Η συνεργασία Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ θέτει την Τεχεράνη σε «ετοιμότητα μάχης»

Για δεύτερη φορά μέσα σε λίγους μήνες, το Μπακού προειδοποίησε τους πολίτες του να μην ταξιδέψουν στο Ιράν μετά την επίθεση στην πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στην Τεχεράνη τον Ιανουάριο. Οι Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν εξοργιστεί από την πίεση του Αζερμπαϊτζάν.

Οι ολοένα και πιο φιλόξενες σχέσεις του Αζερμπαϊτζάν με τον αρχαίο εχθρό του Ιράν, το Ισραήλ – που τονίζονται από αμυντικές συμφωνίες, το άνοιγμα πρεσβείας στο Τελ Αβίβ τον Μάρτιο και την πρώτη επίσκεψη του Ισραηλινού Προέδρου Isaac Herzog στο Αζερμπαϊτζάν τον περασμένο μήνα – έχουν γίνει η αιτία να ανησυχεί η Τεχεράνη.

Η Τεχεράνη δεν αναγνωρίζει επίσημα το Ισραήλ, το οποίο αναφέρεται απαξιωτικά ως «σιωνιστικό καθεστώς» που δολοφονεί τους Παλαιστίνιους και κατηγορεί ότι έχει σχέδια για δολιοφθορές και αναταραχές εντός των συνόρων του Ιράν.

«Το Υπουργείο Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν έχει προειδοποιήσει για τα ταξίδια των πολιτών του στο Ιράν! Αυτή είναι η ίδια πολιτική που ακολούθησε ο πρόεδρος του πλαστού, παιδοκτόνου και κατοχικού σιωνιστικού καθεστώτος κατά τη διάρκεια του πρόσφατου ταξιδιού του στο Μπακού», σημείωσε ο εκπρόσωπος του υπουργείου εξωτερικών του Ιράν, Nasser Kanaani  στις 5 Ιουνίου: «Αυτό που πρέπει να τρομάζει τον λαό του Αζερμπαϊτζάν είναι το σιωνιστικό καθεστώς, όχι το πολιτισμένο και ισλαμικό Ιράν».

Περίπλοκη σχέση

Η επίσκεψη του Χέρτζογκ, κατά την οποία είπε ότι ο ίδιος και ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ συζήτησαν σε βάθος «την περιφερειακή δομή ασφάλειας που απειλείται από το Ιράν», φάνηκε να έχει χτυπήσει τα νεύρα στην Τεχεράνη.

«Από τη σκοπιά της Ισλαμικής Δημοκρατίας, οι στενές σχέσεις του Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ αποτελούν μείζον πρόβλημα, [όπως είναι] η ενεργός παρουσία του Ισραήλ στη στρατιωτική σφαίρα [του Αζερμπαϊτζάν] και η παροχή όπλων, οι στενοί οικονομικοί δεσμοί, και οι δεσμοί ασφαλείας. μεταξύ των δύο χωρών», δήλωσε ο Ιρανός αναλυτής Touraj Atabaki, ομότιμος καθηγητής και πρόεδρος της κοινωνικής ιστορίας της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας στο Πανεπιστήμιο του Leiden, στο Radio Farda του RFE/RL.

Ωστόσο, οι εκκολαπτόμενοι δεσμοί του Μπακού με το Ισραήλ είναι μόνο ένας από τους πολλούς παράγοντες που επιβαρύνουν τις σχέσεις του Ιράν με το Αζερμπαϊτζάν, μια χώρα με σιιτική πλειοψηφία.

Παρατηρητές λένε ότι η σχέση ήταν περίπλοκη από τότε που το Αζερμπαϊτζάν ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1991. Όμως τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο προβληματικά όταν το Μπακού ανακατέλαβε εδάφη κατά μήκος των συνόρων του Ιράν κατά τον πόλεμο του 2020 με την Αρμενία για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Ενώ η Τεχεράνη υποστήριξε την αξίωση του Αζερμπαϊτζάν για εδάφη που κατείχε η σύμμαχος[του Ιράν] Αρμενία, αντιτάχθηκε σθεναρά στην πρόθεση του Μπακού να χρησιμοποιήσει τα εδάφη που ανακτήθηκαν για την κατασκευή του διαδρόμου Ανατολής-Δύσης Zangezur, ο οποίος θα συνέδεε το ηπειρωτικό Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα Naxcivan και θα άνοιγε μια πολυπόθητη εμπορική οδό στον αντίπαλο της Τεχεράνης, την Τουρκία, και όχι μόνο.

