Ιράν, Ισραήλ, Τουρκία και η αυξανόμενη σχέση Μπακού-Ερμπίλ

Μια σπάνια σύνοδος κορυφής του Ιουλίου μεταξύ των ηγετών του Αζερμπαϊτζάν και του Ιρακινού Κουρδιστάν επέστησε την προσοχή στις αυξανόμενες σχέσεις τους. Το Μπακού και το Ερμπίλ πιθανότατα θα επιδιώξουν να ενισχύσουν τους δεσμούς τους στον τομέα της ενέργειας και της ασφάλειας. Αλλά η σχέση καθοδηγείται κυρίως από τη διεθνή και περιφερειακή δυναμική. Η Τουρκία υπήρξε καταλύτης για τη δέσμευση, ενώ η κοινή ανησυχία για το Ιράν ώθησε επίσης το Αζερμπαϊτζάν και την περιοχή του Κουρδιστάν του Ιράκ πιο κοντά το ένα στο άλλο.

Ο Πρόεδρος της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν (KRG) Nechirvan Barzani φιλοξενήθηκε από τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ilham Aliyev στο Μπακού στις 18 Ιουλίου. Οι δυο τους τόνισαν την ανάγκη ανάπτυξης δεσμών, μεταξύ άλλων στους τομείς της οικονομίας, της ενέργειας, του τουρισμού και του εμπορίου.

Η συνάντηση ξεχώρισε ως η υψηλότερου επιπέδου επίσημη διμερής επίσκεψη στην πρόσφατη ιστορία. Το ταξίδι ακολούθησε κυρίως μια σειρά από άλλες διπλωματικές πρωτοβουλίες φέτος στις οποίες συμμετείχαν οι δύο ηγέτες.

Τον Φεβρουάριο, ο Αλίεφ  συναντήθηκε με τον Μπαρζανί στη Γερμανία στο περιθώριο της ετήσιας Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου. Στη σύνοδο, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν σημείωσε ότι το Μπακού και το Ερμπίλ θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μηχανισμούς τριμερούς συνεργασίας μαζί με την Άγκυρα.

Οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν επίσης στην Άγκυρα στις αρχές Ιουνίου, κατά την ορκωμοσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ως προέδρου της Τουρκίας. Αυτό ακολούθησε τη νίκη του Ερντογάν στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών της 28ης Μαΐου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μπαρζανί λίγες μέρες αργότερα δέχθηκε επίσης τον Νασίρ Μαμάντοφ, επιτετραμμένο στην πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στο Ιράκ.

Οι αγαπημένοι σύμμαχοι της Τουρκίας

Η Τουρκία υπήρξε καταλύτης για την αναπτυσσόμενη σχέση Αζερμπαϊτζάν-ΚΡΓ. Η Άγκυρα απολαμβάνει θερμούς δεσμούς τόσο με το Μπακού όσο και με το Ερμπίλ, αξιοποιώντας αυτό το πλαίσιο για να ενθαρρύνει διπλωματικές πρωτοβουλίες που αφορούν τις δύο πρωτεύουσες.

Για την Τουρκία, μια νέα περιφερειακή εικόνα αναδύεται με γνώμονα μια ποικιλία δυναμικών. Αυτά περιλαμβάνουν τη θέρμανση των τουρκικών δεσμών με το Ισραήλ, καθώς και την εξομάλυνση του Τελ Αβίβ με τα αραβικά κράτη του Κόλπου. Υπάρχει επίσης η φαινομενική απάθεια των ΗΠΑ προς την περιοχή, τροφοδοτώντας τις αντιλήψεις περί αμερικανικής αποχώρησης. Αυτές οι αλλαγές έχουν επιφέρει μια νέα κανονικότητα στη Δυτική Ασία.

Υποδεικνύοντας ξεκάθαρα τις συνεχιζόμενες αλλαγές, η Άγκυρα έχει κινηθεί για να συμφιλιωθεί με προηγούμενους περιφερειακούς αντιπάλους όπως το Άμπου Ντάμπι, το Κάιρο και το Ριάντ. Παράλληλα, ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας έδωσε επίσης στην κυβέρνηση του Ερντογάν περαιτέρω παγκόσμια σημασία. Συνολικά, η τρέχουσα εικόνα φαίνεται να ευνοεί την Τουρκία τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά.

