Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας για τα 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάνης: Οι συνθήκες που καθορίζουν τα σύνορα δεν λήγουν

Πραγματοποιήθηκε η τελετή έναρξης του διεθνούς συνεδρίου με θέμα: 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάννης: Αναδρομή, Αποτίμηση, Προοπτικ

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου κήρυξε την έναρξη των εργασιών του διεθνούς συνεδρίου για τα 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάννης που διοργανώνουν το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, στη Μεγάλη Αίθουσα του ΕΚΠΑ.

Ακολουθεί ο χαιρετισμός της Προέδρου της Δημοκρατίας:

«Με χαρά εγκαινιάζω σήμερα τις εργασίες του διεθνούς συνεδρίου για τα 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάννης. Επιτρέψτε μου να συγχαρώ τους διοργανωτές για την ανάληψη αυτής της πολύ σημαντικής πρωτοβουλίας και την πρόσκληση τόσο διακεκριμένων ξένων και Ελλήνων ομιλητών, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για μια γόνιμη ανταλλαγή απόψεων και έναν εις βάθος προβληματισμό σε καίρια ζητήματα που σχετίζονται με τη διεθνή αυτή Συνθήκη, η οποία συνεχίζει να έχει καθοριστική σημασία για την περιοχή και τον κόσμο.

Η Συνθήκη της Λωζάννης είναι πράγματι μια συνθήκη-ορόσημο, η οποία καθιέρωσε τα εθνικά σύνορα στη γειτονιά μας και στη Μέση Ανατολή, με στόχο την αποκατάσταση της ειρήνης μετά τον καταστροφικό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η επέτειος των εκατό χρόνων από την υπογραφή της συνιστά μια εξαιρετική ευκαιρία για να επιβεβαιώσουμε την ισχύ της και το σταθερό πλαίσιο που δημιούργησε, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί πυλώνα ειρήνης στην περιοχή.

Αναμφισβήτητα, ένα από τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία της Διάσκεψης της Λωζάννης, από την οποία προέκυψε η ομώνυμη Συνθήκη, ιδίως από ανθρωπιστική άποψη, ήταν η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Πράγματι, αυτή ήταν η μοναδική ανταλλαγή αυτού του είδους στην παγκόσμια ιστορία που πραγματοποιήθηκε δυνάμει σύμβασης μεταξύ κρατών. Από την ανταλλαγή εξαιρέθηκαν οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης και οι ελληνορθόδοξοι χριστιανοί της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου, με τη Συνθήκη να ορίζει ρητά το πλαίσιο προστασίας των δικαιωμάτων των δύο μειονοτήτων. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ στην ακμάζουσα μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, σε λυπηρή αντίθεση με τη συνεχώς συρρικνούμενη ελληνική μειονότητα της Τουρκίας.

Βέβαια, η Λωζάννη δεν διευθέτησε μόνο ζητήματα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μετά το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου, ο οποίος σηματοδότησε την καταστροφική αποχώρηση της χώρας μας από τη Μικρά Ασία και τη σκληρή μοίρα του ελληνικού πληθυσμού που διαβιούσε εκεί για αιώνες. Ως πολυμερής πράξη, που υπογράφηκε από την Τουρκική Δημοκρατία, από τη μία πλευρά, και τις Συμμαχικές Δυνάμεις, από την άλλη, η Συνθήκη είχε ευρύτερη γεωπολιτική σημασία, καθώς καθόρισε -και συνεχίζει να καθορίζει- τα σύνορα της Τουρκίας με τους γείτονές της, από το νοτιοανατολικό άκρο της ευρωπαϊκής ηπείρου έως τις βορειοδυτικές παρυφές της Μέσης Ανατολής.

Λίγες διεθνείς συνθήκες έχουν επιδείξει τόση ανθεκτικότητα όσο η Λωζάννη. Τα κράτη που την υπέγραψαν, συνάπτοντας μια συνθήκη για τον καθορισμό των συνόρων και της εδαφικής κυριαρχίας, επεδίωξαν να επιτύχουν σταθερότητα και οριστικότητα. Οποιαδήποτε προσπάθεια ανατροπής της θα υπονόμευε αναπόφευκτα την ειρήνη και την ισορροπία που έχει παραμείνει αμετάβλητη επί έναν αιώνα.

