Η Ουκρανία κοιτάζει ξανά τον Δούναβη και την Ρουμανία για την εξαγωγή των σιτηρών

Όταν το MV Razoni απέπλευσε από την Οδησσό με 27.000 mt καλαμποκιού την 1η Αυγούστου 2022, οι αγρότες της Ουκρανίας χαιρέτησαν το άνοιγμα της κύριας οδού εξαγωγής τους. Τώρα, με την άρνηση της Ρωσίας να ανανεώσει τη συμφωνία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα, πρέπει να βασιστούν ξανά σε τρένα, φορτηγά και φορτηγίδες, που αρχικά παρείχαν μια έξοδο έκτακτης ανάγκης αμέσως μετά τη ρωσική εισβολή.

Η άμεση αντίδραση στη δήλωση της Ρωσίας στις 17 Ιουλίου  ήταν μια άνοδος στα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης σιταριού και καλαμποκιού, με το συμβόλαιο σιταριού MATIF της Γαλλίας να διαπραγματεύεται σε Eur237/mt έως τις 11:00 GMT, να έχει κλείσει στα 232 Eur/mt στις 15 Ιουλίου, αλλά αυτή η κίνηση της τιμής διέψευσε την ρεαλιστική απάντηση των Ουκρανών εμπόρων σιτηρών. Οι εξαγωγείς της Ουκρανίας έχουν μετατοπίσει το ενδιαφέρον τους από τη Μαύρη Θάλασσα στον Δούναβη από τον Απρίλιο, καθώς οι προθέσεις της Ρωσίας έγιναν σαφείς.

Το μεγαλύτερο σοκ στους εμπόρους σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας στις 17 Ιουλίου προέκυψε από την ολονύκτια επίθεση στη γέφυρα στα στενά του Κερτς, η οποία ανάγκασε τη Ρωσία να αναστείλει πολλές από τις δικές της επιχειρήσεις φόρτωσης σιτηρών.

«Πολλοί έχουν χάσει την ελπίδα τους [στον διάδρομο των σιτηρών]», είπε ένας μεσίτης σιτηρών για την αγορά της Ουκρανίας. «Ένας μεσαίου μεγέθους θραυστήρας στην Ουκρανία, ο οποίος έστελνε ένα Handysize στην Κίνα μέσω του διαδρόμου, έλαβε λογαριασμό 1 εκατομμυρίου δολαρίων για απολύμανση και κράτηση[όροι για την διατήρηση του προϊόντος]», πρόσθεσε ο μεσίτης, αναφερόμενος στο κόστος που επιβαρύνθηκαν πολλοί εξαγωγείς λόγω του χρόνου που τα ναυλωμένα πλοία τους πέρασαν στην ουρά για να μπουν στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.

Το MV Razoni ήταν το πρώτο πλοίο που χρησιμοποίησε τον λεγόμενο διάδρομο σιτηρών μέσω του οποίου η Ρωσία και η Ουκρανία συμφώνησαν να παρέχουν ασφαλή διέλευση μέσω της Μαύρης Θάλασσας για πλοία που μεταφέρουν σιτηρά, τρόφιμα και λιπάσματα. Η αναζωογόνηση της διασυνοριακής κυκλοφορίας οδικών, σιδηροδρομικών και ποτάμιων ανέδειξε το μειονέκτημα της Πρωτοβουλίας για τα σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας: οι εξαγωγείς έπρεπε να περιμένουν εβδομάδες για να επιθεωρηθούν τα πλοία και υπήρχε κίνδυνος η Ρωσία να ακυρώσει τη συμφωνία.

Η συμφωνία υπεγράφη από τη Ρωσία, την Τουρκία και την Ουκρανία στις 22 Ιουλίου 2022. Είχε διάρκεια 120 ημερών που ανανεωνόταν αυτόματα, εκτός εάν κάποιος υπογράφοντα είχε αντίρρηση. Η Ρωσία αποσύρθηκε για λίγο πριν από τη λήξη της πρώτης θητείας τον Νοέμβριο του 2022 πριν ανανεώσει τη συμφωνία, αλλά τον Μάρτιο του 2023 η χώρα έδωσε τη συγκατάθεσή της μόνο για παράταση 60 ημερών.

