Η κρίση στην Αζοφική – Τα διλήμματα για Ουκρανία και… Τουρκία

Του Στέλιου Φενέκου* 

Η νέα κρίση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας στην Αζοφική (η οποία υπέβοσκε εδώ και καιρό) είναι το αποτέλεσμα της μεθοδικής και επιθετικής προσπάθειας της Ρωσίας, για να επιβάλλει de facto την κυριαρχία της στην Κριμαία και στην Αζοφική θάλασσα.

Η κατάσταση

Η κρίση ξεκίνησε με την προσάρτηση της Κριμαίας και συνεχίστηκε με την κατασκευή της γέφυρας στα στενά του Κερτς και τον περιορισμό του στενού διέλευσης, γεγονός που επιτρέπει στη Ρωσία τον απόλυτο έλεγχο των εισερχομένων και εξερχομένων πλοίων στην Αζοφική.

Η Ρωσία ελέγχει όλα τα πλοία και παρεμποδίζει τα ουκρανικά που διέρχονται από τα στενά προς και από την Αζοφική θάλασσα, με αποκλειστικό σκοπό να επιβάλλει την κυριαρχία της και να στραγγαλίσει την ναυτιλιακή κίνηση προς τα δύο λιμάνια της Ουκρανίας (Μπερντιάνσκ και η Μαριούπολη) στην Αζοφική, με σοβαρές οικονομικές συνέπειες και συνέπειες για την Ουκρανία. Τα λιμάνια αυτά είναι σημαντικά για τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών και χάλυβα και για την εισαγωγή άνθρακα. Επίσης είναι σημαντικές και οι αλιευτικές δραστηριότητες στη περιοχή.

Η επιφάνεια της Αζοφικής Θάλασσας είναι περίπου 39.000 τετραγωνικά Km ( μέγιστες διαστάσεις 180 και 60 νμλ, πολύ ρηχή, με μέγιστο βάθος τα 14 μ.) και ελέγχεται από τεράστιο αριθμό Ρωσικών σκαφών ακτοφυλακής, καλά εξοπλισμένων (περίπου 60-70 σκάφη). Με την δύναμη αυτή ελέγχει όλα τα πλοία στην είσοδο και την έξοδο των στενών, αλλά και στο βόρειο τμήμα της Αζοφικής, στις προσβάσεις των δύο μεγάλων λιμανιών της Ουκρανίας.

Οι καθυστερήσεις των πλοίων, κατά μέσο όρο, φθάνουν τις 32 ώρες (max 55) κατά την είσοδο στο στενό, και από 45 έως 70 ώρες κατά την έξοδο, πέραν των καθυστερήσεων με τους επιπρόσθετους ελέγχους εντός της Αζοφικής.

Η Ουκρανία δεν διαθέτει ικανό αριθμό περιπολικών για να αντιδράσει. Με την προσάρτηση της Κριμαίας έχασε σχεδόν το 80% των ναυτικών μονάδων της, οι οποίες κατασχέθηκαν από τους Ρώσους.

Η απαγόρευση εισόδου των δύο μικρών περιπολικών της, μαζί με το ρυμουλκό, η προσβολή τους με πυρά (δεν ανταποδόθηκαν από τα Ουκρανικά-επέφεραν τραυματισμούς σε μέλη των πληρωμάτων και βλάβες στα πλοία) και η τελική σύλληψή τους (για προσχηματικούς λόγους παραβίασης των κανόνων αβλαβούς διέλευσης και ναυσιπλοΐας σε στενά), είναι προκλητική και υπερβολική από την πλευρά της Ρωσίας.

Είναι προφανές ότι το κατέληξε στην επιθετική αυτή ενέργεια, για να δείξει ποιος είναι ο κυρίαρχος στη περιοχή και να επιβάλλει de facto την προσάρτηση της Κριμαίας.

Ο Διεθνής Υδρογραφικός Οργανισμός ορίζει το όριο της Αζοφικής Θάλασσας στο Στενό του Kertch και την θεωρεί εσωτερική θάλασσα της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Η χρήση της διέπεται από συμφωνία μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας που επικυρώθηκε το 2003. Η συμφωνία αυτή έχει κατάφωρα παραβιασθεί από πλευράς Ρωσίας.

Στρατηγικά διλήμματα της Ουκρανίας για την Αζοφική 

Η Ουκρανία προσπαθεί να ξεφύγει από αυτόν τον σφιχτό εναγκαλισμό και να εφαρμόσει μία πολυδιάστατη στρατηγική για την Αζοφική Θάλασσα, με βάση τα ακόλουθα:

1. Να δημιουργήσει ένα ισχυρό αμυντικό σύστημα σε όλη την ακτογραμμή.

