Καθηγητής Anis Bajrektarevic: «Η Ουκρανία είναι όμηρος ενός διλήμματος»

Συνέντευξη στο Γιώργο Ξ. Πρωτόπαπα

O Δρ. Anis H. Bajrektarevic, Καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής και Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου IMC – Krems της Αυστρίας μιλάει στο ViaDiplomacy για το μέλλον των Βαλκανίων, την Ανατολική Ευρώπη, την κρίση της Ουκρανίας, τον ανταγωνισμό ΗΠΑ και Ρωσίας Ο Anis Bajrektarevic, πρώην διπλωμάτης, ο όποιος έχει γεννηθεί στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη αναλύει με ένα μοναδικό τρόπο τις εξελίξεις συνδυάζοντας την ιστορία με τις υπό διαμόρφωση γεωπολιτικές ισορροπίες.

Η ιστορία των Βαλκανίων πως επηρεάζει την εξέλιξη τους ;

Στην πορεία των τελευταίων αιώνων τα Βαλκάνια ήταν είτε υπό την επιρροή ή τον έλεγχο της Ρωσίας στα ανατολικά (και επίσης υπό των Οθωμανών), της Τουρκίας στα νότια και τα κεντρικά, της Αυστρίας στα βόρεια και τα βορειοδυτικά, και είχαν και θύλακες υπό Άγγλο-Γαλλική επιρροή (Ελλάδα, Σερβία, Αλβανία). Αυτό δείχνει ότι από τα τέλη του 17ου αιώνα (από το 1686, όταν η Ρωσία προσχώρησε στην Ιερά Συμμαχία και τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς του 1699 που ακολούθησε) οι περιφέρειες διατηρούσαν το κέντρο των Βαλκανίων, ως δικό τους «γήπεδο». Η μόνη περίοδο κατά την οποία το κέντρο ήταν αρκετά ισχυρό ώστε να επικρατήσει, ήταν στην εποχή του «Μπίσμαρκ των Βαλκανίων: του Τίτο της Γιουγκοσλαβίας».
Σήμερα τα Ανατολικά Βαλκάνια (Ρουμανία και Βουλγαρία) είναι αποκομμένα από οποιαδήποτε ρωσική επιρροή και εντάχθηκαν και με βιαστικό τρόπο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2007). Η Τουρκία εμποδίζεται από την Ελλάδα (1980) και την Κύπρο (2004) και εδώ και δεκαετίες περιμένει στο κατώφλι της ΕΕ χωρίς σαφή προοπτική ένταξης. Όλα αυτά, καθώς εάν ακολουθησει την παλιά ορθολογική του 1814 του Συνεδρίου της Βιέννης καθώς και το dictatum του Βίσμαρκ στο Αντράσι το 1878 στο Συνέδριου του Βερολίνου. Αναβιώνοντας αυτές τις γεωοικονομικές και στρατηγικές αναγκαιότητες, η σημερινή Αυστρία – ιδιαίτερα δυναμική – σε σύγκριση με το μικρό της μέγεθος – δεν διστάζει να προκαλέσει συναισθηματική φόρτιση: είναι σχεδόν νευραλγική για την τουρκική ένταξη στην ΕΕ, η ρωσική παρουσία ή εσωτερική Σλαβική δύναμη.

Πως διαμορφώνονται οι γεωπολιτικές ισορροπίες στα Βαλκάνια;