Το σχέδιο ενισχύθηκε από την κατάπαυση του πυρός με τη μεσολάβηση της Ρωσίας που τερμάτισε τον πόλεμο για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και ζήτησε «όλες τις οικονομικές και μεταφορικές συνδέσεις στην περιοχή να ξεμπλοκάρουν».

Ενώ το Ιράν ξεκίνησε μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις με την ονομασία «Ισχυρό Ιράν» κατά μήκος των συνόρων του με το Naxcivan τον Οκτώβριο του 2022 – μια επίδειξη δύναμης για να υπογραμμίσει ότι δεν θα «επιτρέψει το μπλοκάρισμα» των εμπορικών και μεταφορών του με την Αρμενία – η πρωτοβουλία έχει προχωρήσει.

Καθώς οι συζητήσεις για μια πιθανή ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν ενισχύονται, ο Ρώσος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Aleksei Overchuk ανακοίνωσε στις 31 Μαΐου ότι οι δύο πλευρές ήταν κοντά σε μια συμφωνία που θα άνοιγε το δρόμο για τη διαδρομή μέσω της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν που κατείχε προηγουμένως το Ερεβάν και «άνοιγε το δρόμο προς τη Ρωσία, τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ιράν».

Καθώς το Ιράν επιδιώκει να ενισχύσει το εμπόριο του με τη Ρωσία που παρακάμπτει τις κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένης της ολοκλήρωσης μιας δεύτερης διαδρομής βορρά-νότου που θα περνούσε επίσης από το Αζερμπαϊτζάν, η προοπτική να δει μια εμπορική οδό να διέρχεται από το πέρασμά του προς την Αρμενία παραμένει σοβαρή.

«Στο Ιράν δεν αρέσει αυτός ο διάδρομος γιατί στον μεγαλύτερο ανταγωνισμό και αγώνα μεταξύ Τεχεράνης και Μπακού αποδυναμώνει το Ιράν εάν δημιουργηθεί αυτός ο διάδρομος, επειδή αυτή τη στιγμή το Αζερμπαϊτζάν πρέπει να χρησιμοποιήσει τον ιρανικό εναέριο χώρο ή έδαφος για να ανεφοδιάσει το Naxcivan», δήλωσε ο Luke Coffey, ένας ξένος εμπειρογνώμονας πολιτικής στο think tank Hudson Institute με έδρα την Ουάσιγκτον.

Ο διάδρομος Zangezur, εάν ολοκληρωθεί, θα σήμαινε ότι «το Ιράν θα γίνει λιγότερο σημαντικό στα μάτια των υπευθύνων χάραξης πολιτικής στο Μπακού και ίσως το Αζερμπαϊτζάν θα αισθανόταν θάρρος να υιοθετήσει μια πιο σκληρή γραμμή κατά του Ιράν», είπε ο Coffey στο RFE/RL.

«Ισχυρό Ιράν» και Σιιτική Αδελφότητα

Ένα τέτοιο σενάριο δεν ταιριάζει με το Ιράν, το οποίο έχει εργαστεί για να ασκήσει την επιρροή του στο Αζερμπαϊτζάν.

«Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού του Αζερμπαϊτζάν είναι Σιίτες και από τη δημιουργία της ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, η Ισλαμική Δημοκρατία θεωρεί το Αζερμπαϊτζάν ως το κατώφλι για την [επέκταση] της επιρροής του σιιτισμού της», δήλωσε ο Atabaki. είπε.

Η Τεχεράνη είναι επίσης επιφυλακτική για τις επιπτώσεις που θα έχει η απώλεια επιρροής στο Μπακού στον μεγάλο εθνοτικό Αζέρικο πληθυσμό του Ιράν, που χωρίζεται από το Αζερμπαϊτζάν από τον ποταμό Aras και βρίσκεται κυρίως στις επαρχίες του Ανατολικού και Δυτικού Αζερμπαϊτζάν του Ιράν.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου του 2020 για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, είπε ο Coffey, εμφανίστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εικόνες εθνοτικών Αζέρων στο Ιράν «που κυματίζουν σημαίες του Αζερμπαϊτζάν στην άλλη πλευρά του ποταμού, επευφημώντας κυριολεκτικά, σαν εκδήλωση θεατών, τις προόδους των ενόπλων δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν.»

