Περί οικονομικών μεταναστών και περί προσφύγων, Του Γιάννη Κολοβού

Μία παράμετρος η οποία πρέπει να διαφοροποιηθεί από το γενικότερο πρόβλημα της μετανάστευσης προς την Ελλάδα είναι αυτή των προσφύγων. Σύμφωνα με την Σύμβαση της Γενεύης του 1951 πρόσφυγας είναι εκείνος ο οποίος λόγω «δεδικαιολογημένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα και δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να απολαύη της προστασίας της χώρας ταύτης» (1). Ο πρόσφυγας, δηλαδή, διαφέρει ουσιαστικά από τον οικονομικό μετανάστη καθώς έχει εγκαταλείψει την χώρα του όχι για αναζήτηση εργασίας ή καλύτερης οικονομικής προοπτικής αλλά επειδή κινδύνευε η ζωή του ή η σωματική του ακεραιότητα εξ’ αιτίας των προαναφερθέντων λόγων.

Και όμως, παρά αυτόν τον σαφή και ξεκάθαρο διαχωρισμό, βλέπουμε υποστηρικτές της αθρόας εισροής και νομιμοποίησης μεταναστών πολλές φορές να συνδέουν ή και να ταυτίζουν τον πρόσφυγα με τον οικονομικό μετανάστη και να χρησιμοποιούν ακόμα και παράδοξους όρους όπως «οικονομικός πρόσφυγας». Μάλιστα, προσφάτως, η αναπληρώτρια υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Τασία Χριστοδουλοπούλου δήλωσε στον ΣΚΑΪ ότι δεν υπάρχουν πλέον μετανάστες καθώς όλοι όσοι εισέρχονται στη χώρα μας είναι πρόσφυγες (2)!

Η άποψη αυτή είναι καταφανώς λανθασμένη καθώς θεωρεί ότι η δήλωση εθνικότητας την οποίαν κάνουν οι συλληφθέντες για παράνομη είσοδο στην χώρα μας είναι οπωσδήποτε ειλικρινής. Την αφελή αυτή θέση της κας Χριστοδουλοπούλου αποδομεί ουσιαστικά ο αναπληρωτής υπουργός Δημόσιας Τάξης Γιάννης Πανούσης (3) ο οποίος υποστηρίζει ότι, βάσει των στοιχείων που έχει το υπουργείο του αναφορικά με την ταυτοποίηση των συλληφθέντων για παράνομη είσοδο, οι μισοί από αυτούς είναι πρόσφυγες και οι άλλοι μισοί παράνομοι μετανάστες. Ανάλογη εικόνα προκύπτει και από την Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου για το 2015 την οποία δημοσιοποίησε προσφάτως η Frontex (4). Εκεί, σε αναφορά στους συλληφθέντες για παράνομη είσοδο από το Αιγαίο Πέλαγος, υπογραμμίζεται ότι: «Πολλοί μετανάστες ισχυρίσθηκαν ότι ήταν Σύριοι, και γι’ αυτό τους δόθηκε διοικητική ειδοποίηση η οποία τους επέτρεπε να παραμείνουν στην Ελλάδα μέχρι έξη μήνες, ακόμα και χωρίς να υποβάλλουν αίτηση ασύλου. Οι διαδικασίες διαλογής κάποιων μεταναστών αποκάλυψαν έναν υψηλό βαθμό ψευδών ισχυρισμών περί την εθνικότητα προκειμένου να αποφευχθεί ο επαναπατρισμός» (σελ. 20).

