Άγκυρας. Κυρίως στο εσωτερικό μέτωπο. Αυτό όμως δεν πρέπει να αποτελεί το ζητούμενο. Οι ενέργειες της Τουρκίας αναφορικά με τον ενεργειακό σχεδιασμό της Κύπρου δεν είναι τακτικές. Αποτελούν προϊόν στρατηγικής πρόσληψης του λεγόμενου East Med Gas Puzzle, με την Τουρκία να σταθμίζει τη σχέση ωφέλειας / κόστους με γνώμονα τόσο το Ισραήλ και την Αίγυπτο, όσο και τις μελλοντικές πτυχές της ενεργειακής και οικονομικής της ασφάλειας. Ιδίως όταν οι εξελίξεις στη Συρία την προλάβουν και βρεθεί σε μια θέση επαναπροσδιορισμού της σχέσης της με τη Ρωσία, το Ιράν και τη Δύση. Υπό αυτό το πρίσμα, η ΚΔ οφείλει να λάβει σοβαρά υπόψη της ότι οι τουρκικές ενέργειες αμφισβήτησης στην ΑΟΖ μας θα έχουν χρονικό βάθος και διαφοροποίηση ως προς τις εντάσεις. Πράγμα που πρακτικά σημαίνει ότι, χωρίς λύση ή χωρίς σοβαρή προσπάθεια δημιουργίας στρατιωτικής αποτροπής, δεν υπάρχει μεγάλο περιθώριο ουσιαστικής αντιμετώπισής τους. Ανάμεσα στις δύο αυτές επιλογές, ο ρεαλισμός προτάσσει ως ζητούμενο το πρώτο.

(πηγή: politis.com.cy)