Η Δύση απέναντι στον ρωσικό κίνδυνο

TIMOTHY SNYDER
The Road to Unfreedom
εκδ. Tim Doogan Books, σελ. 359

Οταν κατέρρευσε ο κομμουνισμός στην Ευρώπη, η θεωρία για το «τέλος της Ιστορίας» με την επικράτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας φαινόταν ακαταμάχητη. Αυτό, όμως, αποδείχθηκε πρόωρο σύμφωνα με τον Τίμοθι Σνάιντερ, καθηγητή Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Γέιλ.

Στο νέο βιβλίο του ο Σνάιντερ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου από την εξαγωγή στη Δύση του ρωσικού μοντέλου που οδηγεί στον αυταρχισμό και στην ανελευθερία. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι στη δεκαετία του 2010 το Κρεμλίνο έθεσε σε εφαρμογή σχέδιο «στρατηγικού σχετικισμού», που επιδιώκει να διχάσει τις χώρες της Δύσης, να υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ενοποίηση και να διαβρώσει την πίστη των πολιτών στους θεσμούς που οικοδόμησαν τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Στην υλοποίηση αυτού του σχεδίου καίριο ρόλο παίζει ένας επικοινωνιακός πόλεμος με όπλα τις ψευδείς ειδήσεις, τις «εναλλακτικές αλήθειες» και τη συνωμοσιολογία στα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης και με συμμάχους κυρίως ακροδεξιά κόμματα, λαϊκιστές, εθνικιστές και ολιγάρχες.

O συγγραφέας θεωρεί σημαντική την επιρροή που έχουν ασκήσει στον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν οι ιδέες του Ρώσου φιλοσόφου Ιβάν Ιλιεν (1883-1954), που εκτοπισθείς από τους μπολσεβίκους το 1922, ερωτοτροπούσε με τον φασισμό στις δεκαετίες του ’20 και ’30, έζησε εξόριστος στη Γερμανία μέχρι το 1938 και από εκεί στην Ελβετία, όπου πέθανε το 1954, για να αποκατασταθεί αργότερα από τον Πούτιν, που μετέφερε τα οστά του στη Μόσχα. Ο μυστικισμός του Ιλιεν έβλεπε μία αγνή Ρωσία περικυκλωμένη από εχθρούς, που χρειαζόταν ένα ισχυρό αυταρχικό ηγέτη, ο οποίος θα την προστάτευε από την αμαρτωλή Δύση. Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι ο κύκλος από την «πολιτική του αναπότρεπτου» στην «πολιτική της αιωνιότητας». Στην πρώτη κυριαρχεί η ιδέα ότι η πρόοδος είναι εξασφαλισμένη από την επικράτηση της ελεύθερης αγοράς και της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αγνοώντας όμως τα τρωτά της, όπως την αυξανόμενη οικονομική ανισότητα. Στη δεύτερη οι πολίτες δεν προσδοκούν ένα καλύτερο μέλλον και αγκιστρώνονται νοσταλγικά στο παρελθόν, αναζητώντας τον σωτήρα που θα τους προφυλάξει από δόλιους εχθρούς.

Κατά τον Σνάιντερ, ορόσημο στην εμπέδωση της ρωσικής «θυματοποίησης» αποτελεί η τρίτη προεδρική εκλογή του Πούτιν το 2012, όταν οι αντικαθεστωτικοί διαδηλωτές χαρακτηρίστηκαν «προδότες» και όργανα ρωσοφοβικής συνωμοσίας. Η Ουκρανία με την επιθυμία της για σύνδεση με την Ε.Ε. αποτέλεσε το επόμενο πεδίο μάχης. Ετσι οι διαδηλωτές στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου στο τέλος του 2013 βαφτίστηκαν «φασίστες», ενώ η προσάρτηση της Κριμαίας τον Φεβρουάριο 2014 και η υποστήριξη φιλορώσων αυτονομιστών στην ανατολική και νότια Ουκρανία προβλήθηκαν ως νέος «αντιφασιστικός» αγώνας για την υπεράσπιση του ρωσικού έθνους.

Η ανάμειξη στις ΗΠΑ

Το μεγάλο έπαθλο για το Κρεμλίνο ήταν οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016, όταν η πλουτοκρατική ελίτ της Ρωσίας θεωρούσε τον Τραμπ «δικό της υποψήφιο». Το βιβλίο εξιστορεί τη ρωσική ανάμειξη στην αμερικανική εκλογική διαδικασία υπέρ του Τραμπ, τις σχέσεις στελεχών της καμπάνιας Τραμπ με τη Ρωσία, τις στοχευμένες κυβερνοεπιθέσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την υποκλοπή και διαρροή ηλεκτρονικής αλληλογραφίας του Δημοκρατικού Κόμματος, την παραπληροφόρηση που ενίσχυε το αίσθημα λαϊκής αγανάκτησης σε πολιτείες, όπου το μήνυμα του Τραμπ να «ξαναγίνει η Αμερική μεγάλη» είχε μεγαλύτερη απήχηση. Πάντως, κατά πόσον ο ρωσικός δάκτυλος συνέβαλε στη νίκη Τραμπ είναι συζητήσιμο, καθώς τα αίτιά της ήταν βαθύτερα και πιο περίπλοκα από τη ρωσική ανάμειξη.
Για τον Σνάιντερ αντίδοτο στην «πολιτική της αιωνιότητας» είναι η «πολιτική της υπευθυνότητας», με μείωση της οικονομικής και φυλετικής ανισότητας, επικράτηση της αλήθειας και του κράτους δικαίου και προστασία των θεμελιωδών αρχών και αξιών, που οικοδόμησαν τις δυτικές δημοκρατίες.

* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον. Το βιβλίο του Τίμοθι Σνάιντερ «The Road to Unfreedom» κυκλοφορεί προσεχώς και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος με τον τίτλο «Ο δρόμος προς την ανελευθερία».