Παίγνια πολέμου στα Βαλκάνια

Του Δημήτρη Τσαϊλά*

Οι εδαφικές ανταλλαγές μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου δημιουργούν πονοκέφαλο, αλλά και το δημοψήφισμα των Σκοπιανών για τη συμφωνία των Πρεσπών, σε συνδυασμό με τα ανακοινωμένα συλλαλητήρια στη Μακεδονία είναι ένα μείγμα εκρηκτικό. Τέλος οι ανακοινώσεις για επαναχάραξη συνόρων στη Βαλκανική χερσόνησο είναι το αναμμένο σπίρτο στην “μπαρουταποθήκη της Ευρώπης”.

Κανείς δεν επιμένει ότι οι λαοί των Βαλκανίων δεν πρέπει να σέβονται ο ένας τον άλλον ή ακόμα και ότι πρέπει να ζουν ειρηνικά. Αλλά αν οι ηγέτιδες δυνάμεις τις ΕΕ και κυρίως οι ατλαντικοί σύμμαχοι επιδιώξουν ένα εδαφικό διακανονισμό, ως τη ρεαλιστική μέθοδο για να ξεπεράσουν οι Βαλκανικοί λαοί τις συγκρούσεις, πρέπει να το κάνουν με τρόπο που δεν θα δημιουργήσει ακόμα περισσότερα προβλήματα. Εκτιμώ ότι η επίσκεψη του Αμερικανού ΑΓΕΕΘΑ και η ακολουθούσα επίσκεψη του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα για τις δύο επόμενες ημέρες έχουν να κάνουν με κάτι σημαντικό στην περιοχή.

Στην παρούσα φάση, εκείνοι που ευνοούν τηn κακή λύση, αλλά ομολογουμένως ρεαλιστική “διόρθωση συνόρων με ανταλλαγή εδαφών” μεταξύ της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου το δικαιολογούν με την αιτιολογία ότι θα είναι νόμιμη. Πιστεύω ότι έχουν δίκιο, καθώς δεν γνωρίζω τίποτα που να απαγορεύει στα κυρίαρχα κράτη να ανταλλάσσουν εδάφη και λαούς, ακόμα κι αν δεν έχει γίνει κάτι παρόμοιο πρόσφατα.Η τελευταία ανταλλαγή πληθυσμών έγινε μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1922 μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Αλλά ας είμαστε σαφείς για δύο πράγματα:

1. Με την ανταλλαγή θα μετακινηθούν πληθυσμοί καθώς και εδάφη στα οποία ζουν. Αυτό είναι καλό για τους Σέρβους στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο και τους Αλβανούς στη νότια Σερβία. Υπάρχουν όμως και Αλβανοί που ζουν στα τμήματα του βόρειου Κοσσυφοπεδίου που θέλει η Σερβία και Σέρβοι που ζουν στα τμήματα της νότιας Σερβίας που θέλει το Κοσσυφοπέδιο. Οπότε τι πρόκειται να συμβεί με τους αναφερόμενους;

2. Η αμοιβαία αναγνώριση της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας θα πρέπει να προηγηθεί της ανταλλαγής. Αφού η κατάσταση που δεν αναγνωρίζεται ως κυρίαρχη θα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα, διότι θα είναι μια κατάσταση που στερείται νομιμότητας αλλά θα είναι πρακτική και ρεαλιστική.

Στο διεθνές περιβάλλον τώρα, πως θα αντιδράσει η πλευρά των Ηνωμένων Εθνών; Μόνο τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας θα μπορούσαν να εγγυηθούν αυτή την ανταλλαγή. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι η Ρωσία ή η Κίνα είναι διατεθειμένες να επιτρέψουν την ένταξη του Κοσσυφοπεδίου στον ΟΗΕ μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η Ρωσία θα επιδιώξει, πιθανότατα την αναγνώριση των ΗΠΑ για την προσάρτηση της Κριμαίας καθώς και την ανεξαρτησία της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, δηλαδή των ρωσικών προτεκτοράτων στη Γεωργία. Η Κίνα θα διστάσει επίσης, καθώς αντιλαμβάνεται τις φιλοδοξίες της Θιβετιανής ανεξαρτησίας.