Εν μέσω αυτής της προοπτικής, η Άγκυρα πιέζει να επεκτείνει την επιρροή της και με αυτόν τον τρόπο να δημιουργήσει συνδέσεις μεταξύ των συμμάχων της. Μετά τη νίκη του εναντίον της Αρμενίας στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020, το Αζερμπαϊτζάν αναμένεται να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο στα παγκόσμια ζητήματα. Κλειδί για αυτό είναι η δημιουργία του επίμαχου διαδρόμου Zangazur, που συνδέει το Μπακού με την περιοχή και τα δυτικά μέσω Τουρκίας. Το Ιράν έχει εκφράσει την αντίθεσή του στο έργο, κατηγορώντας ότι οποιαδήποτε αλλαγή στα σύνορά του με την Αρμενία είναι απαράδεκτη.

Το Ιρακινό Κουρδιστάν μπορεί να ενσωματωθεί στην προσπάθεια διέλευσης που θα μπορούσε να αλλάξει το παιχνίδι. Ωστόσο, το τελευταίο είναι απίθανο να γίνεται μέσω άμεσης φυσικής σύνδεσης, αλλά μάλλον ως μέρος οποιουδήποτε σχετικού εμπορικού μηχανισμού. Πράγματι, η τριμερής συνεργασία μεταξύ Άγκυρας, Μπακού και Ερμπίλ θα δημιουργούσε νέα περιφερειακή εμπορική δυναμική.

Μέρος της επιθυμίας της Τουρκίας να υποστηρίξει την αναπτυσσόμενη σχέση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ιρακινού Κουρδιστάν είναι ο δικός της περιφερειακός ανταγωνισμός με το Ιράν. Η Άγκυρα ενισχύει τους πολιτικούς και οικονομικούς της άξονες φέρνοντας σε επαφή περιφερειακές πρωτεύουσες που βιώνουν ένταση με την Τεχεράνη.

Ο παράγοντας Ιράν

Το Ιράν αντιμετωπίζει αυξημένες πιέσεις στις σχέσεις του με το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν και την KRG. Αυτό έχει προσφέρει από πολλές απόψεις έναν κοινό σκοπό για το Μπακού και το Ερμπίλ.

Όπως ανέφερε προηγουμένως το Amwaj.media , το ρήγμα μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράν διευρύνεται τα τελευταία χρόνια. Ένα κυματιστικό αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισλαμική Δημοκρατία φοβάται τώρα ότι περικυκλώνεται στη γειτονιά της. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα μετά τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ενώ η Τεχεράνη προσπάθησε να αποφύγει να πάρει πλευρά στη σύγκρουση, είναι κυρίως στενός σύμμαχος της Αρμενίας. Οι ανησυχίες της Τεχεράνης έχουν τροφοδοτηθεί περαιτέρω από την απροκάλυπτη υποστήριξη της Άγκυρας στο Μπακού στον πόλεμο. Ο διάδρομος Zangazur, ο οποίος θα μπορούσε να κόψει την πρόσβαση του Ιράν στην Αρμενία ενώ συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία, αποτελεί την επιτομή των ιρανικών ανησυχιών.

Από την άλλη πλευρά, το Ερμπίλ έχει επίσης τεταμένους δεσμούς με την Ισλαμική Δημοκρατία. Οι ιρανικές δυνάμεις στοχεύουν συχνά ιρανικές κουρδικές αντιπολιτευόμενες ομάδες που εδρεύουν στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Το Ιράν έχει επίσης εξαπολύσει πυραυλικές επιθέσεις σε υποτιθέμενα «στρατηγικά κέντρα του Ισραήλ» στην περιοχή του Κουρδιστάν. Εν τω μεταξύ, ένοπλες ομάδες που συνδέονται με το Ιράν στο Ιράκ έχουν πλήξει τουρκικές και αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή.