Η τελευταία θητεία των 60 ημερών έληξε στις 17 Ιουλίου, με το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας να αναφέρει μεταξύ άλλων ζητήματα την αποτυχία επανασύνδεσης της γεωργικής τράπεζάς της στο σύστημα SWIFT ή την αποκατάσταση της πρόσβασης στον αγωγό αμμωνίας της. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε νωρίτερα περιγράψει τη συμφωνία ως «μονόδρομη κυκλοφορία».

Ακόμη και στις 17 Ιουλίου, ο εκπρόσωπος του Πούτιν είπε στους δημοσιογράφους ότι η Ρωσία θα επέστρεφε στη συμφωνία εάν ικανοποιηθούν τα αιτήματά της. Αλλά είναι απίθανο οι έμποροι σιτηρών της Ουκρανίας να έχουν εμπιστοσύνη σε οποιαδήποτε συμφωνία που βασίζεται στη ρωσική καλή θέληση. Εν τω μεταξύ, η επιθυμία της Ρωσίας να επαναλάβει τις εξαγωγές αμμωνίας από το ουκρανικό λιμάνι Pivdennyi φαίνεται αδύνατη μετά την καταστροφή του αγωγού Tolyatti-Odessa στις 5 Ιουνίου.

Ένας έμπορος ουκρανικών σιτηρών, υπογραμμίζοντας τους τρόπους με τους οποίους η Ρωσία περιόριζε τις εξαγωγές της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα χωρίς να αποχωρήσει από τη συμφωνία, είπε ότι οι Ρώσοι «βρίσκουν δικαιολογία για να μην εκκαθαρίσουν ένα πλοίο…Αν διαβάσετε τους τεράστιους όρους νηολόγησης, είναι πάντα δυνατό να βρείτε ένα τυπογραφικό λάθος ή να υποστηρίξετε ότι λείπει ένα χαρτί/πιστοποιητικό».

«Είναι σαν να δεσμεύετε το σκάφος σας ως ασφάλεια σε ένα δάνειο και όχι απλώς να το ελέγχετε για όπλα», είπε ένας άλλος έμπορος, αναφερόμενος στη διαδικασία τεκμηρίωσης και επιθεωρήσεων.

Τα τρία λιμάνια της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα που καλύπτονται από τη συμφωνία απέστειλαν περισσότερα από 20 εκατομμύρια τόνους μεταξύ Οκτωβρίου και Μαρτίου, αλλά αυτή η ροή επιβραδύνθηκε σταδιακά. Τις πρώτες 10 ημέρες του Ιουλίου, ήταν μόλις 215.000 mt, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ. Η επιβράδυνση οφειλόταν στις απαιτήσεις της συμφωνίας με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, η οποία όριζε ότι κάθε πλοίο έπρεπε να επιθεωρηθεί πριν και μετά την αναχώρησή του από την Ουκρανία.

Οι ομάδες επιθεώρησης περιελάμβαναν εκπροσώπους όλων των υπογραφόντων και η Ουκρανία είπε ότι οι εκπρόσωποι της Ρωσίας περιόρισαν σκόπιμα τον αριθμό των επιθεωρήσεων που διενεργούνται ανά ημέρα.

Τον Μάρτιο, οι ομάδες επιθεώρησης έλεγχαν κατά μέσο όρο έξι πλοία την ημέρα, αλλά μέχρι τον Ιούνιο αυτό είχε μειωθεί σε μόλις δύο την ημέρα, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Το Υπουργείο Αποκατάστασης της Ουκρανίας είπε ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Ρωσία αρνήθηκε να καταχωρήσει και να επιθεωρήσει τα εισερχόμενα πλοία. Οι μέσες ημερήσιες εξαγωγές μειώθηκαν από 124.000 mt τον Φεβρουάριο σε 41.000 mt τον Μάιο. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας δεν απάντησε σε αίτημα για σχόλιο από την S&P Global Commodity Insights.

«Ο στρατός μας θα χρειαστεί να καταστρώσει ένα σχέδιο που να μην περιλαμβάνει καλή θέληση από τους Ρώσους», είπε ένας από αυτούς. «Είναι μακροπρόθεσμο… Νομίζω ότι κάτι πρέπει να γίνεται», πρόσθεσαν, απηχώντας τη διαδεδομένη ελπίδα πολλών από αυτούς των οποίων οι εξαγωγικές επιχειρήσεις σιτηρών χτίστηκαν γύρω από ανελκυστήρες και σιλό στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.

Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Volodymyr Zelensky δήλωσε στις 18 Ιουλίου ότι απέστειλε επιστολή στον ΟΗΕ και την Τουρκία «με μια πρόταση να συνεχιστεί η Πρωτοβουλία για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας σε τριμερή μορφή – όπως είναι το καλύτερο». Η αρχική συμφωνία έθεσε τα θεμέλια για τους ασφαλιστές να παρέχουν κάλυψη σε πλοία που επισκέπτονται τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας. Ελλείψει ρωσικής υπόσχεσης προστασίας, θα ήταν δύσκολο να βρεθεί κάλυψη.

Δρόμοι εξαγωγής

Η Ουκρανία ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγέας καλαμποκιού στον κόσμο και ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας σιταριού κατά την περίοδο εμπορίας 2021-22 (Ιούλιος έως Ιούνιος), με 27 εκατομμύρια τόνους και 19 εκατομμύρια τόνους, αντίστοιχα. Το 2023-2024 ΜΟΥ, η S&P Global αναμένει η Ουκρανία να εξάγει 10 εκατομμύρια τόνους σίτου, επί του παρόντος στα μέσα της συγκομιδής, και 19,5 εκατομμύρια τόνους καλαμποκιού, που συλλέγεται το φθινόπωρο.

Ο κύκλος της καλλιέργειας σημαίνει ότι η ζήτηση στην υποδομή σιτηρών της Ουκρανίας είναι συνήθως υψηλότερη από τον Αύγουστο έως τον Δεκέμβριο. Τα δύο χρόνια πριν από την εισβολή της Ρωσίας, η Ουκρανία εξήγαγε περισσότερα από 6 εκατομμύρια τόνους/μήνα για το μεγαλύτερο μέρος αυτής της περιόδου.

Η Ουκρανική Ένωση Σιτηρών εκτιμά ότι την εποχή της εισβολής της Ρωσίας, η Ουκρανία διέθετε περίπου 1.200 σιλό της ενδοχώρας που παρείχαν χωρητικότητα αποθήκευσης περίπου 66 εκατομμυρίων τόνων σιτηρών.

Η συντριπτική πλειονότητά τους εξήχθη μέσω ενός από τα τρία λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας ή μέσω του Mykolaiv, ενός κοντινού ποταμού λιμανιού που αποκλείστηκε από την Πρωτοβουλία για τη Μαύρη Θάλασσα λόγω της γειτνίασής του με την πρώτη γραμμή. Τα λιμάνια της Ουκρανίας έχουν χωρητικότητα αποθήκευσης περίπου 6 εκατομμυρίων τόνων, αλλά σχεδόν όλα αυτά βρίσκονται στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και στο Μικολάιβ. Αυτά τα τέσσερα λιμάνια είχαν μέγιστη δυναμική χωρητικότητας 715.000 mt την ημέρα, ενώ το 2022 τα φορτηγά, οι σιδηρόδρομοι και οι φορτηγίδες δεν μπορούσαν να αντέξουν περισσότερα από 100.000 mt την ημέρα.

Καθώς οι μηχανισμοί της συμφωνίας για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας απέτυχαν, οι εξαγωγείς στράφηκαν στα λιμάνια του Δούναβη. Με τη συγκομιδή σιταριού να πλησιάζει, οι αγρότες στην περιοχή της Οδησσού στέλνουν τα σιτηρά τους στα λιμάνια του ποταμού Ρένι και Ιζμαήλ, αντί της Οδησσού, είπε ένας μεσίτης, προσθέτοντας ότι είχαν δει μια ουρά 1.000 φορτηγών να κατευθύνονται προς αυτή την κατεύθυνση.

Αυτή η αντίστροφη ροή αντιπροσωπεύει μια παραμόρφωση της εφοδιαστικής της Ουκρανίας, η οποία εξελίχθηκε για να υποστηρίξει εξαγωγικούς κόμβους στη Μαύρη Θάλασσα. Οι εξαγωγές από τα λιμάνια του Δούναβη Ρένι και Ιζμαήλ ήταν κάτω από 500.000 τόνους το μήνα το 2021, αλλά οι εξαγωγείς ελπίζουν τώρα να το αυξήσουν στα 2 εκατομμύρια τόνους.

