«Μαγειρέματα» στο Κόσοβο, ανησυχία στα Βαλκάνια

Άρθρο του Σταύρου Τζίμα – Καθημερινή

«Η αμερικανική πολιτική θεωρεί ότι εάν τα δύο μέρη μπορούν να τα βρουν μεταξύ τους και να καταλήξουν σε συμφωνία, δεν αποκλείουμε εδαφικές προσαρμογές. Δεν θα σταθούμε στον δρόμο μιας συμφωνίας και δεν νομίζω ότι κανείς στην Ευρώπη θα αποτελούσε εμπόδιο αν τα δύο μέρη της διαμάχης κατέληγαν σε μια ικανοποιητική διευθέτηση…». Ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου Τζον Μπόλτον, σε δηλώσεις του πρόσφατα στο Κίεβο, ακούμπησε ένα θέμα ταμπού για τα Βαλκάνια, αυτό μιας αλλαγής των συνόρων με επίκεντρο το Κόσοβο.

Στους διπλωματικούς κύκλους στην Πρίστινα οι πληροφορίες ότι ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς και ο ομόλογός του τού Κοσσυφοπεδίου Χασίμ Θάτσι συζητούν μεταξύ τους το ενδεχόμενο ανταλλαγής εδαφών κυκλοφορούσαν τουλάχιστον τα δύο τελευταία χρόνια. Οι αλβανοκοσοβαρικές εφημερίδες, μάλιστα, επέμεναν ότι το σενάριο αυτό έχει τις ευλογίες του Εντι Ράμα, ενώ μία εξ αυτών, η Bota Sot, έβαλε στο κάδρο και την Αθήνα υποστηρίζοντας πως «η ιδέα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από την Ελλάδα, προωθήθηκε από τη Σερβία και άρεσε σε ένα μέρος των Αλβανών πολιτικών του Κοσόβου»! Οσο όμως οι πληροφορίες δεν επιβεβαιώνονταν από κάποιον αξιωματούχο, δεν αξιολογούνταν κιόλας, μέχρις ότου στις 6 Aυγούστου ο Θάτσι έριξε τη «βόμβα» μιλώντας για «προσαρμογές συνόρων μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών».

Επιβεβαίωσε ο Βούτσιτς

Η απάντηση του Βελιγραδίου ήρθε σχεδόν αμέσως από τον υπουργό Εξωτερικών Ιβιτσα Ντάτσιτς που δήλωσε ότι είναι πιθανός ένας συμβιβασμός ο οποίος θα περιλαμβάνει ανταλλαγές εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, ενώ ο πρόεδρος Βούτσιτς παρενέβη για να επιβεβαιώσει το παρασκήνιο, κάνοντας λόγο για «οριοθέτηση των συνόρων». Εως τώρα κάθε συζήτηση περί συνοριακών αλλαγών στον διαμορφωμένο με αίμα μεταπολεμικό βαλκανικό χάρτη ήταν «απαγορευμένη», καθώς οι πάντες προέβλεπαν σε μια τέτοια περίπτωση εφιαλτικό βαλκανικό ντόμινο, νέους πολέμους δηλαδή. Τι γίνεται όμως όταν «θέλει η νύφη κι ο γαμπρός» και οι ισχυροί προξενητάδες δεν έχουν αντιρρήσεις. Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Πρίστινα Γκρεγκ Ντελαουί άφησε να εννοηθεί πως τα σημερινά σύνορα του Κοσόβου δεν αποτελούν κόκκινη γραμμή για την Ουάσιγκτον και, με διπλωματική γλώσσα, όταν ρωτήθηκε για το εάν η ανταλλαγή εδαφών Σερβίας – Κοσόβου θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης στον διάλογο Πρίστινας – Βελιγραδίου που βρίσκεται σε εξέλιξη υπό την αιγίδα των Bρυξελλών, είπε: «Δεν θα αναφερθώ με λεπτομέρειες για κάτι που μπορεί να αποτελέσει στοιχείο της οριστικής συμφωνίας. Είναι ιστορική ευκαιρία να ξεπεραστεί η ένταση στις σχέσεις Σερβίας – Κοσόβου και να επέλθει η ομαλοποίησή τους». Και σημείωσε με νόημα: «Οι άνθρωποι αντιδρούν καθώς αλλάζουν τα πράγματα, επετεύχθη μια εξαιρετική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και ΠΓΔΜ, έτσι και η δική μας θέση αλλάζει όταν αλλάζουν τα δεδομένα». Και οι Ρώσοι, ο ισχυρός σύμμαχος του Βελιγραδίου στο θέμα του Κοσόβου; «Εμείς δεν έχουμε αντίρρηση από τη στιγμή που οι δύο πλευρές θα συμφωνήσουν σε μια αμοιβαία αποδεικτή λύση», δήλωσε η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα. Το θέμα ξέφυγε πλέον από τις κατ’ ιδίαν συζητήσεις του Θάτσι και του Βούτσιτς και τους ψιθύρους των ξένων διπλωματών, και μπαίνει προς συζήτηση στη βαλκανική ατζέντα, σχεδόν αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας Ελλάδας και FYROM στις Πρέσπες.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι μετά τη διευθέτηση της εκκρεμότητας της ονομασίας μεταξύ Αθήνας – Σκοπίων, ο διεθνής παράγων πάει να κλείσει και την άλλη, την πιο επικίνδυνη πηγή αποσταθεροποίησης της Βαλκανικής, τη διένεξη μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας. Το ερώτημα πώς θα επιτευχθεί μια λύση η οποία δεν θα επηρεάσει τις εύθραυστες συνοριακές ισορροπίες που διαμορφώθηκαν μετά τον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο και κυρίως πώς δεν θα αναβιώσουν, από ενδεχόμενες μεταβολές, βαλκανικοί μεγαλοϊδεατισμοί, αιωρείται ήδη στην πολιτική ατμόσφαιρα της περιοχής. Το βέβαιο είναι ότι έχει ανοίξει κουβέντα περί «αναδιάρθρωσης» των συνόρων στο Kόσοβο.

