Νέα εποχή για τις πολιτικές δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων της ΕΕ

Η σημερινή ημέρα αποτελεί ορόσημο για την αστυνομική και δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από σήμερα, 1η Δεκεμβρίου 2014, 5 χρόνια μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, θα ισχύουν για τις πράξεις στον τομέα αυτό οι κανονικές εξουσίες της Επιτροπής και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως και στους άλλους τομείς της νομοθεσίας της ΕΕ.

Αυτή είναι η αρχή μιας νέας εποχής για ολόκληρο τον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων, επειδή θα αρθούν οι σημερινοί περιορισμοί στον δικαστικό έλεγχο που ασκείται από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και στον ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως θεματοφύλακα των Συνθηκών στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις. Αυτό σημαίνει ότι η Επιτροπή θα έχει τη δυνατότητα να κινήσει τη διαδικασία επί παραβάσει εάν δεν εφαρμόζεται σωστά η ευρωπαϊκή νομοθεσία, η οποία συμφωνήθηκε ομόφωνα από τα κράτη μέλη.

Ο πρώτος Αντιπρόεδρος Frans Timmermans εξήγησε τι σημαίνει αυτή η αλλαγή για τους ευρωπαίους πολίτες, καθώς και για την ποινική δικαιοσύνη και τις αστυνομικές αρχές στην ΕΕ: «Η Ευρώπη δεν είναι μόνο ενιαία αγορά και οικονομική και νομισματική ένωση• προσφέρει επίσης στους πολίτες της έναν ευρωπαϊκό χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Σήμερα οι πολιτικές δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων ορίζονται ως ισότιμες με τις άλλες πολιτικές της ΕΕ. Αυτό αποτελεί πρόοδο, διότι οι εν λόγω πολιτικές γίνονται πιο διαφανείς και δημοκρατικές. Στο εξής, οι δικαστικοί έλεγχοι από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι εξουσίες της Επιτροπής για την επιβολή του νόμου θα ασκούνται επίσης με μέτρα αστυνομικής συνεργασίας και με πράξεις στον τομέα του ποινικού δικαίου, ενισχύοντας έτσι τα δικαιώματα των πολιτών και την ασφάλεια δικαίου.»

Μέχρι σήμερα η αστυνομική και η δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις ήταν το τελευταίο υπολειπόμενο μέρος του τρίτου πυλώνα της ενωσιακής νομοθεσίας, ο οποίος κάλυπτε κάποτε ολόκληρο τον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Η μετατροπή του άρχισε με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας την 1η Δεκεμβρίου 2009. Η πενταετής μεταβατική περίοδος έδωσε τη δυνατότητα στα κράτη μέλη και στην Επιτροπή να προετοιμάσουν λεπτομερώς αυτή την αλλαγή και να εξασφαλίσουν την ομαλή μετάβαση σε έναν νέο τρόπο νομοθέτησης και δικαστικού ελέγχου στον τομέα αυτόν.

Στις 28 Νοεμβρίου, η Επιτροπή ενέκρινε επίσης προτάσεις για την κατάργηση 24 παρωχημένων πράξεων στον ίδιο τομέα, επειδή είναι πλέον άνευ αντικειμένου ή αντικαταστάθηκαν από άλλα μέτρα. Για λόγους ασφάλειας δικαίου, η Επιτροπή προτείνει να καταργηθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τα μέτρα που αναφέρονται στην πρόταση αυτή.
Ανοικτή και ασφαλής Ευρώπη.

Η εξασφάλιση της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης είναι ο βασικός στόχος της ευρωπαϊκής Ένωσης. Από το 1999, όταν άρχισε να ισχύει η Συνθήκη του Άμστερνταμ, έγιναν πολλά για τη διασφάλιση μιας ανοικτής και ασφαλούς Ευρώπης, προσηλωμένης στο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και βασιζόμενης στη βούληση να υπηρετήσει τους ευρωπαίους πολίτες. Συμφωνήθηκε κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, το οποίο βελτιώνει τους κανόνες για εκείνους που χρειάζονται προστασία. Ενισχύθηκε ο χώρος Σένγκεν, ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η νομοθεσία και η έμπρακτη συνεργασία παρέχουν τώρα κοινά μέσα για να βοηθήσουν στην προστασία των ευρωπαϊκών κοινωνιών και οικονομιών από το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα.

Ο Επίτροπος της ΕΕ αρμόδιος για θέματα μετανάστευσης, εσωτερικών υποθέσεων και ιθαγένειας, Δημήτρης Αβραμόπουλος, δήλωσε: «Η 1η Δεκεμβρίου σηματοδοτεί το τέλος της μεταβατικής περιόδου για τις πολιτικές ΔΕΥ και ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο με επιπλέον αρμοδιότητες στους τομείς της μετανάστευσης και των εσωτερικών υποθέσεων. Το έργο της ΕΕ σε θέματα μετανάστευσης, ασύλου και ασφάλειας πρέπει να διασφαλίζει ότι η Ευρώπη αποτελεί ανοικτό χώρο ευημερίας και ασφάλειας, στον οποίο ζουν και εργάζονται όλοι οι πολίτες της. Εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές προκλήσεις και γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Ωστόσο, υπάρχει ισχυρή πολιτική βούληση. Είμαι πεπεισμένος ότι αν δράσουμε από κοινού, θα επιτύχουμε.»

