Η «Μεγάλη Σκακιέρα» της Αφρικής

Η κυριαρχία της Κίνας στο γεωπολιτικό παιχνίδι της Μαύρης Ηπείρου

Το γεωπολιτικό παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων για τον έλεγχο της Αφρικής, αν και δεν τροφοδοτεί συχνά με πηγαίους τίτλους τα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεν υπολείπεται σε σπουδαιότητα των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή και των στρατηγικών για τον έλεγχο της περιοχής της Ευρασίας. Το γεγονός ότι η Κίνα έχει καταστεί κυρίαρχη διεθνή οικονομική και πολιτική δύναμη στη «Μαύρη Ήπειρο» χαρακτηρίζεται ως μια σημαντική μετατόπιση στο πλαίσιο των διεθνών γεωπολιτικών ισορροπιών. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη από την πλευρά τους δεν δείχνουν ικανές να περιορίσουν την κινέζικη επιρροή καθώς μεταχειρίζονται την Αφρική ως ασθενή παρά ως συνεργάτη. Το 70% των αμερικάνικων επενδύσεων στην Αφρική εκτιμάται ότι κατευθύνεται σε προγράμματα υγείας για την αντιμετώπιση του HIV/AIDS, της ελονοσίας, της φυματίωσης και άλλων μολυσματικών ασθενειών.
Η αφρικάνικη ήπειρος μέσα στα επόμενα χρόνια αναμένεται να γίνει το πεδίο ενός έντονου ανταγωνισμού για τη γεωστρατηγική της θέση (η δυτική Αφρική βλέπει στον Ινδικό Ωκεανό) για την εκμετάλλευση του ορυκτού της πλούτου και για το ότι αποτελεί παγκόσμια απειλή εξαιτίας της παρουσίας εξτρεμιστικού Ισλάμ.

Η κινέζικη στρατηγική

Η Αφρική εξελίσσεται σε μια σημαντική ήπειρο για τα κινέζικα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Το Πεκίνο έχει αναπτύξει σύμφωνα με άρθρο του Foreign Affairs μια διπλή στρατηγική προσέγγιση στις σχέσεις του με τις χώρες της Αφρικής, προσφέροντας από τη μια πλευρά πόρους που υποστηρίζονται από δάνεια ανάπτυξης σε πλούσια, σε πετρέλαιο και ορυκτά, κράτη (Αγκόλα) και αναπτύσσοντας από την άλλη ειδικές εμπορικές και οικονομικές ζώνες με διάφορα κράτη (Νιγηρία, Αιθιοπία, Ζάμπια).

Η Κίνα έχει βοηθήσει πολλές αφρικανικές χώρες να αναπτύξουν τους εκκολαπτόμενους πετρελαϊκούς τομείς τους και ταυτόχρονα ωφελείται (μέσων αυτών) από τη σύναψη συμφερουσών εμπορικών συμφωνιών. Η Κίνα εκτιμάται ότι λαμβάνει το 1/3 των αναγκών της σε πετρέλαιο από την Αφρική που κατέχει μόλις το 9% -10% των παγκόσμιων αποθεμάτων του και εξάγει ακόμα σιδηρομεταλλεύματα, μέταλλα, αλλά αγαθά και αγροτικά προϊόντα.
Η Αφρική προορίζεται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο και στην ασφάλεια των τροφίμων της Κίνας. Σύμφωνα με μια έκθεση της Standard Bank η Κίνα αναμένεται να αντιμετωπίσει έλλειμμα τροφίμων στο εγγύς μέλλον, με αποτέλεσμα οι κινέζοι αξιωματούχοι να έχουν, αναφέρει το Foreign Policy in Focus στραμμένο το βλέμμα τους πάνω στο τεράστιο γεωργικό δυναμικό της Αφρικής και τη σύναψη σχέσεων με χώρες, όπως η Μοζαμβίκη, όπου το Πεκίνο έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της γεωργίας.

Η Κίνα προτιμάει να προωθεί τη διπλωματία και το εμπόριο αλλά έχει και τη δυνατότητα να πουλάει και όπλα σε αφρικάνικες χώρες (Σουδάν, Ζιμπάμπουε και Νιγηρία) επεκτείνοντας έτσι και με ένα άλλο τρόπο την επιρροή της. Η Κίνα θα μπορούσε να ενισχύσει επιπλέον τα ερείσματα της μέσα στην Αφρική διευρύνοντας τις συμμαχίες με αντί – Δυτικές κυβερνήσεις. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο όμως θα ήταν καταστροφικό, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η αυξημένη στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στην Αφρική – αποδεικνύεται από τον ευρύ ρόλο της Αμερικανικής Αφρικάνικης Στρατιωτικής Διοίκησης (AFRICOM), που εμπλέκεται με αντιτρομοκρατικές δραστηριότητες σε αφρικανικές χώρες.