Δηλαδή, σε πολλές περιπτώσεις συλλήψεως παρανόμως εισερχομένων μεταναστών, αυτοί δεν διαθέτουν κανένα έγγραφο που να πιστοποιεί την χώρα προέλευσής τους και ισχυρίζονται ότι προέρχονται είτε από χώρες προέλευσης προσφύγων (πχ. Συρία) είτε από χώρες στις οποίες δεν είναι εύκολος ο επαναπατρισμός τους (πχ. Αφγανιστάν). Οι οικονομικοί μετανάστες που μετέρχονται αυτήν την πρακτική έχουν «δασκαλευθεί» είτε από συγγενείς και φίλους τους που επίσης την μετήλθαν επιτυχώς είτε από τους διακινητές τους. Μάλιστα, η προαναφερθείσα έκθεση της Frontex (4) επισημαίνει και την μεγάλη διαφορά ποσοστού αυτοπροσδιοριζόμενων ως «Σύριων» στα νησιά του Αιγαίου όπου δεν υπάρχουν ομάδες διαλογής, σε σύγκριση με τα νησιά όπου λειτουργούν τέτοιες ομάδες. Στα πρώτα το 86% των συλληφθέντων δήλωσαν «Σύριοι» ενώ στα δεύτερα μόλις το 36%.

Για να δοθεί μία εικόνα της τάξεως μεγέθους αυτής της παραμέτρου αξίζει να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (5), στην Ελλάδα κατά το 2014 οι τρεις κύριες εθνικότητες ατόμων στα οποία χορηγήθηκε καθεστώς προστασίας ήταν οι Αφγανοί (830 χορηγήσεις – 21,5% του συνόλου), οι Σύριοι (710 χορηγήσεις – 18,5% του συνόλου) και οι Πακιστανοί (355 χορηγήσεις – 9,2% του συνόλου). Ας σημειωθεί ότι κατά το 2014 στην Ελλάδα διερευνήθηκαν σε πρώτο και δεύτερο βαθμό 20.970 αιτήσεις παροχής προστασίας εκ των οποίων κρίθηκαν θετικά 3.850, δηλαδή ένα ποσοστό 18,4% του συνόλου. Βλέπουμε δηλαδή ότι οι αιτούντες άσυλο είναι ένα υποσύνολο μεταξύ των παρανόμως εισερχομένων και εκείνοι οι οποίοι κρίνεται, τελικά, ότι έχουν βάσιμο λόγο για παροχή καθεστώτος προστασίας είναι ένα μικρό «υποσύνολο του υποσυνόλου» και άρα ένα μικρό μέρος του όλου ζητήματος της παράνομης εισόδου και παραμονής στην χώρα μας. Γι’ αυτό και αποτελεί συσκότιση της πραγματικότητας ο χαρακτηρισμός όλων εκείνων που εισέρχονται παρανόμως στην χώρα μας ως «προσφύγων» και η συνακόλουθη παρουσίαση του όλου ζητήματος ως ζήτημα προστασίας προσφύγων και όχι κυρίως ως ζήτημα παράνομης μετανάστευσης, όπως είναι στην πραγματικότητα.

Συνοψίζοντας, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε τα εξής:

• Όσοι συλλαμβάνονται στα σύνορα της χώρας και δηλώνουν ότι προέρχονται από σπαρασσόμενη χώρα δεν σημαίνει ότι είναι ειλικρινείς στην δήλωσή τους αυτή
• Ακόμα και αν όντως προέρχονται από τέτοια χώρα αυτό δεν συνεπάγεται αυτομάτως ότι δικαιούνται προστασίας καθώς δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι όλες οι περιοχές της χώρας αυτής βρίσκονται σε αναταραχή ή ότι όλες οι εθνοτικές ή θρησκευτικές της κοινότητες διώκονται. Όπως ορθά επισημαίνει ο αναπληρωτής υπουργός Δημόσιας Τάξης Γιάννης Πανούσης «Κατά πόσο το Αφγανιστάν είναι μία χώρα όπου μπορείς να επιστρέψεις ή είσαι διωκόμενος, αυτό είναι άλλο πράγμα…Δεν είναι όλοι διωχθέντες από το Αφγανιστάν για λόγους πολιτικούς» (3)
• Ο πραγματικός πρόσφυγας θα πρέπει να μένει στην πρώτη ασφαλή χώρα που συναντά αφού εγκαταλείψει την δική του. Δεν δικαιούται τον χαρακτηρισμό του πρόσφυγα κάποιος πχ. από το Πακιστάν ή από την Λιβερία ο οποίος, έχοντας διασχίσει πολλές ασφαλείς χώρες (όπου δεν διέτρεχε κανέναν κίνδυνο), δεν παρέμεινε σε αυτές αλλά συνέχισε φθάνοντας πχ. στην Ελλάδα ή στην Σουηδία και εκεί υπέβαλλε αίτηση για άσυλο. Σκοπός του πρόσφυγα είναι η εξασφάλιση της ζωής και της σωματικής του ακεραιότητας και όχι η, υπό το πρόσχημα του ασύλου, εγκατάστασή του στην χώρα στην οποία θα έχει τις καλύτερες οικονομικές προοπτικές ή τις πλουσιότερες κρατικές παροχές (asylum shopping)
• ο πρόσφυγας θα πρέπει να επιστρέψει στην χώρα προέλευσής του μόλις ομαλοποιηθεί η κατάσταση εκεί ή μόλις εκλείψουν οι λόγοι που τον έκαναν να την εγκαταλείψει, εκτός εάν αυτή η αλλαγή των συνθηκών προκύψει μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα

Γενικά, οι αιτήσεις παροχής ασύλου θα πρέπει να τυγχάνουν άμεσης επεξεργασίας και όσοι αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες θα πρέπει να λαμβάνουν σημαντική βοήθεια. Όμως, οι αιτήσεις αυτές θα πρέπει να εξετάζονται με πολλή προσοχή και η προσφυγική ιδιότητα θα πρέπει να χορηγείται με φειδώ και με σύνεση. Όπως τονίζει και ο ειδικός σε θέματα Οικονομικής της Μετανάστευσης καθηγητής του Πανεπιστημίου του Harvard George J. Borjas «Μπορεί να υπάρξει κίνδυνος από την επέκταση της έννοιας του πρόσφυγα σε όσους ζουν υπό πολιτισμικές και κοινωνικές νόρμες τις οποίες…θεωρού[με] προσβλητικές. Ο ευρύτερος ορισμός για το ποιά χαρακτηριστικά έχει κάποιος πρόσφυγας είναι καταφανώς πρόσφορος για κατάχρηση, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την δικαιολόγηση απόδοσης της ιδιότητας του πρόσφυγα σε εκατομμύρια άτομα που υφίστανται πολλά είδη προσβλητικής συμπεριφοράς. Ο κίνδυνος, φυσικά, είναι ότι όσο πιό χαλαρός είναι ο ορισμός της προσφυγικής ιδιότητας, τόσο πιό δύσκολο γίνεται να διατηρηθεί η πολιτική νομιμότητα προγραμμάτων που δίδουν ιδιαίτερη προσοχή σε μία συγκεκριμένη τάξη μεταναστών. Και μπορεί να γίνει δυσκολότερο να δοθεί άσυλο σε εκείνους που πραγματικά το χρειάζονται και όταν το επιβάλλουν τα γεγονότα» (6, σελ. 210).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Σύμβαση της 28.4.1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων
http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4ba8779b2
2) http://www.skai.gr/news/greece/article/279383/hristodoulopoulou-oloi-einai-prosfuges-kai-ta-proina-tous-vlepoume-epeidi-liazodai/
3) Συνέντευξη αναπληρωτή υπουργού Δημόσιας Τάξης Γιάννη Πανούση στο περιοδικό Unfollow, τεύχος 41, Μαϊος 2015, σελ. 42-43
4) Frontex “Annual Risk Analysis 2015” http://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_2015.pdf
5) Eurostat news release “EU Member States granted protection to more than 185,000 asylum seekers in 2014”, 82/2015, 12/5/2015 http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6827382/3-12052015-AP-EN.pdf/6733f080-c072-4bf5-91fc-f591abf28176
6) Borjas George J. “Heaven’s Door: Immigration policy and the American economy”, Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1999

Γιάννης Κολοβός

Eπικοινωνιολόγος

Για το θέμα της μετανάστευσης προς την Ελλάδα έχει γράψει τα βιβλία «Το Κουτί της Πανδώρας: Παράνομη Μετανάστευση και Νομιμοποίηση στην Ελλάδα» (Πελασγός, 2003) και «Μεταναστευτική πολιτική και ενσωμάτωση μεταναστών: η περίπτωση της Ελλάδας» (Πελασγός, 2011).