Ουκρανία: Οι Ρώσοι θα πρέπει να είναι προσεκτικοί με τον Ελληνισμό της Μαριούπολης

Η Ουκρανία είναι μία από τις χώρες όπου υπάρχουν σημαντικές κοινότητες των Ελλήνων, οι οποίες διατηρούν πλήρη κοινωνική δομή, διαθέτουν «αγροτική ενδοχώρα» και έχουν τη συνείδηση της εντοπιότητας. Με μητροπολιτικό κέντρο την Κριμαία, οι Έλληνες αποτελούν τον αρχαιότερο λαό που κατοίκησε στα εδάφη αυτά, πολύ πριν από την έλευση των Τατάρων και των σλαβικών φύλων.

«Οι πρώτες ελληνικές εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν, κυρίως από Ίωνες, στα τέλη του 7ου με αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα», εξηγεί ο Βλάσης Αγτζίδης, διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας και μαθηματικός. «Ο τουρκικός ζυγός στην περιοχή -ταταρικός και οθωμανικός- θα πάψει μόλις το 1783, όταν η χερσόνησος θα καταληφθεί από τους Ρώσους. Λίγο πριν όμως, το καλοκαίρι του 1778, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είχε μεταναστεύσει προς τα ρωσοκρατούμενα εδάφη, βόρεια της Αζοφικής Θάλασσας. Εκεί θα ιδρύσει μια νέα πόλη, στην οποία θα δώσει το όνομα της Παναγίας: Μαριούπολη. Από εκεί και πέρα, η ελληνική μητρόπολη της Ουκρανίας θα έχει μεταφερθεί στην περιοχή της Μαριούπολης με τα 23 ελληνικά χωριά. Με τα διατάγματα της Αικατερίνης Β’ του 1779 και του 1790, η περιφέρεια της Αζοφικής, με πρωτεύουσα τη Μαριούπολη, απέκτησε το καθεστώς της αυτόνομης διοικητικής περιοχής (ουέζντ)».

Αυτό που χαρακτήρισε τον 18ο και 19ο αιώνα ήταν το φαινόμενο της μαζικής εγκατάστασης Ελλήνων, από κάθε μέρος του Ελληνικού κόσμου, στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Στις 12 Νοεμβρίου του 1917 στη Μαριούπολη δημιουργήθηκε η Ένωση του Ελληνικού λαού της Μαριούπολης, με επικεφαλής τον Ιλία Πιτσαχτσι (Pichakhchi Ilia Yakovlevich). Η Γενική Γραμματεία Εθνικών Υποθέσεων της Ουκρανικής Κεντρικής Δημοκρατίας απάντησε στη δημιουργία της Ένωσης με συγχαρητήριο τηλεγράφημα, το οποίο εστάλη στον Ιλία Πιτσάχτσι το Νοέμβριο του 1917. Σε αυτό, ο γενικός γραμματέας για τα εθνικά θέματα, Σουλγκίν χαιρέτισε θερμά την επίτευξη της Ένωσης του Ελληνικού λαού της Μαριούπολης και μετέφερε ευχές για την επιτυχία προς όφελος των Ελλήνων της Ουκρανίας και ολόκληρης της Ουκρανικής Δημοκρατίας, τονίζοντας ότι η Τρίτη Πράξη της Ουκρανικής Κεντρικής Ράντα προβλέπει για όλους τους λαούς της ελεύθερης Ουκρανίας το δικαίωμα για εθνική και την προσωπική αυτονομία.

Στις 2 Δεκεμβρίου του 1917 πραγματοποιήθηκε συνάντηση του Κογκρέσου των εκπροσώπων του Ελληνικού λαού της Μαριούπολης. Στην έκθεσή του, ο πρόεδρος της Ένωσης του ελληνικού λαού της Μαριούπολης, Ιλία Πιτσάχτσι σημείωσε ότι η Τρίτη Πράξη της Ουκρανικής Κεντρικής Ράντα διακήρυξε όχι μόνο την ένταξη στην ουκρανική επικράτεια των τεσσάρων νέων επαρχιών, συμπεριλαμβανόμενης της Εκατερινοσλάβ (σημερινή περιοχή της πόλης Ντνιπρό), αλλά και την εθνικό-προσωπική αυτονομία των εθνοτήτων που κατοικούν στην Ουκρανία.

Στο Πρωτόκολλο του Κογκρέσου σημείωσε: Συγκρίνοντας τους δύο γείτονες της περιοχής της Μαριούπολης, την Ουκρανία, αφενός, και τη Νοτιοανατολική Ένωση Καζακών από την άλλη πλευρά, ο Πιτσάχτσι καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα οφέλη από την ένταξη στην Ουκρανία για τον ελληνικό λαό είναι ασύγκριτα μεγαλύτερα από αυτά της ένταξης στην Νοτιοανατολική Ένωση Καζακών. «Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ως μέρος του ουκρανικού πληθυσμού υπάρχει μεγάλη, πολλών εκατομμυρίων, ομάδα αλλοδαπών, ως Εβραίοι, οι οποίοι έχουν δείξει την ικανότητα τους να ανταγωνιστούν με επιτυχία για μια εθνική ταυτότητα κατά τη διάρκεια των έξι χιλιάδων χρονών της ιστορίας τους, πρέπει να αναγνωριστεί ότι στην Ουκρανία οι Έλληνες θα είναι ένας αξιόπιστος σύμμαχος όσον αφορά την υπεράσπιση της εθνικής αυτοδιάθεσης και την προστασία των διακηρυγμένων δικαιωμάτων των μικρών εθνικοτήτων. Επιπλέον, η Ουκρανία έχει μια σειρά από αυτές τις βιομηχανίες που κάνουν την Ουκρανία την πλουσιότερη και πιο βιομηχανοποιημένη χώρα.»

