H κρίση στην πόρτα των Δυτικών Βαλκανίων

Είκοσι και πλέον χρόνια μετά την υπογραφή της συμφωνίας του Ντέιτον, τα Δυτικά Βαλκάνια διολισθαίνουν εκ νέου στην πολιτική αστάθεια. Στην ΠΓΔΜ βρίσκεται σε εξέλιξη η «χρωματιστή επανάσταση», με τους πολίτες των Σκοπίων να βομβαρδίζουν τα κιτς μνημεία με τα οποία γέμισε ο τέως πρωθυπουργός Νίκολα Γκρούεφσκι την πρωτεύουσα της χώρας. Αφορμή για την εκδήλωση της λαϊκής εξέγερσης είναι το σκάνδαλο παρακολουθήσεων και η αμνηστία στη συνέχεια των εμπλεκομένων πολιτικών από τον πρόεδρο της χώρας, Γκιόργκι Ιβάνοφ.

Καθημερινά ρεπορτάζ εμφανίζουν τον Γκρούεφσκι ως ένα μεγαλομανή ηγέτη που παραγγέλνει πανάκριβες αυτοπροσωπογραφίες κόστους 1 εκατ. ευρώ για τα κεντρικά γραφεία του εθνικιστικού κόμματός του, VMRO, και που συμβουλεύεται αστρολόγο για να πάρει πολιτικές αποφάσεις. Η αίσθηση αδικίας, εξάλλου, ότι η ΠΓΔΜ επωμίστηκε μεγάλο μερίδιο της προσφυγικής κρίσης χωρίς να λάβει τα ανταλλάγματα, π.χ., που εξασφάλισε η Τουρκία, πυροδοτεί ένταση στις σχέσεις Σκοπίων – Ε.Ε. Ο Γερμανός μεσολαβητής Γιοχάνες Χάιντλ επισκέφτηκε για τρίτη φορά σε μικρό χρονικό διάστημα τα Σκόπια για να πείσει τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας να προχωρήσουν στη διενέργεια εκλογών, που ματαιώθηκαν λόγω των καταγγελιών της αντιπολίτευσης για προσπάθεια νόθευσης του αποτελέσματος.

Την ίδια στιγμή, γειτονικές χώρες δοκιμάζονται από τη ριζοσπαστικοποίηση ενός κομματιού της μουσουλμανικής κοινότητάς τους. Ο πιο προβληματικός κρίκος στην περιοχή παραμένει η Βοσνία, καθώς η απόπειρα δημιουργίας ενός πολυεθνικού κράτους μοιάζει να έχει αποτύχει και οι φυγόκεντρες τάσεις παραμένουν αυτούσιες. Ο πρόεδρος της σερβικής οντότητας της χώρας, της επονομαζόμενης Republika Srpska, Μίλοραντ Ντόντικ, προανήγγειλε δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της περιοχής, το 2018.

Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του ιστότοπου Balkan Insight, όλο και συχνότερα Βόσνιες γυναίκες παντρεύονται Αραβες επιχειρηματίες, ιδίως από τον Περσικό Κόλπο. Για εκείνους είναι συνήθως η δεύτερη ή η τρίτη σύζυγος και περνούν μέρος μόνο του χρόνου τους στη Βοσνία, όταν μεταβαίνουν εκεί για δουλειές ή διακοπές. Στο Κόσοβο η αντιπολίτευση έκανε επί τρεις μήνες μποϊκοτάζ του Κοινοβουλίου και πετούσε καπνογόνα στη διάρκεια των συνεδριάσεων για να διακόψει τις εργασίες του σώματος. Στο στόχαστρό τους βρίσκεται η συμφωνία μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας για την εκχώρηση διευρυμένης αυτονομίας στη σερβική κοινότητα της χώρας. Εξίσου αμφιλεγόμενη είναι και η συμφωνία που υπεγράφη από το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο για τη χάραξη των μεταξύ τους συνόρων. Η επιστροφή των αντιπολιτευόμενων βουλευτών στα έδρανα της Βουλής του Κοσόβου έχει στόχο την ακύρωση της συγκεκριμένης συμφωνίας. Πολλές χώρες δεν έχουν καν αναγνωρίσει την πρώην σερβική επαρχία, που έγινε ανεξάρτητη το 2008 με μια πράξη την οποία απορρίπτει το Βελιγράδι.