Η «μαύρη ήπειρος» πεδίο ανταγωνισμού

H γεωπολιτική και οικονομική σημασία της Αφρικής την εντάσσει μέσα στο γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων για την παγκόσμια κυριαρχία. Η Αφρική θεωρείται μια εναλλακτική πηγή προμηθευτή ενέργειας καθώς η πετρελαιοπαραγωγός περιοχή της Μέσης Ανατολής χαρακτηρίζεται από αστάθεια και αβεβαιότητα. Επιπλέον η συγκεκριμένη ήπειρος διαθέτει το 40% των αποθεμάτων χρυσού σε παγκόσμιο επίπεδο και πάνω από 85% αποθεμάτων λευκόχρυσου και χρωμίου. Ο τομέας της ασφάλειας θεωρείται ένα άλλο σημείο διεθνούς ενδιαφέροντος καθώς η Αφρική αποτελεί πρόσφορο έδαφος για τους ισλαμιστές τρομοκράτες εξαιτίας των μεγάλων ακυβέρνητων περιοχών της, της εκτεταμένης διαφθοράς και των «failed states» της.

H Κίνα συνεχίζει να κρατάει τα ηνία της πολιτικής και οικονομικής διπλωματίας στην Αφρική σε μια περίοδο που οι ΗΠΑ έχουν φτάσει στα όρια τους από το Ιράκ και το Αφγανιστάν και που η Ευρώπη αγωνίζεται να ξεπεράσει την χρηματοπιστωτική της κρίση. Ωστόσο το Πεκίνο δέχεται διεθνείς επικρίσεις για τις επιχειρηματικές τους πρακτικές που συνοδεύονται από την αποτυχία του να προωθήσει τη χρηστή διακυβέρνηση και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αφρική. Παράλληλα οι πολύπλοκες τοπικές και περιφερειακές πολιτικές, σύμφωνα με το αμερικάνικο think-tank Council of Foreign Relations θέτουν σε δοκιμασία το κινέζικο δόγμα της μη-παρέμβασης στις υποθέσεις των αφρικάνικων κυβερνήσεων. Η Κίνα το 2007 αναγκάστηκε να μετακινηθεί από τις πάγια πολιτική της μη –παρέμβασης για να μπλοκάρει μια απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για ανάπτυξη ειρηνευτικής δύναμης στην περιοχή Νταρφούρ του Σουδάν και στη συνέχεια δεν άσκησε ισχυρή πίεση στην κυβέρνηση του Σουδάν για να επιτρέψει στην ειρηνευτική δύναμη να εισέλθει στην περιοχή.
Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους, φαίνεται να έχουν ξεχάσει την Αφρική καθώς ο Λευκός Οίκος μετατοπίζει το βάρος της εξωτερικής πολιτικής τους προς την Ασία και Ειρηνικό. Πάρα ταύτα η Ουάσιγκτον διατηρεί στρατιωτικούς δεσμούς με την Αφρική μέσω της AFRICOM. Οι ΗΠΑ σύμφωνα με το ειδησεογραφικό πρακτορείο All Africa.com προσφέρουν αντί-τρομοκρατική εκπαίδευση και εξοπλίζουν στρατούς σε Αλγερία, Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Μαυριτανία, Νίγηρα και Τυνησία. Παράλληλα η AFRICOM έχει σχεδιάσει δεκατέσσερις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις μέχρι το τέλος του 2012, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων σε Μαρόκο, Καμερούν, Γκαμπόν, Μποτσουάνα, Νότια Αφρική, Σενεγάλη και Νιγηρία.

Προοπτικές και εκτιμήσεις

Η Κίνα θα επιδιώξει να διατηρήσει τα πρωτεία στην Αφρική για να μπορέσει να ικανοποιήσει τις τεράστιες ανάγκες της ολοένα αναπτυσσόμενης οικονομίας και του πληθυσμού της. Το Πεκίνο επενδύει στο εμπόριο και στις υποδομές και αποκομίζει σημαντικά οφέλη. Η Κίνα εμφανίζεται ως μια «ήπια δύναμη» που διατηρεί την παρουσία της μέσα στην Αφρική με εποικοδομητικό τρόπο και δείχνει ότι πραγματικά ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη της ηπείρου. Το γεγονός ότι δεν επικεντρώνεται στην προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων έχει να κάνει κυρίως με τη φιλοσοφία της και το πολιτικό της σύστημα. Το δόγμα της μη –παρέμβασης και η εμμονή της Κίνας σε ένα παγκόσμιο πολυμερές σύστημα λήψης αποφάσεων βοηθάει τις αφρικάνικες χώρες να οικοδομήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με το Πεκίνο. Ωστόσο αν οι εξελίξεις θέσουν τα κινέζικα εθνικά συμφέροντα σε κίνδυνο τότε το Πεκίνο θα ενεργήσει ανάλογα με το status της μεγάλης δύναμης και του μόνιμου κράτους – μέλους του Συμβούλιου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Αντίθετα οι ΗΠΑ έχουν αποδείξει ότι εφαρμόζουν μια μονομερής πολιτική που σχετίζεται άμεσα με την προστασία της εθνικής τους ασφάλεια. Οι χώρες της Αφρικής από την πλευρά τους θα πρέπει να εκμεταλλευτούν τις εμπορικές τους σχέσεις με την Κίνα για να αποκτήσουν μεγαλύτερη πρόσβαση στις ασιατικές αγορές και να διαφοροποιήσουν τις εξαγωγές τους. Η Αφρική αποτελεί μια σημαντική ήπειρο και ο αγώνας για τον έλεγχος της αναμένεται να γίνει πιο έντονος μέσα στις επόμενες δεκαετίες.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Επίκαιρα», Τεύχος 150, 30/-5/9 2012