Μαριούπολη – Το «Βούκοβαρ» της Ουκρανίας

Η Μάχη του Βούκοβαρ (Μαριούπολης), γνωστή ως πολιορκία 87 ημερών της περιοχής από τον JNA (Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Στρατός), διήρκεσε από τον Αύγουστο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1991. Η κύρια πολιτική του στρατού ήταν η χρήση πυροβολικού και ρουκετών, που έφτασαν περίπου 12.000 ημερησίως. Καθώς λοιπόν η περιοχή υπέστη ανεπανόρθωτες υλικές ζημιές και μέτρησε μεγάλος αριθμός θυμάτων. Το Βούκοβαρ (Μαριούπολη 3η) ήταν η πρώτη πόλη στην Ευρώπη που καταστράφηκε ολοσχερώς μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκατοντάδες στρατιώτες, αλλά και απλοί πολίτες, βίωσαν τη σφαγή και τουλάχιστον 13.000 από αυτούς που απέμειναν, εκδιώχθηκαν από την περιοχή.

Η αριθμητική υπεροχή των στρατιωτών του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού (JNA) και των Σέρβων εθελοντών οδήγησε στην κατάληψη της πλειονότητας των περιοχών, μεταξύ των οποίων ήταν το Βούκοβαρ (Μαριούπολη), το προάστιο του Λούτσακ και το Μπόροβο Νάσελιε. Ο κροατικός στρατός (Κροατική Εθνοφρουρά) αποτελούνταν από μόλις 1.800 ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες, οι οποίοι πολέμησαν εναντίον 36.000 στρατιωτών. Όταν τελικά η περιοχή εκκαθαρίστηκε από Κροάτες και άλλες εθνότητες, έγινε μέρος της αυτοαποκαλούμενης Δημοκρατίας της Σερβικής Κράινα. Παρά τη συμφωνία μεταξύ του JNA και της κροατικής κυβέρνησης, ο μη Σερβικός πληθυσμός οδηγήθηκε σε νοσοκομεία (περίπου 300 άνδρες) και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε φυλακές στρατοπέδων και εκτελέστηκε στο αγρόκτημα Ovchara.

Η διεθνής κοινότητα δεν κατάφερε να αναγνωρίσει τα δεινά των ανθρώπων στο Βούκοβαρ και δεν παρενέβη για να σταματήσει την επίθεση και τα εγκλήματα πολέμου. Δεν ήταν σε θέση να αποτρέψει την καταστροφή της πόλης και κατά τη διάρκεια και μετά την πολιορκία του Βούκοβαρ(Μαριούπολη), χιλιάδες άτομα τραυματίστηκαν, σκοτώθηκαν, εκτελέστηκαν σε ατομικούς ή μαζικούς πυροβολισμούς, απομακρύνθηκαν με τη βία ή εξαφανίστηκαν. Περίπου 20.000 άνθρωποι εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους. Αυτά τα στοιχεία αποκαλύπτουν τη σοβαρότητα της επιθετικότητας της Μεγάλης Σερβίας κατά της Κροατίας, η οποία φέρει το σημάδι της γενοκτονίας.

Εκτός από το ανθρώπινο τραύμα, η πόλη υπέστη σοβαρές υλικές ζημιές. Λόγω των βαριών και αδιάκοπων επιθέσεων πυροβολικού και αέρος του JNA, καταστράφηκε περίπου το 90 τοις εκατό των κατοικιών του Βούκοβαρ (Μαριούπολη). Εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ οι ζημιές του πολέμου σε οικιστικές περιοχές υποδομές. Τα Μνημεία και τα σύμβολα ταυτότητας της πόλης, όπως το μοναστήρι των Φραγκισκανών και η εκκλησία του Αγίου Φιλίππου και του Ιακώβ, το Κάστρο των Κόμηδων του Ελτζ, το Παλάτι Συρμία, το πολύτιμο μπαρόκ κέντρο της πόλης και πολιτιστικά μνημεία επισημάνθηκαν για συστηματική καταστροφή κατά τη διάρκεια της πολιορκίας . Ακόμη και νοσοκομεία, σχολεία, πάρκα και νεκροταφεία δεν γλίτωσαν.