Υπόθεση παράνομων παρακολουθήσεων συγκλονίζει και την Αλβανία, όπου απεπέμφθη ο αρχηγός της αστυνομίας με αυτήν την κατηγορία. Ωστόσο ο πρωθυπουργός Εντι Ράμα κατήγγειλε τον δικαστή που έλαβε τη σχετική απόφαση, κατηγορώντας τον ότι αντιτίθεται με αυτόν τον τρόπο στην κυοφορούμενη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης.

Τέλος, στο Μαυροβούνιο και ειδικότερα στο θέρετρο Κοτόρ, μια σειρά από δολοφονίες, απόπειρες και άλλα βίαια περιστατικά συνδέονται με τη δράση εγκληματικών συμμοριών και αναγκάζουν τις Αρχές να στείλουν την αντιτρομοκρατική υπηρεσία στην περιοχή. Εθνικισμοί, διαλυτικές τάσεις, μαφιόζικες επιθέσεις, ριζοσπαστικοποίηση των μουσουλμανικών πληθυσμών είναι οι παθογένειες που προϋπήρχαν της δεκαετίας του ’90 και αναδύονται εκ νέου, καθώς η διάθεση για εκσυγχρονισμό των οικονομιών και κοινωνιών των χωρών αυτών ατονεί όσο απομακρύνεται η προοπτική ένταξης στην Ε.Ε. Με δεδομένη την απροθυμία των Βρυξελλών για περαιτέρω διεύρυνση, εκλείπει το βασικό κίνητρο οικονομικής και κοινωνικής σύγκλισης των Δυτικών Βαλκανίων με την υπόλοιπη Ευρώπη.

Ο ρόλος της Ε.Ε. και των ΗΠΑ

H Ευρώπη αντιμετωπίζει μια νέα, δυνάμει βίαιη, κρίση καθώς περιφερειακές και εθνοτικές εντάσεις αναβιώνουν στο προβληματικό νοτιοανατολικό άκρο της ηπείρου, προειδοποιεί σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του ο Τίμοθι Λες στο New Statesman, τη βρετανική πολιτική επιθεώρηση. Οπως επισημαίνει ο συγγραφέας της ανάλυσης, στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και υπό την αμερικανική επίβλεψη και την οικονομική υποστήριξη της Ευρώπης, εθνικιστές και αυτονομιστές παροπλίστηκαν ενώ ο πολυεθνικός χαρακτήρας των κρατών αυτών φάνηκε να αποκαθιστά την τάξη στα Δυτικά Βαλκάνια μετά το χάος της μεταγιουγκοσλαβικής περιόδου.

Αλλωστε, Τουρκία και Ρωσία παρά τους ιστορικούς δεσμούς δεν θέλησαν να εμπλακούν εντονότερα στην περιοχή. Η ηρεμία αποδείχθηκε βραχύβια μετά την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000. Οι ΗΠΑ άφησαν την Ε.Ε. να ολοκληρώσει το έργο της μετατροπής της περιοχής σε μια ευημερούσα και σταθερή, πολιτικά, ζώνη. Ωστόσο, η Ε.Ε. υιοθέτησε μια διαφορετική τακτική, αυτήν της άσκησης επιρροής με τη μορφή της «αιρεσιμότητας». Οι Βρυξέλλες συμφώνησαν να δεχθούν τις βαλκανικές χώρες στην Ε.Ε. υπό τον όρο ότι κι εκείνες με τη σειρά τους θα πληρούν τις προϋποθέσεις.

Ομως η δήλωση της Αγκελα Μέρκελ, το 2009, πως η Ε.Ε. πρέπει να αναστείλει την πολιτική διεύρυνσης ερμηνεύτηκε ως ενταφιασμός των ευρωπαϊκών φιλοδοξιών τους από τα περισσότερα κράτη της περιοχής.