2. Να βρει εναλλακτικό τρόπο για να εισέλθουν σκάφη του ΝΑΤΟ στη Αζοφική Θάλασσα (π.χ. να δημιουργήσει εσωτερικές οδούς και δομές στην Ουκρανία).

3. Να επιδιώξει διπλωματική και πολιτική υποστήριξη από το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

4. Να δημιουργήσει ερείσματα στο διεθνές νομικό σύστημα (όπως π.χ η υποβολή προσφυγής κατά της Ρωσίας στο Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο) για να διατηρήσει την Ουκρανική κυριαρχία .

5. Να επιδιώξει την επέκταση της εντολής της αποστολής παρακολούθησης του ΟΑΣΕ στις ακτές της Αζοφικής ή να καθιερώσει κάποια άλλη διεθνή αποστολή παρακολούθησης αυτής της ιδιαίτερης θαλάσσιας περιοχής.

6. Να δημιουργήσει πλήρη στόλο για αποτροπή, και σε συνδυασμό με τις αμυντικές δυνατότητες στη ξηρά και με άμεση τεχνική στρατιωτική βοήθεια από το ΝΑΤΟ, να καταστεί ικανή για να αποτρέψει τη ρωσική επιθετικότητα στη περιοχή.

7. Να δημιουργήσει δυνατότητες ναυπήγησης αριθμού περιπολικών στις Ουκρανικές ακτές, εντός της Αζοφικής, για τον στόλο Αζόφ. Ταυτόχρονα προσπαθεί να ενισχυθεί και με απόκτηση περιπολικών πλοίων από ΗΠΑ αλλά και από Δανία.

Το μνημόνιο της Βουδαπέστης (1994), για τις εγγυήσεις ασφαλείας, προβλέπει μεταξύ άλλων, ότι οι υπογράφοντες (η Ρωσική Ομοσπονδία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο), θα σεβαστούν τα υπάρχοντα σύνορα της Ουκρανίας.

Η Ουκρανία βρίσκεται σε δίλημμα για το εάν θα υποστηρίξει τη συμφωνία του 2003 με τη Ρωσία, με την οποία είχε χωρισθεί η Αζοφική Θάλασσα εξίσου μεταξύ τους και η οποία εμπόδιζε τα ξένα πολεμικά πλοία να εισέλθουν χωρίς τη συγκατάθεσή τους.

Προσβάλλοντας όμως αυτή τη συνθήκη η Ουκρανία, και χωρίς να υπάρξει κάποια άλλη μεταξύ των δύο χωρών, θα δημιουργηθεί ζήτημα χωρικών υδάτων επί τη βάσει του διεθνούς δικαίου, με τα χωρικά ύδατα των δύο χωρών να εκτείνονται μέχρι τα 12 νμλ από τις ακτές, ενώ το εσωτερικό τμήμα της θάλασσας πέραν των 12 νμλ, θα καθίσταται διεθνές.

Επιπλέον, αυτό θα έδινε το δικαίωμα σε πολεμικά πλοία (υπό τους γενικότερους περιορισμούς της Μαύρης Θάλασσας και του ΝΑΤΟ) για να εισέλθουν στην Αζοφική Θάλασσα.

Ακόμη όμως και αν επεδίωκε να συνάψει κάποια άλλη συμφωνία με την Ρωσία, αυτή δεν θα ήταν προς όφελος της Ουκρανίας, με δεδομένους τους συντελεστές ισχύος που έχουν διαμορφωθεί.

Η Ρωσία επιδιώκει την υπονόμευση της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης στη νοτιοανατολική Ουκρανία, τη δημιουργία συνθηκών για την εγκαθίδρυση ενός μελλοντικού χερσαίου διαδρόμου στην Κριμαία, καθώς και τον πλήρη έλεγχο της Αζοφικής Θάλασσας.

Έτσι, και οι δύο πλευρές ενισχύουν τις ναυτικές δυνάμεις της Αζοφικής.

Διάταγμα Ποροσένκο

Στις 12 Οκτωβρίου, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Πόροσνενκο υπέγραψε διάταγμα, όπου υποστηρίζεται η ουκρανική κυριαρχία επί των χωρικών υδάτων της στα στενά του Κερτς και της Αζοφικής, καθώς και τα μέτρα για την αντιμετώπιση της ρωσικής υπεροχής στα εν λόγω συνδεδεμένα υδατικά συστήματα. Το προεδρικό διάταγμα ενίσχυσε την προηγούμενη απόφαση να σταλούν δύο ακόμη ουκρανικά περιπολικά μέσω του στενού Kerch στο λιμάνι του Μπέρντιασκ (Berdyansk).