Υπήρχαν περίπου 30 θέσεις ελλιμενισμού στο Izmail, σύμφωνα με έναν έμπορο, ο οποίος υπολόγισε την ίδια ποσότητα στο Reni καθώς και περίπου 10 στο λιμάνι της Kiliya, το οποίο είναι πιο κάτω. Θεωρητικά, αυτό θα σήμαινε ότι 70 ακτοπλοϊκές φορτηγίδες θα μπορούσαν να φορτώνουν ταυτόχρονα στα λιμάνια του Δούναβη της Ουκρανίας, αλλά υπάρχουν περιορισμοί λόγω της διαθεσιμότητας πιλότων και ρυμουλκών.

Μια εταιρεία που κοιτάζει προς τον Δούναβη είναι η Kernel Holding, μια από τις μεγαλύτερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις της Ουκρανίας, με τερματικούς σταθμούς στο λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας του Τσερνομόρσκ που διαχειρίστηκε περίπου 8 εκατομμύρια τόνους το 2021.

Ο Kernel χάνει 5 εκατομμύρια δολάρια το μήνα ως αποτέλεσμα της δυσλειτουργίας του Black Sea Grain Initiative, δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας στο Bloomberg στις 7 Ιουλίου. Ο Ievgen Osypov είπε ότι ο Kernel είχε ήδη χάσει 57 εκατομμύρια δολάρια και τώρα χρησιμοποιεί εναλλακτικές διαδρομές. Τον Φεβρουάριο αγόρασε τερματικό σταθμό στο λιμάνι του Ρένι.

«Η εξαγορά αποτελεί μέρος της στρατηγικής της Kernel για την εξασφάλιση εφεδρικών επιλογών σε περίπτωση που τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας καταστούν απρόσιτα ως αποτέλεσμα του τερματισμού της συμφωνίας για τα σιτηρά», έγραψε η Kernel στην οικονομική της έκθεση πρώτου τριμήνου.

Η επένδυση του Kernel υποστηρίχθηκε από την USAID, η οποία δήλωσε τον Μάρτιο ότι η Kernel και δύο άλλες εταιρείες γεωργικών εκμεταλλεύσεων, η Nibulon και η Grain Alliance, πραγματοποιούσαν συνδυασμένες επενδύσεις ύψους 44 εκατομμυρίων δολαρίων. Αυτό θα χρησιμοποιηθεί για την ανακαίνιση θέσεων ελλιμενισμού στο Reni, την επέκταση του Izmail και την απόκτηση μιας εγκατάστασης αποθήκευσης μεταφόρτωσης στη Σλοβακία.

Τα περιουσιακά στοιχεία της Nibulon συγκεντρώνονται στο Mykolaiv, το μόνο από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας που δεν άνοιξε ξανά στο πλαίσιο της συμφωνίας για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα. Η εταιρεία έχει ξοδέψει περίπου 16 εκατομμύρια δολάρια σε τρία λιμάνια φόρτωσης στο Izmail με ημερήσια χωρητικότητα φόρτωσης 9.000 mt.

Η Kernel, η Nibulon και οι άλλες εταιρείες στον Δούναβη έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν πού να πάρουν τα σιτηρά τους: μπορούν είτε να φορτώσουν σουβέρ και να πάρουν δέματα 3.000 mt–12.000 mt απευθείας σε πελάτες –κυρίως στην Ανατολική Μεσόγειο– είτε μπορούν να φορτώσουν μια σειρά από φορτηγίδες 1.500 mt και να μεταφέρουν το ρουμανικό λιμάνι Constan. Από εκεί, μπορούν να βάλουν το σιτάρι σε μεγαλύτερα πλοία για πιο οικονομικά ταξίδια.