Με τη μέθοδο των διαρροών και κάποιων δηλώσεών τους, οι Βούτσιτς και Θάτσι προετοιμάζουν την κοινή γνώμη των χωρών τους για αλλαγές που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αδιανόητες σε Αλβανούς και Σέρβους.

Ποια μορφή μπορεί να έχουν αυτές; Ο Σέρβος υπουργός Εξωτερικών μίλησε για προσάρτηση του βορείου Κοσόβου στη Σερβία με αντάλλαγμα την παραχώρηση στο Κόσοβο της κοιλάδας του Πρέσεβο, αλλά ο Θάτσι απέρριψε μια τέτοια λύση τονίζοντας ότι «το αίτημα των κατοίκων της κοιλάδας του Πρέσεβο να ενταχθούν στο Κόσοβο είναι λογικό και αποδεκτό από εμάς». Εκανε πάντως και αυτός λόγο για «διόρθωση» της σημερινής μεθορίου, μέσω «επώδυνων συμβιβασμών». Μια άλλη λύση που έχει πέσει στο τραπέζι σε επίπεδο δηλώσεων είναι η προωθημένη αυτονομία του βορείου Κοσόβου με τη χορήγηση εκτελεστικών εξουσιών στην Ενωση Σερβικών Δήμων, η οποία θα λειτουργεί ως οιονεί κυβέρνηση των Σέρβων στο Κόσοβο. Αλλά οι Αλβανοί δεν θέλουν ούτε να το ακούσουν, φοβούμενοι ότι μέσα στο κράτος τους θα λειτουργεί ένα… σερβικό κράτος.

Αναταράξεις στην Πρίστινα

Πάντως, η συζήτηση περί αλλαγής συνόρων προκαλεί ήδη αναταράξεις στο εσωτερικό του Κοσόβου. Την ώρα που ο ένας πολέμαρχος του UCK και πρόεδρος του κράτους Χασίμ Θάτσι μιλάει για διευθέτηση των συνόρων, ο άλλος συμπολεμιστής του και πρωθυπουργός Ραμούς Χαραντινάι κάνει λόγο για πόλεμο σε περίπτωση μεταβολής. Σε μια προσπάθεια εκτόνωσης της σοβούσας πολιτικής έντασης, για την οποία υπάρχουν φόβοι ότι μπορεί να εξελιχθεί σε εθνικιστική έκρηξη, Θάτσι και Χαραντινάι συναντήθηκαν και εξέδωσαν ανακοίνωση στην οποία δηλώνουν ότι επιμένουν στο υφιστάμενο συνοριακό καθεστώς.