Η επιχείρηση αυτή αποσκοπούσε στο να επιβεβαιώσει το δικαίωμα της Ουκρανίας στην ελεύθερη διέλευση μέσω του στενού Kerch (που ελέγχεται πλέον πλήρως από την Ρωσία) και να ενισχύσει την προσπάθεια για νέα ναυτική βάση στο Μπερντιάνσκ (που βρίσκεται σε εξέλιξη), για να υποστηρίξει τα συμφέροντα της Ουκρανίας στην Αζοφική.

Καταλήγοντας

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ρωσικής στρατηγικής, οι στρατηγικές επιλογές της Ουκρανίας εμφανίζονται αδύναμες.

Πόσο μάλλον όταν το ΣΑ/ΟΗΕ αδυνατεί να λάβει συγκεκριμένες αποφάσεις που θα προωθούν βιώσιμες λύσεις για την περιοχή.

Η ΕΕ και οι χώρες της Μαύρης Θάλασσας, αδυνατούν να αντιδράσουν αποτελεσματικά μπροστά στον επιθετικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει η Ρωσία τη κατάσταση και την αδιαφορία της για τις διεθνείς συνθήκες.

Σε αντίθεση με τα κράτη της Βαλτικής, που έχουν υποστηρίξει την ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας του ΝΑΤΟ, τα κράτη της Μαύρης Θάλασσας (με εξαίρεση τη Ρουμανία) ευνοούν ένα ελαφρύτερο αποτύπωμα του ΝΑΤΟ στην περιοχή τους.

Κατά συνέπεια το ΝΑΤΟ προσπαθεί να δημιουργήσει μια κοινή, εφικτή και αξιόπιστη στρατηγική για την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, με δεομένη την συμμετοχή πολλών χωρών της στην ευρωατλαντική συμμαχία (μέλη και εταίροι) αλλά και στην ΕΕ.

Η στρατηγική αυτή αλληλεπίδραση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ με την Ρωσία, και η δυνητική ενίσχυση της συμμαχίας της με την Τουρκία, αυξάνουν τις προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπίσει το ΝΑΤΟ για την διατήρηση της ενότητας του καθώς και η ΕΕ για την προστασία των συμφερόντων της στη Μαύρη Θάλασσα.

Η Τουρκία

Η Τουρκία μετά την κατάρρευση του ρωσικού αεροσκάφους Su-24M ( Νοέμβριο 2015), αντιμετώπισε ένταση στις σχέσεις της με την Ρωσία, οι οποίες κορυφώθηκαν το 2016, με αποτέλεσμα αμοιβαίες κυρώσεις και ισχυρή πολεμική σε ρητορικό επίπεδο.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου εντάσεων, η Τουρκία παραπονέθηκε ότι η Μαύρη Θάλασσα έγινε «ρωσική λίμνη» και ζήτησε υποστήριξη από το ΝΑΤΟ για την περιοχή. Ωστόσο στη συνέχεια υπήρξε πλήρης ανάκαμψη της σχέσης Τουρκίας-Ρωσίας με ενισχυμένη συνεργασία, με εξοπλιστικά προγράμματα και δημιουργία πυρηνικών εργοστασίων από τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένου του στρατιωτικού συντονισμού τους κατά την εισβολή της Τουρκίας στη Συρία, αλλά και της υπογραφής συμφωνίας για τους αγωγούς αερίου (TurkStream).

Παρά τις αντιφατικές αυτές ενέργειες, καθώς και τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και της Ευρώπης σχετικά με τις ενταξιακές σχέσεις τους, η Τουρκία εξακολουθεί να υποστηρίζει περιορισμένη κλιμάκωση της ενίσχυσης του ΝΑΤΟ στη περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, εφόσον αυτή δεν επηρεάζει την ερμηνεία της από την Συνθήκη του Montreux.

Είναι προφανές ότι η Τουρκία σύντομα θα κληθεί να ξεκαθαρίσει τις στρατηγικές επιλογές και να διαλέξει επιτακτικά στρατόπεδο, όσο αυξάνεται η στρατηγική αντιπαράθεση ΝΑΤΟ (ΗΠΑ)-ΕΕ και Ρωσίας , και η οποία επιτείνεται από κρίσεις όπως αυτή στη Μαύρη Θάλασσα.

* Ο Στέλιος Φενέκος είναι υποναύαρχος ε. α. και Πρόεδρος της Κοινωνίας Αξιών.