Το Βούκοβαρ (Μαριούπολη) έπεσε θύμα πολλών εγκλημάτων «urbicide» (η σκόπιμη καταστροφή της πόλης και η συνακόλουθη αλλαγή στη δημογραφική δομή), «culturecide» και «memoricide» (η σκόπιμη και συστηματική μαζική καταστροφή υλικού και μη υλικού ιστορικού και πολιτισμικού χαρακτήρα heritage, and the suppressing of memories). Η ιστορική αστική περιοχή στο Βούκοβαρ(Μαριούπολη) ήταν η καλύτερα διατηρημένη τοποθεσία στην ηπειρωτική Κροατία. Κατά τη διάρκεια της τρίμηνης πολιορκίας κατεδαφίστηκαν, καταστράφηκαν ή καταστράφηκαν ολοσχερώς 118 μεμονωμένα μνημεία. Σύμφωνα με το World Monuments Watch, το ιστορικό κέντρο της πόλης του Βούκοβαρ(Μαριούπολη) ήταν μεταξύ των εκατό πιο απειλούμενων μνημειακών τοποθεσιών στον κόσμο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η υλική καταστροφή του Βούκοβαρ(Μαριούπολη) συνεχίστηκε στα χρόνια της σερβικής κατοχής από το 1991 έως το 1997 και τελείωσε μόνο με την Ειρηνική Επανένταξη τον Ιανουάριο του 1998.

Το 2005, στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) στη Χάγη ξεκίνησε μια δίκη κατά των αξιωματικών του JNA, του συνταγματάρχη Mile Mrkšić, του ταγματάρχη Veselin Šljivančanin και του λοχαγού Miroslav Radić (Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία) (κατηγορία για το νοσοκομείο Vukovar, IT-95‑). 

Με την ευκαιρία αυτή παρουσιάστηκαν δημογραφικά στοιχεία σχετικά με τα γεγονότα στο Βούκοβαρ (Μαριούπολη)το 1991. Ορίστηκε και τεκμηριώθηκε ότι κατά τη διάρκεια και μετά την κατοχή σκοτώθηκαν τουλάχιστον 1739 Κροάτες στρατιωτικοί και πολίτες. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός απέχει πολύ από το να είναι ακριβής, διότι δεν περιλαμβάνει τα άτομα που εξακολουθούν να αναφέρονται ως αγνοούμενοι, που έχουν αφαιρεθεί με τη βία ή κρατούνται. Επίσης, δεν είναι γνωστός ο αριθμός των νεκρών μεταξύ των μελών του JNA, των μελών των σερβικών δυνάμεων και των πολιτών που ζούσαν σε περιοχές του κατεχόμενουεκτός του ελέγχου της κροατικής αρχής.

Επιπλέον, οι αναγκαστικές πολεμικές μεταναστεύσεις εμπίπτουν επίσης στην κατηγορία των ανθρώπινων και δημογραφικών απωλειών που είναι άμεση συνέπεια της εθνοκάθαρσης που διεξάγεται από το JNA και τις σερβικές κατοχικές αρχές. Σύμφωνα με επίσημα αρχεία που παρουσιάστηκαν στο ICTY κατά τη δίκη του νοσοκομείου του Βούκοβαρ(Μαριούπολη) το 2006, ο συνολικός αριθμός των εκτοπισθέντων από την περιοχή ήταν 23.174, εκ των οποίων το 91,6% ήταν Κροάτες, 1,7% Σέρβοι, 1,6% Ρουθήνοι, 1,3% Ούγγροι, 0,6% Βόσνιοι 0,5% Ουκρανοί και 0,4% Αλβανοί.

Μετά την κατοχή, ο JNA και οι σερβικές δυνάμεις φυλάκισαν πολλές χιλιάδες Κροάτες στρατιώτες και πολίτες και τους μετέφεραν στα στρατόπεδα που είχαν δημιουργηθεί στο Βούκοβαρ(Μαριούπολη) και τα περίχωρά του, καθώς και στη Σερβία. 

Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1996, κατά τη διάρκεια της Ειρηνικής Επανένταξης της Κροατικής Παραδουνάβιας περιοχής (η οποία διήρκεσε από τις 15 Ιανουαρίου 1996 έως τις 15 Ιανουαρίου 1998), ξεκίνησε η εκταφή του ομαδικού τάφου στο αγρόκτημα Ovčara. Τα λείψανα 200 τραυματισμένων πολιτών, στρατιωτικού και ιατρικού προσωπικού από το Νοσοκομείο του Βούκοβαρ(Μαριούπολη), που εκτελέστηκαν στις 20 Νοεμβρίου 1991 από το JNA και τις σερβικές παραστρατιωτικές δυνάμεις, εκτάφηκαν. Το νεότερο θύμα ήταν 16 ετών, το μεγαλύτερο 72 ετών. Από τον τάφο ανασύρθηκαν και οι σοροί δύο γυναικών, εκ των οποίων η μία βρισκόταν σε προχωρημένο στάδιο εγκυμοσύνης.