Η ΕΕ έχει ασφαλίσει τη νοτιοανατολική πλευρά της. Αλλά, γιατί έχει σημασία; Η περιοχή αυτή μεταξύ της Αρχαίας Ελλάδας και της Αρχαίας Ρώμης, μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και του Βατικανού, αυτή η πλευρά της Ευρώπης, γνωστή ως Βαλκάνια εντοπίζεται σε ένα από τα πιο συναρπαστικά μέρη του κόσμου. Είναι ένα λίκνο του παλαιότερου Ευρωπαϊκού πολιτισμού- είναι κάτι παραπάνω από μια σημαντική συμβολική αξία. Το αρχαίο αυτό θέατρο είναι ένα μέρος ισχυρής ιστορικό-πολιτισμικής προσκόλλησης, αξιοπιστίας και αυθεντικότητας των δεσμών της ευρωπαϊκότητας και του χριστιανικού κόσμου. Το σπίτι μας, είναι μαζί ένας τόπος και ένα συναίσθημα. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα Βαλκάνια αντιπροσωπεύουν στην πραγματικότητα, μαζί με το ΜΕΝΑ και τον Καύκασο, το μόνο διάδρομο γης που ενώνει τρεις ηπείρους. Ως εκ τούτου, είναι απολύτως επιτακτική ανάγκη για τις διεθνείς/περιφερειακές δυνάμεις να κυριαρχήσουν σε μια τόσο σημαντικότατη γεωοικονομική και γεωπολιτική περιοχή, απλά κρατώντας το κέντρο της «μαλακό». Αυτό σημαίνει ότι ο πυρήνας του γεωγραφικού τομέα της περιοχής πρέπει να είναι κατακερματισμένος, απομονωμένος, ερημωμένος και ανταγωνιστικός. Είναι η ίδια επιτακτική ανάγκη, που έχει παραμείνει κυρίαρχη λογική της ευρωπαϊκής και ασιατικής machtpolitik για αιώνες.

Τι σημαίνει η Ανατολική Ευρώπη για ΗΠΑ και Ρωσία και ποια η σημασία της Ουκρανίας ;

Είναι ενδιαφέρον ότι, η φυσική κατάκτηση της Ανατολικής Ευρώπης η οποία συνήθως αναφέρεται παραπλανητικά ως διεύρυνση της ΕΕ προς ανατολάς παρουσιάστηκε περισσότερο ως ένα υψηλό επίτευγμα από ότι πραγματικά ήταν – ένα εργαλείο ψυχρής ρεαλπολιτίκ. Πράγματι, οι ΗΠΑ καθοδήγησαν την επέκταση του ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει ούτε μία χώρα της Ανατολικής Ευρώπης που να μην εντάχθηκε στην ΕΕ πριν προηγουμένως συνδεθεί με το ΝΑΤΟ. Ήταν πολύ καλά κατανοητό και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού ότι η Ρωσία του Γκορμπατσόφ και Γιέλτσιν κατά την περίοδο και μετά του Ψυχρού Πόλεμου θα παράμενε, αποπροσανατολισμένη, αντιδραστική και αμυντική. Ως εκ τούτου, η Βορειοατλαντική Συμμαχία συνέχισε να διευρύνεται, παρά τις διαβεβαιώσεις που είχαν δοθεί στο Κρεμλίνο από την αμερικάνικη κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους του πρεσβύτερου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο απόλυτος άξονας της Ανατολικής Ευρώπης – η Ουκρανία είναι όμηρος ενός διλήμματος: μεταξύ της ανατολικής παν-Σλαβιστικής ηγεμονίας και του δυτικού «ιμπεριαλισμού της ελεύθερης αγοράς». Η Ρωσία είναι για την Ουκρανία μια γεωγραφική, κοινωνικο-ιστορική, πολιτιστική και γλωσσική πραγματικότητα. Η Ουκρανία είναι για τη Ρωσία είναι κάτι παραπάνω από ένα αδύναμο στη -δυτική πλευρά «γεωπολιτικό κομβικό σημείο» ή να πω καλύτερα το πρώτο ανάχωμα στην πολιτική του περιορισμού ης που επιδιώκει η Δύση από τον 18ο αιώνα.
Το Κίεβο είναι για τη Μόσχα, ένα συναισθηματικός – ένας απαραίτητος δεσμό ιστορικό-πολιτισμικής προσκόλλησης – κάτι που κάνει τη Ρωσία χριστιανική και ευρωπαϊκή. Όμως ο Πούτιν έβαλε μια κόκκινη γραμμή: η ξαφνική προσάρτηση της Κριμαίας (επιστροφή στο καθεστώς του προ-1954) ήταν μια δυσάρεστη και ταπεινωτική έκπληξη που θα προκαλέσει πονοκέφαλο τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην ΕΕ. Η Ουκρανία είναι φυλακισμένη μέσα σε ένα δράμα ασφαλείας.

Οι μειονότητες της Ευρώπης διαδραματίζουν ρόλο στη διαμόρφωση των γεωπολιτικών ισορροπιών;

Ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ρομάνο Πρόντι συνήθιζε να λέει: «είμαστε όλοι μειονότητες στην Ευρώπη. Όμως, εδώ στην Ευρώπη, αγαπάμε τον ισχυρό, ως εκ τούτου, τον μεγάλο. Η Ιστορία της Ευρώπης είναι μια ιστορία μικρών υστερικών εθνών που ονειρευόταν για πάρα πολύ καιρό για την ιστορία τους, το δικό τους μεγαλείο.

ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση εναντίον Ρωσίας. Πως το ερμηνεύεται;

Ποιο είδος γειτνίασης έχουν επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ γύρω από τη Ρωσία τα τελευταία 25 χρόνια; Tο ίδιο είδος που εμείς προσπαθούμε να δούμε σήμερα. Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι η Ρωσία σήμερα είναι πολύ καλύτερη από τη Δύση. Το ίδιο θα ισχύει πιθανότατα και για τον αραβικό κόσμο. Ο τρόπος που η Ατλαντική και Κεντρική Ευρώπη και οι ΗΠΑ συναναστράφηκαν με το ΜΕΝΑ (Μέση Ανατολή- Βόρεια Αφρική) και το είδος του Ισλάμ που υποστήριξαν εκεί, είναι το είδος του Ισλάμ (ή να πω καλύτερα του ισλαμοφασισμού) που εμείς έχουμε σήμερα στη χριστιανική Ευρώπη καθώς και στις χριστιανικές συνοικίες του Ιράκ.
Για χάρη της γρήγορης διείσδυσης της Ατλαντικής και Κεντρικής Ευρώπης μέσα στο «σώμα και τη ψυχή» της Ανατολής, όλες οι σημαντικές συζητήσεις, όπως για τον Σλαβισμό, την ταυτότητα, την εκκοσμίκευση και τον αντιφασισμό εγκαταλείφτηκαν στη Δυτική Ευρώπη. Με αυτόν τον τρόπο όλα τα σημαντικά πλεονεκτήματα παραδόθηκαν στη Ρωσία για να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη διαχείρισή τους. Γιατί τότε το ξαφνικό σοκ μας ότι η Ρωσία επιστρέφει με μια ταυτότητα με την όποια προασπίζει τον αντί-φασισμό και τον (παν-) σλαβισμό;
Μετά από όλα, η πλούσια, αλλά ισόνομη, δημοκρατική, διαφανής, αντιφασιστική, μη-έθνος -κράτος και κοσμική ΗΠΑ έχει υποστηρίξει όλα τα αντίθετα στην Ανατολική Ευρώπη (και στο ΜΕΝΑ, επίσης). Για πάρα πολύ καιρό, με το πρόσχημα της καταπολέμησης των κληρονομιών του κομμουνισμού, οι Αμερικανοί έχουν ανεχθεί έναν Über- οικονομικό (συμπεριλαμβανομένης και της λεηλασίας που ονομάζεται «ιδιωτικοποίηση»), πολιτικό και κοινωνικό-δημογραφικό νεο-ναζισμό, καθώς και ένα εθνο-φασισμό στον πυρήνα της Ευρώπης. Είναι πλέον καιρός να πληρώσουν για ότι ανεξέλεγκτο προκύψει.

Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ και Ρωσίας επηρεάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση;

Ωστόσο, η εσωτερική Ενωσιακή ισορροπία θα διατηρηθεί μόνο εάν η Ατλαντική και Κεντρική Ευρώπη καταφέρει επιδέξια να ισορροπήσει μια πολιτική ίσων αποστάσεων μεταξύ της διεκδικητικής Ρωσίας και της πανταχού παρούσας ΗΠΑ. Οποιαδήποτε εναλλακτική λύση για την Ένωση θα είναι ένα μεγάλος συμβιβασμός είτε της Γαλλίας, είτε της Γερμανίας με τη Ρωσία. Αυτό σημαίνει επιστροφή στην Ευρώπη του 18ου, 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα – δηλαδή, άμεσες αντιπαραθέσεις πάνω βασικούς τομείς, έχθρες, πολέμους και καταστροφές. Τόσο η Ρωσία όσο και οι ΗΠΑ έχουν αποδείξει ότι μπορούν να χειρίζονται επιδέξια και επίμονα τις διεθνείς υποθέσεις και ότι αγωνίζονται για την επιβολή της ατζέντας τους. Ήρθε τελικά η ώρα για τις Βρυξέλλες να κάνουν το ίδιο. Βιολογία και γεωπολιτική μοιράζονται έναν βασικό κανόνα: συμμόρφωση ή θάνατος.