Εξάλλου, σύμφωνα με θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου, οι συνθήκες που καθορίζουν τα σύνορα δεν μπορούν να λήξουν και δεν «λήγουν». Ούτε μπορούν να αναθεωρηθούν μονομερώς από ένα συμβαλλόμενο μέρος, χωρίς τη συναίνεση των άλλων.
Δράττομαι της ευκαιρίας να επισημάνω ότι η οριστική εδαφική διευθέτηση αποτελεί τον ίδιο τον ακρογωνιαίο λίθο της Συνθήκης. Μόνο πάνω σε ένα τέτοιο στέρεο θεμέλιο μπορεί να διατηρηθεί η φιλία μεταξύ των λαών και η ειρηνική συνύπαρξη των κρατών.
Καθώς ο αναθεωρητισμός, ο εθνικισμός και η παράνομη επιθετικότητα κάνουν τη δυσοίωνη εμφάνισή τους για μία ακόμα φορά στην ήπειρό μας, παραμένω βέβαιη ότι αυτή η Διάσκεψη θα φωτίσει την κληρονομιά της Λωζάννης ως προτύπου για την οικοδόμηση της ειρήνης, που μπορεί επίσης να εμπνεύσει εμάς και άλλους στο μέλλον.
Εύχομαι κάθε επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου».

Ο Καθηγητής Λουκάς Τσούκαλης, Πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ, και ο Καθηγητής Μελέτιος – Αθανάσιος Δημόπουλος, Πρύτανης του ΕΚΠΑ, απηύθυναν χαιρετιστήριες ομιλίες. Ο Λουκάς Τσούκαλης τόνισε ότι «Για την Ελλάδα και την Τουρκία, δύο γείτονες με δύσκολο παρελθόν, η Συνθήκη της Λωζάνης ήταν πρωτίστως μια συνθήκη ειρήνης που ακολούθησε έναν μακρύ και αιματηρό πόλεμο. Παρείχε τα θεμέλια για την ειρηνική συνύπαρξη των δύο χωρών μας για αρκετές δεκαετίες.». Ο Μελέτιος – Αθανάσιος Δημόπουλος σχολίασε «Δεν μπορώ να παραλείψω να αναγνωρίσω και να τονίσω τη σημασία και την ανθεκτικότητα της Συνθήκης της Λωζάνης, η οποία αποτελεί μέχρι σήμερα ένα ανθεκτικό παράδειγμα πολιτικής καινοτομίας όσον αφορά τα σύνορα, τη γεωπολιτική, τους πληθυσμούς, τις μειονότητες και την ιδεολογία.».

Οι εργασίες της πρώτης μέρας διαρθρώνονται σε πέντε πάνελ ομιλητών. Το πρώτο πάνελ πραγματεύεται το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο γύρω από το οποίο διαμορφώθηκε η Συνθήκη της Λωζάνης. Στο πάνελ αυτό ομιλητές είναι ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Καθηγητής Μεταπολεμικής Ιστορίας και Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Κοσμήτορας στο Τμήμα Οικονομικών και Περιφερειακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, η Esra Ünal, Επισκέπτρια Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Kadir Has και ο Şevket Pamuk, Καθηγητής Οικονομικών. Τον συντονισμό της συζήτησης κάνει ο δημοσιογράφος, Βασίλης Νέδος. Ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου εξήγησε πως «Ο ειρηνευτικός διακανονισμός που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, συμπεριλαμβανομένης της Συνθήκης της Λωζάνης, δημιούργησε μια νέα διεθνή νομιμότητα ως πυλώνας και αναπόσπαστο μέρος ενός νέου, προσανατολισμένου στις αξίες φιλελεύθερου διεθνούς συστήματος.» και ο Şevket Pamuk υπενθύμισε ότι «Η Συνθήκη της Λωζάνης διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ανάδυση μιας εθνικής οικονομίας στην Τουρκία κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Μια σημαντική πτυχή των διαπραγματεύσεων στον οικονομικό τομέα αφορούσε την αναδιάρθρωση του οθωμανικού χρέους.».

