Opera Diplomacy, του Πέτρου Καψάσκη

Η μουσική είναι η γλώσσα που έχει την ικανότητα να ενώνει τους πολιτισμούς και να επικοινωνεί τις αξίες τους πέρα και πάνω από τόπους και χρόνους, λειαίνοντας τις αναμεταξύ τους διαφορές και αναπτύσσοντας, ταυτοχρόνως, ένα πολυδύναμο πνεύμα κατανόησης και συμπάθειας.

Στην δική μου κοσμοθεωρητική αντίληψη, η μουσική είναι πνευματική θεραπεία, καθώς η επίδραση που ασκεί στην συναισθηματική και διανοητική κατάσταση του ακροατή έχει την δύναμη να εισχωρεί στο υποσυνείδητο, να καθορίζει και να διαμορφώνει την ηθική του αντίληψη και να καταστέλλει πάθη και επιθυμίες με τρόπο υπερέχοντα του λόγου. Οι στίχοι ενός τραγουδιού για να μπορέσουν να επηρεάσουν, πρέπει, πρωτίστως, να γίνουν κατανοητοί από τον νου. Αντιθέτως, η μουσική είναι η lingua franca της οικουμένης, καθώς έχει την μοναδική ικανότητα να επικοινωνεί απευθείας με την καρδιά και να λειτουργεί ως ένα δυναμικό μέσο επικοινωνίας, άμεσο και διεγερτικό και ως προς το πνεύμα εξυψωτικό.

Το “τραγούδι”, λέξη από την οποία προέρχεται η τραγωδία, είναι πράξη ιστορική που περιγράφει κατά τρόπο εξομολογητικό και βαθιά βιωματικό την στάση που παίρνει ο λαός μας απέναντι στη ζωή και τον θάνατο. Είναι ο ομφάλιος λώρος που συνδέει άρρηκτα το παρελθόν με το παρόν και διατηρεί αναλλοίωτες στον χρόνο τις ιστορικές μνήμες και παραδόσεις αυτού του τόπου επί τρεις χιλιάδες συναπτά έτη, καθιστώντας τον ιερό και προσκυνηματικό. Πιστεύω ακραδάντως πως αν προωθήσουμε περισσότερο την ελληνική γλώσσα στην μουσική μας κουλτούρα με έργα νέων συνθετών και σταματήσουμε να αρεσκόμαστε στην αναπαραγωγή ξένων παραγωγών που εκτελούνται σε εξουθενωτική επανάληψη στις μεγάλες σκηνές της χώρας, ίσως μπορέσουμε να ανακαλύψουμε την χαμένη μας μουσική ταυτότητα. Η ελληνική γλώσσα είναι για το τραγούδι ότι το πρώτο βιολί για την ορχήστρα. Όργανο μελωδικό και απαραίτητο, που ξεχωρίζει για τον τραγουδιστό του ήχο και τις αστείρευτες εκφραστικές του δυνατότητες, ευφραίνοντας την ακοή και σαγηνεύοντας την ψυχή, κατά τον ίδιο τρόπο που η λύρα του Ορφέα εξημέρωνε με τις μουσικές της μελωδίες τα αδάμαστα θεριά. Είμαστε οι κληρονόμοι της γλώσσας των Μουσών. Μιας γλώσσας, της οποίας η μουσικότητα είναι εφάμιλλη της συμπαντικής όπως θα έλεγε ο Έλληνας διεθνούς φήμης συνθέτης Γιάννης Ξενάκης. Αυτό είναι και το συγκριτικό μας πλεονέκτημα.

