Να ακούσουμε με μεγαλύτερη προσοχή το όραμα του Πολωνού πρωθυπουργού για το μέλλον της Ευρώπης

Ο Πολωνός πρωθυπουργός, Ματέους Μοραβιέτσκι, είναι βέβαιο ότι έχει διαβάσει τη «Μεγάλη Σκακιέρα», το περίφημο έργο που έγραψε το 1997 ο γεννημένος στην Πολωνία θεωρητικός των γεωστρατηγικών θεμάτων Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι. Ο «Ζμπιγκ» εξηγεί εκεί ότι, χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία δεν θα μπορέσει ποτέ να ξαναγίνει μία ευρωασιατική αυτοκρατορία και γι’αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει η Ουκρανία να ενταχθεί στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

Ο συγγραφέας αναφέρεται, επίσης, στο τρίγωνο της Βαϊμάρης (Γαλλία, Γερμανία, Πολωνία), που θα μπορούσε να γίνει τετράγωνο με τη συμμετοχή της Ουκρανίας. Ένα ευρωπαϊκό τετράγωνο δημοκρατικής ισχύος.

Ο Μπερζίνσκι, ο οποίος πέθανε το 2017, θα ήταν ασφαλώς χαρούμενος αν έβλεπε την άνοδο της γενέτειράς του, έστω κι αν αυτό γίνεται με αφορμή το τραγικό γεγονός του πολέμου στην Ουκρανία. Η Πολωνία απηλλάγη από τον σοβιετικό ζυγό στα τέλη του 20ού αιώνα και εντάχθηκε στην ΕΕ τον 21ο αιώνα με μία ενέργεια που προκάλεσε τον θαυμασμό των εταίρων της. Ήρθε στη συνέχεια η περίοδος της αμφιβολίας, με την εθνικιστική πολιτική του κόμματος που κυβερνά από το 2015 σε ανοιχτή αντιπαράθεση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για θέματα κράτους δικαίου. Η υποδειγματική πολιτική της χώρας, όμως, στο Ουκρανικό την επανέφερε στη δημοκρατική τροχιά.

Η πραγματικότητα δικαιολόγησε την εχθρότητα της Βαρσοβίας απέναντι στη Μόσχα, που το Βερολίνο και το Παρίσι θεωρούσαν ως τώρα εμμονική. Η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής έχουν, πλέον, μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, υποστηρίζουν με μεγαλύτερη θέρμη το αφήγημά τους και πιέζουν τις άλλες χώρες να χορηγήσουν περισσότερα όπλα στην Ουκρανία.

Πρέπει, λοιπόν, να ακούσουμε με μεγαλύτερη προσοχή το όραμα του Πολωνού πρωθυπουργού για το μέλλον της Ευρώπης, που οι Πολωνοί θεωρούν ότι συμφωνεί με το πνεύμα της ομιλίας του Εμανουέλ Μακρόν στη Σορβόνη το 2017 και του Όλαφ Σολτς στην Πράγα το 2022. Αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι. Αντί για το τετράγωνο Γαλλία-Γερμανία-Πολωνία-Ουκρανία που φανταζόταν ο Μπρεζίνσκι, ο Μοραβιέτσκι θέλει έναν άξονα Πολωνίας-Ουκρανίας. Κάθε άλλο σύστημα, λέει, είναι ουτοπικό.

Ο Πολωνός πρωθυπουργός δεν διστάζει να καταγγείλει την ΕΕ για το «ακατανόητο σύστημα με το οποίο παίρνει αποφάσεις» και την προσπάθειά της να δημιουργήσει έναν νέο άνθρωπο, στερημένο από την εθνική ταυτότητά του», ενώ διαφωνεί και με τις μεταρρυθμίσεις που ζητούν οι Βρυξέλλες, χαρακτηρίζοντάς τις «καμουφλάρισμα του φεντεραλισμού». Δεν υπάρχει περίπτωση, έτσι, να δεχθεί η Βαρσοβία την πρόταση του Βερολίνου να αντικατασταθεί ο κανόνας της ομοφωνίας από την ενισχυμένη πλειοψηφία.

Στη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψής του στο Βουκουρέστι, ο Μοραβιέτσκι έριξε την ιδέα μίας τριγωνικής συνεργασίας Πολωνίας-Ρουμανίας-Ουκρανίας, μη διστάζοντας να ξεκαθαρίσει και πάλι ότι δεν μπορεί η ΕΕ να παίρνει τις αποφάσεις και στη συνέχεια να τις μεταβιβάζει στο Βουκουρέστι ή στη Βαρσοβία. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, που κατά τη μετακομμουνιστική περίοδο «η Δύση μάς χρησιμοποίησε για να εξυπηρετήσει τα δικά της συμφέροντα».

Τα πιόνια κινούνται, λοιπόν, στην ευρωπαϊκή σκακιέρα. Η ομάδα του Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) διαλύθηκε λόγω των διχογνωμιών για τη Ρωσία και έδωσε τη θέση της στην ομάδα Πολωνία-Ρουμανία-Εσθονία-Λιθουανία-Λετονία-Φινλανδία, μία συμμαχία, δηλαδή, των θυμάτων του συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Δεν συμφωνούν όλες αυτές οι χώρες με την Πολωνία. Το βάρος της ιστορίας είναι, όμως, εδώ πιο έντονο απ’ ό,τι στη Δύση, τα τραύματα πιο φρέσκα και η επιστροφή του τραγικού γίνεται αισθητή πιο έντονα.

Αυτό είναι το πραγματικό νόημα της μετατόπισης του κέντρου βάρους της Ευρώπης για την οποία γίνεται τόσος λόγος.

(*) H Σιλβί Κοφμάν είναι αρθρογράφος της Monde