Η δεύτερη συζήτηση της 12ης Ιουνίου έχει ως κεντρικό θέμα το πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο τη Συνθήκης της Λωζάνης. Στο πάνελ αυτό ομιλητές είναι η Φωτεινή Παζαρτζή, Καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου και κάτοχος της Έδρας «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής» στη Σχολή Fletcher του Πανεπιστημίου Tufts της Βοστώνης, Η Κωνσταντίνα Μπότσιου, Καθηγήτρια Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων και Γενική Διευθύντρια στο ΙΔΙΣ, ο Πέτρος Λιάκουρας, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, ο Yücel Acer, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και ο Ευάγγελος Βενιζέλος, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου πρώην αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών. Τον συντονισμό της συζήτησης έκανε ο Λίνος – Αλέξανδρος Σισιλιάνος, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Κοσμήτορας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τρίτο πάνελ με θέμα «Η Συνθήκη της Λωζάνης ως πρότυπο για την οικοδόμηση της ειρήνης», πλαισιώνεται από τον Κωνσταντίνο Αντωνόπουλο, Καθηγητή Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου, τον Ayhan Aktar, Επίτιμο Καθηγητή Κοινωνιολογίας, τον Emmanuel Comte, Κύριο Ερευνητή, Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Αριάν Κοντέλλη, ΕΛΙΑΜΕΠ και τον Onur Yildirim, Καθηγητή Οικονομικών. Τη συζήτηση συντονίζει η Ειρήνη Χειλά, Καθηγήτρια Διεθνούς Πολιτικής.

Στο τέταρτο πάνελ, με θέμα τον ρόλο των προσωπικοτήτων στη διαμόρφωση της Συνθήκης, συμμετέχουν οι ομιλητές Jonathan Conlin, Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας και συνιδρυτής του “The Lausanne Project”, ο Επίτιμος Καθηγητής Γεώργιος Θ. Μαυρογορδάτος, ο Ozan Ozavci, Επίκουρος Καθηγητής και Ειδικός στο “The Lausanne Project” και ο Θάνος Βερέμης, Επίτιμος Καθηγητής και αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ. Το πάνελ αυτό συντονίζει η Ινώ Αφεντούλη, Εκτελεστική Διευθύντρια του ΙΔΙΣ. Ο Jonathan Conlin ανέφερε ότι «Αφού παραγκωνίστηκε στο Παρίσι το 1919, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Τζορτζ Ναθάνιελ Κέρζον πιθανώς είδε τη Διάσκεψη της Λωζάνης του 1922 ως μία ευκαιρία, που μπορεί και να τον οδηγούσε μέχρι και την Downing Street. Ο Ισμέτ ήταν άπειρος στην υψηλή διπλωματία και οι Αμερικανοί πίστευαν πως θα είχαν την ευκαιρία να παραδώσουν μαθήματα στο πώς να χειρίζεται κανείς τους “ανατολίτες”.» και ο Γιώργος Μαυρογορδάτος τόνισε ότι «Στη Διάσκεψη Ειρήνης της Λωζάνης, η Ελλάδα ήταν ταυτόχρονα μια χώρα ηττημένη από την Τουρκία και σύμμαχος των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνο ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με την επιβλητική παρουσία του, μπορούσε να εκμεταλλευτεί αυτή την αντίφαση και να αναζωογονήσει το πνεύμα της συμμαχίας, ιδίως με τη Μεγάλη Βρετανία.».

Το πέμπτο πάνελ πραγματεύεται την εξέλιξη της ελληνικής και τουρκικής Εξωτερικής Πολιτικής και ομιλητές είναι ο Σωτήρης Ρίζας, Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεότερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, o Serhat Güvenç, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, ο Zuhal Mert Uzuner, Αναπληρωτής Καθηγητής και ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, Επίτιμος Καθηγητής. Τη συζήτηση συντονίζει ο Αστέρης Χουλίαρας, Καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων.

Οι εργασίες του Συνεδρίου θα συνεχιστούν και την Τρίτη 13 Ιουνίου.