Όταν ομιλούμε για την Πολιτιστική Διπλωματία και αναφερόμαστε συγκεκριμένα στον όρο Opera Diplomacy εννοούμε την άσκηση μιας πολιτιστικής πολιτικής βασισμένη στο μουσικό θεατρικό είδος της όπερας, η οποία δεν είναι όπως πολλοί πιστεύουν μια πολιτιστική καινοτομία της Δύσης αλλά ίσως μια σημαντικότατη και έμπρακτα ουσιαστική συμβολή της στην μετεξέλιξη του αρχαίου ελληνικού δράματος. Ας μην λησμονείται δε, ότι στα τέλη του 16ου αιώνα ολόκληρος ο Ευρωπαϊκός κόσμος αναγεννιόταν μέσα από τις στάχτες του Μεσαιωνικού σκοταδισμού αναζητώντας τις ρίζες του στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Προς επίρρωση των ανωτέρω, αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία σε μερικές από τις πιο διάσημες όπερες των προηγούμενων αιώνων οι οποίες αντλούν την θεματική τους από την ελληνική μυθολογία. Αυτές είναι οι όπερες Δάφνη και Ευρυδίκη του Τζάκοπο Πέρι, ο Ορφέας του Κλαόυντιο Μοντεβέρντι, ο Ιάσων του Φραντσέσκο Καβάλλι, ο Ορφέας, η Ευρυδίκη και η Ιφιγένεια εν Ταύροις του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ, ο Ιδομενέας του Μότσαρτ, η Μήδεια του Λουίτζι Κερουμπίνι, η πολιορκία της Κορίνθου του Τζοακίνο Ροσσίνι, η ωραία Ελένη του Ζακ Όφενμπαχ, ο Οιδίπους Τύραννος του Ιγκόρ Στραβίνσκι, η Δάφνη, η Ηλέκτρα και η Αριάδνη της Νάξου του Ρίχαρντ Στράους.

Οι τέχνες δεν απεκόπησαν ποτέ από την πολιτική. Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή στο παρελθόν ίσως γίνει αντιληπτός με εναργέστερο τρόπο ο ρόλος των τεχνών και δη της κλασικής μουσικής στην πολιτική. Ένα λαμπρό ιστορικό παράδειγμα είναι αυτό του μεγάλου Γερμανού συνθέτη Λούντβιχ βαν Μπετόβεν ο οποίος ενώ αρχικώς είχε αφιερώσει την Τρίτη Συμφωνία του στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, διακρίνοντας στο πρόσωπο του τα φιλελεύθερα ιδανικά της γαλλικής επανάστασης, εν συνεχεία απέσυρε την αφιέρωση του όταν το 1804 ο Ναπολέοντας ανακήρυξε τον εαυτό του Αυτοκράτορα της Γαλλίας εξουσιάζοντας με τρόπο απολυταρχικό. Ως εκ τούτου, μετονόμασε την Συμφωνία η οποία έφερε αρχικώς τον τίτλο ”Στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη” σε Ηρωική αφιερώνοντάς την στον Πρίγκιπα Lobkovitz. Από την άλλη πλευρά o Τσαϊκόφσκι στην ουβερτούρα 1812 εξυμνεί την νίκη των Ρώσων επί των δυνάμεων του Ναπολέοντα. Στην Ελλάδα τα επαναστατικά έργα του ζακυνθινού μουσικοσυνθέτη Παύλου Καρέρη όπως η Δέσπω η ηρωίς του Σουλίου, ο Μάρκος Μπότσαρης, ή η Κυρά Φροσύνη αναδείχνουν και εξυμνούν τον ηρωικό αγώνα της Ελληνικής εθνεγερσίας του 1821. Αντιστοίχως στην Ιταλία, η επαναστατική όπερα του Giuseppe Verdi «Nabucco» (η οποία πήρε το όνομα από τον Βαβυλώνιο βασιλιά Ναβουχοδονόσωρ) είχε ύψιστο επαναστατικό συμβολισμό στα χρόνια της Αυστριακής κατοχής. Το ίδιο το όνομα του συνθέτη δε, αποτέλεσε ένα μυστικό ενωτικό κάλεσμα για τους μυημένους Ιταλούς καρμπονάρους καθώς το ακρώνυμο V.E.R.D.I έτσι όπως αναγραφόταν στις θεατρικές προσκλήσεις σήμαινε «Vittorio Emanuele Re D’ Italia» και είχε ως στόχο την παλιννόστηση του εξόριστου τότε βασιλιά Βίκτωρ Εμμανουήλ του δεύτερου. Κατά τον ίδιο τρόπο ο αυστριακός συνθέτης Γιόχαν Στράους συνέθεσε το δημοφιλές εμβατήριο «Radetzky March» αφιερωμένο στον αυστριακό στρατιωτικό διοικητή Joseph Radetzky von Radetz για τις μεγάλες νίκες του επί του Ιταλικού στρατού στη μάχη της Κουστόζα και της Νοβάρα το έτος 1848-1849 κατά την διάρκεια του πρώτου πόλεμου της Ιταλικής ανεξαρτησίας. Ωστόσο, πλείστα τέτοια παραδείγματα μπορεί κανείς να βρει και στην σημερινή εποχή. Το πρωτοχρονιάτικο κοντσέρτο της Βιέννης ή του θεάτρου La Fenice της Βενετίας είναι μερικά εκ των λαμπρότερων παραδειγμάτων. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε γεωπολιτικό επίπεδο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του αγωγού φυσικού αερίου Nabucco, που θα συνέδεε τη Γεωργία με την Αυστρία, του οποίου το όνομα δόθηκε ύστερα από μια συνάντηση μεταξύ των εκπροσώπων της Γερμανίας, της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Τουρκίας στην όπερα της Βιέννης όπου παρακολούθησαν την ομώνυμη όπερα του Giuseppe Verdi.