Τον Νοέμβριο του 2022, το Μπακού πυροδότησε εντάσεις με το Ιράν διοργανώνοντας τις δικές του στρατιωτικές ασκήσεις κατά μήκος των ιρανικών συνόρων, με τον Αλίεφ να λέει ότι ήταν απαραίτητες για να δείξουν στην Τεχεράνη ότι «δεν τους φοβόμαστε».

«Θα κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να προστατεύσουμε τον κοσμικό τρόπο ζωής του Αζερμπαϊτζάν και των Αζέρων σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν», πρόσθεσε ο Αλίεφ. «Είναι μέρος του λαού μας».

Ενα σημείο καμπής

Εν μέσω της συνεχιζόμενης εμπρός και πίσω, η επίθεση του Ιανουαρίου στην πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στην Τεχεράνη θεωρήθηκε από ορισμένους παρατηρητές ως σημείο καμπής στις διμερείς σχέσεις.

Το Αζερμπαϊτζάν εκκένωσε το προσωπικό της πρεσβείας του μετά την επίθεση της 27ης Ιανουαρίου, κατά την οποία ένας φρουρός ασφαλείας σκοτώθηκε και άλλοι δύο τραυματίστηκαν όταν ένας ένοπλος εισέβαλε στο συγκρότημα και άνοιξε πυρ. Το Μπακού κατηγόρησε την επίθεση στις ιρανικές μυστικές υπηρεσίες και την χαρακτήρισε «τρομοκρατική πράξη».

Τον Φεβρουάριο, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν δήλωσαν ότι είχαν συλλάβει σχεδόν 40 άτομα ως ύποπτα για κατασκοπεία υπέρ του Ιράν.

Η διαμάχη επιδεινώθηκε τον Μάρτιο με την υποτιθέμενη απόπειρα δολοφονίας κατά του Φαζίλ Μουσταφά, ενός βουλευτή του Αζερμπαϊτζάν που είχε ασκήσει κριτική στο Ιράν. Μετά τη σύλληψη τεσσάρων ατόμων σε σχέση με το περιστατικό τον Απρίλιο, το Μπακού κατηγόρησε την Τεχεράνη ότι ενορχήστρωσε το σχέδιο.

Δύο εβδομάδες αργότερα, τα ΜΜΕ του Αζερμπαϊτζάν ανέφεραν τη σύλληψη 20 ατόμων που φέρονται να συνδέονται με το Υπουργείο Πληροφοριών του Ιράν, τα οποία κατηγορήθηκαν για προώθηση «προπαγάνδας της Ισλαμικής Δημοκρατίας, διάδοση θρησκευτικών δεισιδαιμονιών [και] απόπειρα ανατροπής της κοσμικής κυβέρνησης του Μπακού».

Σε μια κίνηση αντιστοίχισης, η Τεχεράνη και το Μπακού απέλασαν τέσσερις διπλωμάτες ο ένας του άλλου τον Απρίλιο. Και ενώ οι διπλωματικές σχέσεις συνεχίζονταν, οι εντάσεις ήταν εμφανείς καθώς οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών είχαν μια σειρά τηλεφωνημάτων εκείνο τον μήνα, όπου το Ιράν κατέστησε σαφές ότι η Τεχεράνη δεν ενέκρινε τις σχέσεις του Μπακού με το Ισραήλ.

«Μόνο οι εχθροί επωφελούνται από την ύπαρξη διαφορών» μεταξύ των δύο χωρών, δήλωσε ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν, σύμφωνα με την ιρανική εφημερίδα Shargh.

Ο αντιπρόεδρος του Ιράν, αρμόδιος για οικονομικές υποθέσεις, Μοχσέν Ρεζάι, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα μιλώντας σε μέλη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) στη δυτική επαρχία Λορεστάν.

«Η υποκίνηση της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν και η υπογραφή συμβάσεων όπλων μεταξύ του Ισραήλ και της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν είχαν στόχο να δημιουργήσουν ταραχές στο βόρειο Ιράν και να μετατοπίσουν τη σκέψη και την εστίαση του στρατού, του IRGC και της κυβέρνησης του Ιράν. προς τα βόρεια, ώστε το Ισραήλ να μπορεί να βομβαρδίσει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν», δήλωσε ο Ρεζάι, σύμφωνα με το Shargh.