Α. Ευρωπαϊκός χώρος δικαιοσύνης και θεμελιωδών δικαιωμάτων

Τα τελευταία χρόνια η Επιτροπή έθεσε τα θεμέλια για έναν πραγματικά ευρωπαϊκό χώρο δικαιοσύνης και θεμελιωδών δικαιωμάτων που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη στην υπηρεσία του ευρωπαίου πολίτη. Έχει σημειωθεί ήδη σημαντική πρόοδος: τα νέα δικαιώματα που παρέχει η ΕΕ στα θύματα του εγκλήματος, η ενίσχυση των δικαιωμάτων των κατηγορουμένων για δίκαιη δίκη και η διευκόλυνση της αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων βελτίωσαν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη, ενώ παράλληλα οι προτάσεις της Επιτροπής για την προστασία των προσωπικών δεδομένων θα δώσουν νέα ώθηση στα θεμελιώδη δικαιώματα και την ενιαία ψηφιακή αγορά.

Η Vĕra Jourová, Επίτροπος αρμόδια για θέματα δικαιοσύνης, καταναλωτών και ισότητα των φύλων, δήλωσε: «Οι πολίτες αναμένουν από τις κυβερνήσεις τους να τους παρέχουν δικαιοσύνη, προστασία και δικαιότητα• αυτό απαιτεί κοινή ευρωπαϊκή δράση, βασισμένη στις κοινές μας αξίες. Επίσης, καθώς οι πολίτες όλο και περισσότερο σπουδάζουν, εργάζονται, δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά, παντρεύονται και έχουν παιδιά σε όλη την Ένωση, η δικαστική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ πρέπει να εξακολουθήσει να βελτιώνεται, βήμα προς βήμα, και να επιτυγχάνει συγκεκριμένα αποτελέσματα για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.»

Το ΗΒ εξακολουθεί να συμβάλει στην πανενωσιακή καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας

Μετά την επίσημη κοινοποίηση του καταλόγου των μέτρων στα οποία θα ήθελε να συμμετέχει εκ νέου το ΗΒ, η Επιτροπή ενέκρινε σήμερα απόφαση με την οποία επιτρέπεται στο ΗΒ να συμμετέχει σε κρίσιμης σημασίας μέτρα της ΕΕ στον τομέα της αστυνομικής και της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις.

Το ΗΒ χρησιμοποίησε τις ειδικές διατάξεις του άρθρου 10 του πρωτοκόλλου 36 που προσαρτάται στη Συνθήκη, και αποφάσισε, τον Ιούλιο του 2013, να ασκήσει το δικαίωμά του ομαδικής αυτοεξαίρεσης, από την 1η Δεκεμβρίου 2014, από όλες της πράξεις της ΕΕ που εκδόθηκαν στο πλαίσιο του πρώην τρίτου πυλώνα και δεν τροποποιήθηκαν μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας. Στις 20 Νοεμβρίου 2014 το ΗΒ ανακοίνωσε την επιθυμία του να ασκήσει το δικαίωμά του συμμετοχής σε 35 από αυτές τις πράξεις. Η σημερινή απόφαση της Επιτροπής επιτρέπει στο ΗΒ να συμμετέχει εκ νέου σε 29 μέτρα που δεν αφορούν τον χώρο Σένγκεν, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Υπηρεσίας (Europol). Το Συμβούλιο της ΕΕ είναι αρμόδιο για την έκδοση απόφασης σχετικά με τη συμμετοχή του ΗΒ στα μέτρα Σένγκεν.

Ο πρώτος Αντιπρόεδρος κ. Frans Timmermans δήλωσε: «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκφράζει μεγάλη ικανοποίηση για την ενέργεια του ΗΒ, που σημαίνει ότι το ΗΒ θα εξακολουθήσει να συνεργάζεται με τους γείτονές του για την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος σε πανενωσιακό πλαίσιο. Η Βρετανία ήταν ανέκαθεν στην πρώτη γραμμή, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών πολιτικών αμοιβαίας αναγνώρισης των τομέων της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Χαίρομαι που η βρετανική φωνή θα εξακολουθήσει να ακούγεται γύρω από το τραπέζι.»

Ιστορικό του φακέλου

Το τέλος του τρίτου πυλώνα με τη θέσπιση της Συνθήκης της Λισαβόνας σημαίνει ότι οι διατάξεις σχετικά με την αστυνομική και δικαστική συνεργασία ενσωματώθηκαν στον τίτλο V της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, επομένως, ισχύουν οι κανόνες που διέπουν τον τίτλο αυτόν. Ως μεταβατικό μέτρο, όσον αφορά τις πράξεις της Ένωσης στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας και της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις, έως την 1η Δεκεμβρίου, οι εξουσίες της Επιτροπής δυνάμει του άρθρου 258 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (διαδικασία επί παραβάσει) δεν ισχύουν και οι εξουσίες του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραμένουν όπως ήταν πριν από την έναρξη ισχύος της Συνθήκης όσον αφορά τις πράξεις αυτές.

Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έχει πλέον πλήρη δικαιοδοσία όσον αφορά την εφαρμογή της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις και της αστυνομικής συνεργασίας και η Επιτροπή θα είναι σε θέση να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά οποιουδήποτε κράτους μέλους το οποίο παραβιάζει τη νομοθεσία της ΕΕ.