Η πολιτιστική διπλωματία αποτελεί μια πτυχή της διπλωματίας που μέχρι σήμερα δεν έχει χρησιμοποιηθεί επαρκώς στην οικοδόμηση καλύτερων διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των κρατών και παρόλο που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως γέφυρα που συνδέει τα κράτη, βελτιώνοντας τις μεταξύ τους σχέσεις, έχει υποτιμηθεί και σε πολλές περιπτώσεις παραμεληθεί. Στο πλαίσιο της Ελληνικής Πολιτιστικής Διπλωματίας η πολιτιστική εκστρατεία που θα ξεκινήσει κατόπιν δικής μου πρωτοβουλίας τον Ιούνιο, με τίτλο Opera Diplomacy και θα λάβει χώρα σε Ελλάδα και Ευρώπη, έχει ως πρωτεύον στόχο την διάδοση της ελληνικής μουσικής και της ελληνικής γλώσσας μέσα από ελληνικές άριες διάσημων Ελλήνων συνθετών όπως του Καλομοίρη, του Μάντζαρου, του Λαυράγκα, του Καρέρη, του Σαμάρα και πλείστων άλλων που αγνοούνται σήμερα αδίκως. Μια πρωτοβουλία με χαρακτήρα εξ’ ορισμού πολιτιστικό που δεν θα πρέπει να ιδωθεί ως μια καθιερωμένη glamour εορτή ή ως μια συνάθροιση μεταξύ των μελών μιας κοσμοπολίτικης ελίτ, αλλά ως μια ιεραποστολική προσπάθεια που έχει ως κύριο μέλημα της την διάδοση του σύγχρονου ελληνικού κλασικού πολιτισμού αλλά και την επανεξέταση των κοινωνικών μας αξιών και προτύπων. Άποψη μου αλλά και πεποίθηση βαθιά ήταν πάντα πως τα οικονομικά μέτρα δεν μπορούν να αποδώσουν αφ’ευαυτών αν πρώτα δεν οικοδομηθεί ένα πολιτιστικό υπόστρωμα που θα επαναφέρει τον Έλληνα πολίτη σε ενεργό δράση στο παρόν.

Μια τέτοια εκδήλωση πολιτισμού βασισμένη στην διπλωματία της όπερας (Opera Diplomacy), εκτός από το μουσικό και ψυχαγωγικό της σκέλος, περιλαμβάνει και μια σειρά από άλλες δράσεις οι οποίες μπορούν να φέρουν την χώρα μας σε μεγαλύτερη συναισθηματική εγγύτητα με ανθρώπους διαφορετικών εθνικοτήτων και να επικοινωνήσουν με επιτυχία τον σύγχρονο ελληνικό κλασικό πολιτισμό σε μια εποχή κατά την οποία η εικόνα του πλήττεται οικτρά. Μερικές εξ αυτών είναι η παροχή V.I.P. Υπηρεσιών και φιλοξενίας σε πολιτικές ελίτ και δημοσιογράφους, ξένους μουσικούς και επίσημους προσκεκλημένους από κάθε χώρο, συνεντεύξεις τύπου με τους καλλιτέχνες, ανοιχτές πρόβες της ορχήστρας ή ακόμα και η δημιουργία μουσικών εργαστηρίων για νέους.

Ο Πέτρος Καψάσκης είναι Υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτιστικής Διπλωματίας