Ο Ιλία Πιτσάχτσι προτείνει στο Κογκρέσο, ακολουθώντας το παράδειγμα της Ένωσης του Ελληνικού λαού της Μαριούπολης, να αναγνωρίσει την Ουκρανική Κεντρική Ράντα ως την υψηλότερη επαρχιακή αρχή, εφόσον επιβεβαιωθεί η εθνική αυτονομία του ελληνικού λαού της Μαριούπολης και της περιοχής της. Και εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι «υπό τις καλύτερες συνθήκες εθνικής ζωής, με βάση την αυτοδιάθεση, η φυσική ελληνική ιδιοφυΐα, η οποία ξεδιπλώνεται ευρέως ανάμεσα στους πραγματικούς απογόνους των αρχαίων Ελλήνων, τους Έλληνες της Μαριούπολης, θα υπενθυμίσει και πάλι στον κόσμο το μεγαλείο του παρελθόντος και τη δόξα της Ελλάδας, το μεγαλύτερο πολιτισμό της οποίας τροφοδοτεί τα σύγχρονα έθνη της Ευρώπης μέχρι τώρα».

Η εκδίκηση των Ρώσων

Όλα αυτά, ωστόσο, έλαβαν τέλος τον Δεκέμβρη του 1937, όταν με απόφαση της σταλινικής ηγεσίας η ελληνική μειονότητα στοχοποιήθηκε – όπως και αρκετές ακόμα μικρές μειονοτικές ομάδες του πληθυσμού. Μεγάλο μέρος των θυμάτων ήταν η «αφρόκρεμα» του ελληνικού κινήματος, άνθρωποι με μόρφωση, πάνω στους οποίους θα βασιζόταν η μελλοντική ανάπτυξη του ελληνισμού της ΟυκρανίαςΗ. ελληνική σοβιετική παιδεία απαγορεύτηκε, τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν, τα ελληνικά κομματικά τυπογραφεία καταστράφηκαν, οι αυτόνομες σοβιετικές ελληνικές περιοχές καταργήθηκαν.

Στις 12 Δεκεμβρίου 1937 εκδόθηκε η Υπ’ Αριθμόν 50215 ντιρεκτίβα της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας (NKVD), η οποία στη συνέχεια έγινε γνωστή ως «ελληνική επιχείρηση». Με αυτή την απόφαση, στις 15 Δεκεμβρίου ξεκίνησαν μαζικές συλλήψεις στις περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση ελληνικού πληθυσμού: στην Αζοφική, την Οδησσό, την Κριμαία, το Χάρκοβο και το Κίεβο. Οι συλλήψεις αφορούσαν τόσο τους γηγενείς Ελληνες όσο και τους Ελληνες που είχαν έρθει από Ελλάδα ή άλλες χώρες. Στο σχετικό έγγραφο γίνεται ειδική μνεία για την «αναγκαιότητα» σύλληψης των «πολιτικών προσφύγων» από την Ελλάδα.σε μεγαλύτερο βαθμό επλήγησαν οι περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονέτσκ, όπου ζούσαν οι περισσότεροι Ελληνες και υπήρχαν οργανωμένες δομές εκπαίδευσης. Σε ορισμένα χωριά η σφαγή ήταν συντριπτική. Για παράδειγμα, στο χωριό Στίλα, την άνοιξη του 1938 δεν έμεινε ζωντανός ούτε ένας άντρας ηλικίας 18-60 ετών

Σύμφωνα με εκτιμήσεις ιστορικών, κατά τη διάρκεια της επιχείρησης συνελήφθησαν 7.600 – 9.400 άτομα, κυρίως άντρες. Ανω του 90% των συλληφθέντων εκτελέστηκαν, ενώ οι υπόλοιποι εστάλησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για 10 χρόνια. Η περίοδος που έμεινε χαραγμένη στη σοβιετική ιστορία ως «ο μεγάλος τρόμος» πέρασε σαν οδοστρωτήρας πάνω και στον ελληνικό πληθυσμό. 

Δεν ήταν η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που το σοβιετικό καθεστώς πραγματοποίησε επιχειρήσεις εξόντωσης των Ελλήνων στην Ουκρανία και στην ΕΣΣΔ. Ηδη από την περίοδο της «αποκουλακοποίησης», στις αρχές της δεκαετίας του ’30, οι Ελληνες ήταν η τέταρτη σε πληθυσμό εθνότητα που επλήγη (μετά τους Ουκρανούς, Ρώσους και Γερμανούς). Αργότερα, κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο (1944), πάνω από 15.000 Ελληνες της Κριμαίας απελάθηκαν σε περιοχές Κεντρικής Ασίας, Σιβηρίας κ.ά. μαζί με τους Τατάρους ως «συνεργάτες των ναζί». Οι σκληρές συνθήκες της μεταφοράς και των νέων «πατρίδων» τους στάθηκαν μοιραίες για πολλούς. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η εθνικότητα Ελληνας στην πέμπτη σειρά του σοβιετικού διαβατηρίου ισοδυναμούσε με λιγότερες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, χειρότερη θέση στη δουλειά και διαρκή φόβο.

(πηγές: ΤΑ ΝΕΑ, philenews,ukranorama,cnn)