Ο,τι και αν γίνει από όσα διαρρέονται μέσω δηλώσεων υπό τη μορφή σεναρίων, ο συνοριακός χάρτης της Βαλκανικής θα επανασχεδιαστεί. Η Αλβανία και το Κόσοβο έχουν δηλώσει ότι από την 1η Ιανουαρίου του 2019 καταργούν τα μεταξύ τους σύνορα και «έσονται εις εθνικήν σάρκα μία». Εάν, τώρα, προστεθούν διά της ανταλλαγής και αλβανοκρατούμενα εδάφη της νότιας Σερβίας, οι Αλβανοί της Βαλκανικής θα έχουν κάνει ένα μεγάλο βήμα για το όραμα της εθνικής τους ολοκλήρωσης, αυτό που ο υπόλοιπος κόσμος αποκαλεί «Μεγάλη Αλβανία».

Σε μια τέτοια περίπτωση, οι δύο μεγάλοι «φάροι» του αλβανικού εθνικισμού, τα Τίρανα και η Πρίστινα, θα οδεύσουν προς «εθνική ενοποίηση» και το ερώτημα είναι αν οι Αλβανοί της FYROM θα περιοριστούν στο να βλέπουν το ποτάμι της Ιστορίας να περνάει μπροστά τους αφήνοντας τη μεγάλη ευκαιρία της ένωσής τους με τους άλλους «αδελφούς» να πάει χαμένη. Αν οι Αλβανοί ανταλλάξουν το βόρειο Κόσοβο, που ούτως ή άλλως το έχουν χαμένο, οι Σέρβοι για τον ίδιο λόγο θα τους παραχωρήσουν το υπόλοιπο τμήμα τού θεωρούμενου ως λίκνου του έθνους τους, που ξέρουν ότι έχουν ήδη απολέσει. Οι αποσχιστικές αναταράξεις, έστω ειρηνικές, δεν θα αφήσουν ανέγγιχτη την παραπαίουσα Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου η ηγεσία της πανίσχυρης «Σερβικής Δημοκρατίας» έχει ξεκαθαρίσει ότι σε περίπτωση μεταβολής των συνόρων στο Κόσοβο, θα σπεύσει να ενωθεί με τη μητέρα Σερβία, η οποία θα μεγαλώσει προσαρτώντας, εκτός από τη σερβική οντότητα της Βοσνίας, και το βόρειο Κόσοβο.

«Σενάρια τρέλας» ή ευκαιρία ειρήνης;

Οδεύουμε, προς μια νέα και οριστική διευθέτηση του αλβανικού και του σερβικού ζητήματος στα Δυτικά Βαλκάνια;

Πολλοί μιλούν για «σενάρια τρέλας» και άλλοι θεωρούν ότι μόνο έτσι θα ηρεμήσει η περιοχή, καθώς μία εικοσαετία μετά τη διαμόρφωση των σημερινών κρατών, η ζωή έδειξε ότι η συμβίωση διαφορετικών εθνοτήτων υπό κοινή στέγη δεν υπήρξε ιδιαίτερα αρμονική. Θα είναι ασφαλέστερη η Βαλκανική με μια «Μεγάλη Αλβανία» και μια «Μεγάλη Σερβία»; Και πώς θα αντιδράσουν οι άλλοι παίκτες; Ο Ταγίπ Ερντογάν σε μια περιοδεία του παλαιότερα στη Βαλκανική είχε δηλώσει ότι, σε περίπτωση αλλαγής των συνόρων στο Κόσοβο, η Τουρκία δεν θα μείνει αδιάφορη. Και δεν θα είναι η μόνη. Οπωσδήποτε οι ισχυροί γεωπολιτικοί παίκτες θα έχουν τον τελευταίο λόγο. Οι δηλώσεις Μπόλτον προϊδεάζουν για επερχόμενες εξελίξεις και αλλαγές, που μπορεί να είναι τεκτονικές στην υφιστάμενη βαλκανική συνοριακή γεωγραφία. Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση έχει ανοίξει και για πρώτη φορά ακουμπάει τα «άγια των αγίων» της ειρήνης που «φυλάσσονται» στο Κόσοβο…