Ίσως μια αλυσιδωτή αντίδραση των γεγονότων δεν φαίνεται ως εύλογη απάντηση για όσους ζουν σε μπλε συννεφάκια. Όμως ποιος εγγυάται ότι οι Τούρκοι δεν θα αναζητήσουν αναθεώρηση της συνθήκης της Λωζάννης και την ανεξαρτησία των μουσουλμανικών πληθυσμών της Δυτικής Θράκης. Όσες φορές έγινε προσφυγή σε εδαφικές λύσεις με επαναχαράξεις συνόρων, ήταν απλώς ο πρόδρομος για την ανανέωση των συγκρούσεων και το χειρότερο, μια δημιουργία “αποτελέσματος ντόμινο” ιδιαίτερα στα πολύπαθα Βαλκάνια.

Εν κατακλείδι, η σαγηνευτική λογική των ισχυρών, περί των εδαφικών ανταλλαγών σχετικά με το Κοσσυφοπέδιο αναπόφευκτα μεταμορφώνεται στη λογική ενός νέου πολέμου όταν θα εφαρμοστεί και στη Βοσνία. Το ίδιο ισχύει και στην πΓΔΜ, με μια πρόσθετη διεθνή επιπλοκή. Η μεγάλη αλβανική μειονότητα της χώρας, πολέμησε το 2001 εναντίον των Σέρβων. Οι Αλβανοί της πΓΔΜ είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τους συγγενείς τους στο Κοσσυφοπέδιο. Πράγματι όσοι ασχολούνται με τα διεθνή γνωρίζουν, ότι για πολλούς Αλβανούς, τα σύνορα είναι ανύπαρκτα. Ανεξαρτήτως των υποσχέσεων των Αλβανών ηγετών της πΓΔΜ να παραμείνουν στη χώρα, η λογική της απόσχισης βρίσκεται πάντα μέσα στο μυαλό τους, ιδιαίτερα όταν το νέο, ομοιογενές πλέον Κοσσυφοπέδιο θα ενωθεί με την Αλβανία. Ποιος πιστεύει ότι οι Αλβανοί των Σκοπίων επιθυμούν να παραμείνουν εκτός της Μεγάλης Αλβανίας και να είναι εγκλωβισμένοι σε μια κακή σχέση ως μια μειονότητα εντός των Σκοπίων;

Εξακολουθώ να ελπίζω ότι αυτή η κακή ιδέα θα είναι δύσκολο να εφαρμοσθεί, για τους παρακάτω λόγους:

– Η Σερβία για λόγους εθνικής της ασφάλειας και βεβαίως εθνικού της ζωτικού συμφέροντος, δεν φαίνεται να έχει πρόθεση να εγκαταλείψει εδάφη στη νότια Σερβία που βρίσκονται δίπλα στην κύρια έξοδο της προς τη θάλασσα.

– Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία θα είναι ο μεγάλος χαμένος αν προχωρήσει αυτή η “εδαφική διόρθωση”.

– Το Κοσσυφοπέδιο έχει βάσιμους λόγους να προκαλέσει μια σειρά αξιώσεων στην επαναχάραξη των συνόρων που είναι απίθανο να είναι ειρηνικές.

Το πλέον σίγουρο είναι ότι, τόσο το Κοσσυφοπέδιο,όσο και η Σερβία επιθυμούν την προστασία των αντίστοιχων μειονοτικών πληθυσμών χωρίς αυτή την επικίνδυνη ανταλλαγή εδαφών και πληθυσμών. Φυσικά αυτό είναι ακριβώς το πρόβλημα, καθώς πιστεύω ότι οι εθνικιστές που υφίστανται σε αμφότερες τις πλευρές εξακολουθούν να στερούνται επαρκούς σεβασμού προς τις μειονότητες, καθώς τα γεγονότα του πολέμου είναι ακόμα νωπά στις μνήμες τους. Δεν πρέπει να αποτελεί μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι μια εθνικιστική έξαρση που μπορεί να αποδυναμώνει τη δέσμευση για δημοκρατία και για κράτος δικαίου, να είναι μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη.

Ποια είναι η εναλλακτική λύση για μια ανταλλαγή εδαφών; Το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία πρέπει να εφαρμόσουν τις πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την ένταξη στην ΕΕ. Αυτό είναι πολύ πιο επείγον, για τις δύο χώρες, από την ανταλλαγή εδαφών. Όσο πλησιάζει η Σερβία στην ένταξη στην ΕΕ, τόσο μεγαλύτερη είναι η πίεση που θα αισθανθεί για να αναγνωρίσει το Κοσσυφοπέδιο, χωρίς ανταλλαγή εδαφών / λαών.

Για αυτό το λόγο πιστεύω ότι οι εδαφικές ανταλλαγές είναι μια κακή ιδέα που ο χρόνος υλοποίησης δεν έχει έρθει ακόμη.

* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ε.α., ΠΝ.