Η Τεχεράνη χρησιμοποίησε επίσης την πολιτική της επιρροή στη Βαγδάτη για να ασκήσει πίεση στο Ερμπίλ, ενώ παρεμβαίνει στον ενδοκουρδικό ανταγωνισμό. Το Ιράν επιδίωξε να κατευθύνει την εσωτερική πολιτική της KRG υποστηρίζοντας την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK) που εδρεύει στη Σουλεϊμανίγια ενάντια στο Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP) με κέντρο το Erbil. Αυτό έχει εκνευρίσει τα ανώτερα κλιμάκια του KDP, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου της KRG Μπαρζανί.

Με άλλα λόγια, ο Μπαρζανί και άλλα κορυφαία στελέχη του KDP έχουν πλησιάσει εν μέρει στο Αζερμπαϊτζάν για να προστατευτούν. Τούτου λεχθέντος, ούτε το Μπακού ούτε η Ερμπίλ έχουν αναφερθεί μέχρι στιγμής στην Τεχεράνη στις διμερείς συναντήσεις τους. Ωστόσο, η ένταση με την Ισλαμική Δημοκρατία φαίνεται να είναι ένας ανείπωτος παράγοντας που τους ωθεί πιο κοντά ο ένας στον άλλο.

Περιπλέκοντας τα πράγματα, το Ιράν φιλοξενεί σημαντικές κοινότητες των Αζέρων και των Κούρδων που κατά καιρούς συμμετείχαν στην εσωτερική αναταραχή. Το Μπακού και το Ερμπίλ φέρεται να έχουν προσφέρει διάφορα επίπεδα υποστήριξης σε αζερικές και κουρδικές ομάδες, προκαλώντας περαιτέρω εντάσεις με την Τεχεράνη.

Το Ισραήλ ως κοινό έδαφος

Οι ισχυροί δεσμοί με το Ισραήλ είναι ένα περαιτέρω συνδετικό σημείο στην εκκολαπτόμενη σχέση Αζερμπαϊτζάν-KRG.

Το Μπακού αναφέρεται ότι καλύπτει σχεδόν το ήμισυ των ενεργειακών αναγκών του Τελ Αβίβ. Και σχεδόν το 70% των όπλων του Αζερμπαϊτζάν λέγεται ότι παράγεται από το Ισραήλ, το οποίο προσφέρει επίσης στρατιωτική υποστήριξη. Ο αντίκτυπος της ανανέωσης του στρατού του Αζερμπαϊτζάν ήταν εμφανής στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Ομοίως, το Ερμπίλ και το Τελ Αβίβ εστιάζουν επίσης στην ενεργειακή και στρατιωτική συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας στη σχέση τους. Στα τέλη του περασμένου έτους, περιφερειακά μέσα ενημέρωσης ισχυρίστηκαν ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των ανεξάρτητων εξαγωγών πετρελαίου της KRG μέσω Τουρκίας κατευθύνθηκε στο Ισραήλ. Το Τελ Αβίβ υποστήριξε επίσης το δημοψήφισμα ανεξαρτησίας της περιοχής του Κουρδιστάν το 2017. Το δημοψήφισμα αντιτάχθηκε σθεναρά από την Άγκυρα, τη Βαγδάτη και την Τεχεράνη. Εν τω μεταξύ, ορισμένες προσωπικότητες που δραστηριοποιούνται στο Ιρακινό Κουρδιστάν έχουν υποστηρίξει την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών κρατών του Κόλπου. Ένα αμφιλεγόμενο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Erbil για να συζητηθεί το τελευταίο πυροδότησε γρήγορα διαμάχη.

Δεδομένου ότι το Ιράν βλέπει το Ισραήλ ως τον περιφερειακό αρχικό του αντίπαλο, οι δεσμοί του Αζερμπαϊτζάν και των Κούρδων με το Τελ Αβίβ αποτελούν ένα ακόμη σημείο διαμάχης. Έχοντας υπόψη την εξομάλυνση της Αραβικής Δημοκρατίας του Κόλπου με το Ισραήλ και την ισραηλινοτουρκική προσέγγιση , η αίσθηση περικύκλωσης της Ισλαμικής Δημοκρατίας είναι πραγματική.