Η ροή του ουκρανικού σιτηρού κάτω από τον Δούναβη θα βάλει τους Ουκρανούς αγρότες σε άμεσο ανταγωνισμό με τους Ρουμάνους για τη χρήση των 10 διαθέσιμων ανελκυστήρων στην Κωνστάντζα, όπου κοστίζει περίπου 10 $/mt για να ξεφορτωθεί το σιτάρι από μια φορτηγίδα σε ένα σιλό και στη συνέχεια να μεταφερθεί πίσω σε ένα μεγαλύτερο σκάφος. Ορισμένοι Ουκρανοί εξαγωγείς επιλέγουν αντ’ αυτού να παρακάμψουν τους τερματικούς σταθμούς και να μεταφέρουν τα σιτηρά απευθείας στο λιμάνι από φορτηγίδες σε πλοία Handysize και Panamax.

Η Constanta είχε πλεονάζουσα χωρητικότητα πριν γίνει κόμβος ουκρανικών σιτηρών, αλλά η εξαίρεση της χώρας από τους δασμούς εισαγωγής της ΕΕ έγινε ευαίσθητο πολιτικό θέμα στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία και οι χώρες απαγόρευσαν τις εισαγωγές από τις 2 Μαΐου έως τις 15  Σεπτεμβρίου  .

Οι συνθήκες της αγοράς αλλάζουν

Εκ των υστέρων, η Πρωτοβουλία για τα σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας ήταν αξιοσημείωτη: την ίδια στιγμή που η Ρωσία εκτόξευε πυραύλους στην υποδομή της Ουκρανίας, επέτρεψε στη χώρα να ανακτήσει τον κύριο δρόμο για εξαγωγές ή γεωργικά προϊόντα, που στην προπολεμική οικονομία αντιπροσώπευαν περίπου το 40% όλων των εξαγωγών. Όποια και αν ήταν τα κίνητρα της Ρωσίας, η παγκόσμια πίεση για μια συμφωνία ήταν συντριπτική το καλοκαίρι του 2022 καθώς η συμφωνία ήταν υπό διαπραγμάτευση – οι τιμές του σιταριού και του καλαμποκιού ήταν σε πολυετή υψηλά.

Στις 17 Ιουλίου, η Platts εκτίμησε 12,5% ρωσικού σίτου σε 229 $/mt για ένα δέμα 25.000 mt που θα αποσταλεί από το Novorossiisk το δεύτερο μισό του Αυγούστου. Αυτό συγκρίνεται με την τιμή των 451 $/mt στις 13 Μαρτίου 2022 για το σιτάρι από το λιμάνι της Κωνστάντζας της Ρουμανίας, όταν η ΕΕ θεωρούνταν η μόνη αξιόπιστη πηγή στη Μαύρη Θάλασσα. Η πτώση των τιμών του καλαμποκιού ήταν παρόμοια.

Η Ουκρανία μπορεί να απέφυγε στην ιδέα ότι χρωστάει τίποτα στη Ρωσία, ειδικά τη διευκόλυνση των εξαγωγών αμμωνίας από ένα ουκρανικό λιμάνι. Η Ρωσία μπορεί να έχει εισαγάγει όρους που ήξερε ότι η Ουκρανία δεν θα μπορούσε ποτέ να ικανοποιήσει. Καμία πλευρά δεν τήρησε τις επίσημες υποχρεώσεις της. Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες χαρακτήρισε την απόφαση της Ρωσίας «ως πλήγμα στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη παντού».

Παρά την έκκληση του Γκουτέρες, η ώθηση της αγοράς για μια συμφωνία σιτηρών μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι τώρα πολύ πιο αδύναμη από ό,τι πριν από ένα χρόνο. Τα σιλό στη Βραζιλία ξεχειλίζουν καθώς η χώρα συγκομίζει μια σοδειά ρεκόρ καλαμποκιού και οι παγκόσμιες τιμές είναι τώρα χαμηλότερες από ό,τι πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι τιμές του σιταριού της Μαύρης Θάλασσας βρίσκονται επίσης στα χαμηλότερα επίπεδά τους από το 2020, αφού η συγκομιδή σίτου στη Ρωσία το 2022 ενίσχυσε τα αποθέματα. Εν τω μεταξύ, οι εξαγωγείς σιτηρών της Ουκρανίας και η κυβέρνησή τους αναπτύσσουν εναλλακτικές λύσεις που δεν απαιτούν τη συναίνεση της Ρωσίας.

(πηγή: euronext.com από τον William Bland, S&P Commodity insights)