Το έγκλημα στην Ovčara είναι ένα από μια σειρά μαζικών εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από τον JNA και τις σερβικές δυνάμεις στο Βούκοβαρ(Μαριούπολη) για τα οποία το Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης διαπίστωσε την ύπαρξη του actus reus της γενοκτονίας στην υπόθεση σχετικά με την «Εφαρμογή της Σύμβασης για την Πρόληψη και Punishment of the Crime of Genocide (Croatia v. Serbia)» τον Φεβρουάριο του 2015. Με την πάροδο του χρόνου, η Ovčara έγινε σύμβολο μνήμης για όλους τους τόπους εκτελέσεων και τους τάφους στο Βούκοβαρ(Μαριούπολη) και την ευρύτερη περιοχή του.

Το 1998, ο μεγαλύτερος ομαδικός τάφος στην Ευρώπη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ανακαλύφθηκε στο Νέο Κοιμητήριο στο Βούκοβαρ(Μαριούπολη), από το οποίο ανασύρθηκαν τα λείψανα 938 θυμάτων. Κροάτες στρατιώτες και πολίτες θάφτηκαν εκεί από το JNA μετά την κατάληψη της πόλης. Το Μνημείο των Θυμάτων του Πατριωτικού Πολέμου εγκαινιάστηκε στον χώρο το 2000 και είναι ένα από τα σημαντικότερα και πιο επισκέψιμα μνημεία στο Βούκοβαρ(Μαριούπολη) σήμερα.

Λόγω της αντίστασης των υπερασπιστών του Βούκοβαρ(Μαριούπολη) και λόγω των ανθρώπινων απωλειών και των υλικών καταστροφών που θυμίζουν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για τους Κροάτες πολίτες, το Βούκοβαρ(Μαριούπολη) έγινε σύμβολο αντίστασης, θάρρους, πίστης, πατριωτισμού, ενότητας, νίκης, θυσίας, οδύνης και πάνω από όλα αγάπη για τη ζωή, την ελευθερία, τον άνθρωπο και την πατρίδα. Το επεισόδιο του Βούκοβαρ(Μαριούπολη) θεωρείται τραγωδία σε ολόκληρη τη χώρα και οι άνθρωποι το συνδέουν έντονα με τους άτυχους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη τους. Το Βούκοβαρ(Μαριούπολη), η «πόλη των ηρώων», έγινε έτσι το σύμβολο του κροατικού κράτους.

Με τον καιρό, οι Κροάτες άρχισαν να αντιλαμβάνονται το Βούκοβαρ(Μαριούπολη) ως «νικητή γιατί είναι θύμα» και τώρα επισκέπτονται συχνά τα μνημεία της πόλης: το Memorial Home «Ovčara», το Μνημείο των Θυμάτων του Πατριωτικού Πολέμου, το Νοσοκομείο του Βούκοβαρ(Μαριούπολη), το Μνημείο των Κροατών υπερασπιστών, τον Πύργο του Νερού, το Υπόστεγο «Velepromet», το μοναστήρι των Φραγκισκανών και την εκκλησία των Αγίων Φιλίππου και Ιακώβ, το Κέντρο Μνήμης του Πατριωτικού Πολέμου Βούκοβαρ(Μαριούπολη), το Κάστρο Ελτζ. Γύρω από την Ημέρα Μνήμης της Θυσίας του Βούκοβαρ(Μαριούπολη) στις 18, 19 και 20 Νοεμβρίου, ο αριθμός των επισκεπτών κορυφώνεται. Χιλιάδες άνθρωποι από όλη την Κροατία και τον κόσμο έρχονται στην περιοχή αυτές τις μέρες, σχηματίζοντας μια μακρά στήλη Μνήμης στην οποία βαδίζουν από το Νοσοκομείο Βούκοβαρ(Μαριούπολη) στο Memorial Cemetery.

(με πληροφορίες από journals.openedition.org)