Ενώ η Τεχεράνη δεν είναι πιθανό να αισθάνεται άνετα με την επέκταση των σχέσεων μεταξύ Μπακού και Ερμπίλ, αυτοί οι δύο παράγοντες από μόνοι τους δεν αποτελούν υπαρξιακό κίνδυνο για τα ιρανικά συμφέροντα. Ωστόσο, η δυνατότητα συμμετοχής του Ισραήλ και της Τουρκίας ως τρίτων μερών σε μια ακμάζουσα σχέση Αζερμπαϊτζάν-KRG ενισχύει την ανησυχία του Ιράν. Εάν οι δεσμοί με το Μπακού και το Ερμπίλ θεωρηθούν επίσης μέσα από το πρίσμα του ανταγωνισμού με την Άγκυρα και το Τελ Αβίβ, η Τεχεράνη θα μπορούσε να ασκήσει πίεση στη σχέση Αζερμπαϊτζάν-Κουρδών.

Πράγματι, το Ιράν μπορεί να κινητοποιήσει τους οικονομικούς και πολιτικούς πόρους του εναντίον του Ερμπίλ μέσω των ένοπλων θυγατρικών του και των συμμάχων του στο ομοσπονδιακό Ιράκ. Η Ισλαμική Δημοκρατία θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει απειλή για το Αζερμπαϊτζάν, μεταξύ άλλων μέσω της υποστήριξης προς την Αρμενία.

Μελλοντικές εξελίξεις

Το μεγαλύτερο μέρος της σχέσης Μπακού-Ερμπίλ εστιάζεται μέχρι στιγμής στην πολυμερή δυναμική. Ως μια σχετικά νέα προσπάθεια, υπάρχουν λίγες λεπτομέρειες για το πώς φαίνεται πραγματικά η ίδια η διμερής σχέση.

Αρκετές από τις συναντήσεις μεταξύ αξιωματούχων του Αζερμπαϊτζάν και της KRG που πραγματοποιήθηκαν φέτος αφορούσαν την προοπτική να ανοίξει το Μπακού προξενείο στο Ερμπίλ. Επιπλέον, ο επιτετραμμένος του Αζερμπαϊτζάν στο Ιράκ αναφέρεται ότι έδωσε πρόσφατα ιδιαίτερη προσοχή στο βόρειο πετρελαϊκό κόμβο του Κιρκούκ, συναντώντας μέλη της εθνοτικής Τουρκμενικής κοινότητας στη μικτή πόλη. Το μεγαλύτερο πλαίσιο είναι ότι το Ιράν και η Τουρκία προσπαθούν εδώ και καιρό να διεκδικήσουν επιρροή στο Κιρκούκ, συχνά μέσω αντίστοιχων τοπικών εταίρων.

Μια σαφέστερη περιγραφή του πώς μπορεί να φαίνεται η διμερής οικονομική συνεργασία και συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας θα γίνει πιθανότατα εμφανής εάν και πότε το Αζερμπαϊτζάν ανοίξει μια αποστολή στην περιοχή του Κουρδιστάν του Ιράκ. Προς το παρόν, το Μπακού και το Ερμπίλ προσαρμόζονται κυρίως στις περιφερειακές τάσεις, με την Άγκυρα να υποστηρίζει τη δέσμευσή τους. Ως εκ τούτου, η πρόοδος της διμερούς σχέσης πιθανότατα θα γίνει παράλληλα με τους δεσμούς του Αζερμπαϊτζάν και του Ιρακινού Κουρδιστάν με την Τουρκία. Ταυτόχρονα, εάν συνεχιστούν οι κοινές αντιλήψεις για την Ισλαμική Δημοκρατία ως απειλή, θα φέρει περαιτέρω το Μπακού και το Ερμπίλ πιο κοντά το ένα στο άλλο.

(πηγή: amwaj.media/ Ο Mehmet Alaca είναι ακαδημαϊκός ερευνητής που εστιάζει στο Ιράκ, στην περιφερειακή πολιτική των Κούρδων και στις σιιτικές πολιτοφυλακές στη Μέση Ανατολή)