Στις 16 Μαΐου, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσαν άλλη μια σύλληψη ατόμων, όπως είπε, στρατολογήθηκαν από το Ιράν για να διαταράξουν τη συνταγματική τάξη του Αζερμπαϊτζάν και να θεσπίσουν τον ισλαμικό νόμο. Αυτή τη φορά, ισχυρίστηκε το Μπακού, οι επτά άνδρες που κρατήθηκαν φέρεται να σχεδίαζαν να δολοφονήσουν δημόσια πρόσωπα του Αζερμπαϊτζάν .

Η Βεντέτα Συνεχίζεται

Αυτό δημιούργησε το σκηνικό για την επίσκεψη του Χέρτζογκ στο Μπακού στα τέλη Μαΐου, η οποία πραγματοποιήθηκε υπό αυστηρά μέτρα ασφαλείας υπό τον φόβο των ιρανικών αντιποίνων.

Μετά τη συνάντηση με τον Χέρτζογκ, ο Αλίεφ εξήρε την ώθηση που έδωσε στη χώρα του ο ισραηλινός οπλισμός «για να εκσυγχρονίσει την αμυντική μας ικανότητα και να μας επιτρέψει να υπερασπιστούμε το κράτος μας, τα εθνικά μας συμφέροντα και την εδαφική μας ακεραιότητα».

Σχεδόν το 70% των εισαγωγών όπλων του Αζερμπαϊτζάν μεταξύ 2016 και 2020 ήταν από το Ισραήλ, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης.

Ο Χέρτζογκ, στα σχόλιά του μετά τη συνάντηση με τον Αλίεφ, είπε ότι «αναμένουμε να αναπτύξουμε τη συνεργασία μεταξύ μας σε πολλούς τομείς».

Ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών Kanaani ανέβασε ξανά στο Twitter τις απόψεις της Τεχεράνης για την εξέλιξη, γράφοντας στις 31 Μαρτίου ότι «καμία από τις περιφερειακές κινήσεις του σιωνιστικού καθεστώτος δεν παραμένει κρυφή από τα διεισδυτικά μάτια της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν».

Την επόμενη μέρα, μια ομάδα της ιρανικής αντιπολίτευσης δημοσίευσε φερόμενα απόρρητα έγγραφα της ιρανικής κυβέρνησης που φαινόταν να ρίχνουν φως στην επίθεση στην πρεσβεία τον Ιανουάριο και έδειχναν την ανάγκη επανεκτίμησης των διπλωματικών σχέσεων της Τεχεράνης με το Αζερμπαϊτζάν.

Τα έγγραφα, που φέρεται να διανεμήθηκαν μεταξύ κορυφαίων Ιρανών αξιωματούχων, περιελάμβαναν συμβουλές για το πώς να αποστασιοποιηθεί η κοινωνία του Αζερμπαϊτζάν από την κυβέρνησή του και απέδιδαν τις πολιτικές του Μπακού στη «σιωνιστική» επιρροή.

Αυτή η πιθανή βόμβα ακολούθησε η ανακοίνωση του Αζερμπαϊτζάν στις 2 Ιουνίου ότι έκλεισε το γραφείο πολιτιστικού ακόλουθου του Ιράν στο Μπακού, επικαλούμενος “πρόσφατες διαφωνίες” μεταξύ των δύο χωρών.

Και στις 3 Ιουνίου ήρθε η σπίθα για το τελευταίο ξέσπασμα του Kanaani στο Twitter: η ανανεωμένη ταξιδιωτική προειδοποίηση του Αζερμπαϊτζάν συμβουλεύει τους πολίτες του να μην ταξιδεύουν στο Ιράν και όσους βρίσκονται ήδη εκεί να είναι σε επαγρύπνηση.

Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα από τις κατηγορίες του Αζερμπαϊτζάν και των δεσμών του με το Ισραήλ στο πρώτο του tweet στις 5 Ιουνίου, ο Kanaani υιοθέτησε μια πιο ήπια γραμμή, γράφοντας ότι το Ιράν θα «ανοίξει την αγκαλιά μας στους αδελφούς και τις αδερφές μας από το Αζερμπαϊτζάν», με στόχο τον συνεχή «αμοιβαίο σεβασμό και σεβασμός στα έθιμα της γειτονιάς».

(πηγή: www.rferl.org)