Ετζέ Τεμελκουράν: Ο νεοφασισμός κτίζεται πάνω στη θυματοποίηση

Mετά τη δεκαετία του ’70, οι δυτικές δημοκρατίες έχουν απομακρυνθεί από έναν εκ των βασικών τους στόχων: την κοινωνική δικαιοσύνη. Το αποτέλεσμα είναι οι πολίτες να αισθάνονται ότι δεν εκπροσωπούνται. Ετσι, την ώρα που αναζητούμε ένα διαφορετικό μοντέλο αντιπροσώπευσης, ο λαϊκισμός διακηρύσσει ότι το σύστημα χρεοκόπησε και προτείνει να ξεχάσουμε τη δημοκρατία. Πρέπει λοιπόν να ενωθούμε και να πολεμήσουμε αυτό το παγκόσμιο φαινόμενο. Ο στόχος μου είναι να εξηγήσω ότι υπάρχει ένας εθνολαϊκιστικός μηχανισμός που λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο σε διάφορες χώρες.

Η πόλωση ανάμεσα σ’εμάς και σ’αυτούς είναι αποφασιστικής σημασίας. Διεκδικώντας την εξουσία, αλλά και αφού την έχουν κατακτήσει, οι εθνολαϊκιστές επανεφευρίσκουν το πραγματικό και το μη πραγματικό. Πρέπει να πορευόμαστε με προσοχή και να έχουμε επίγνωση του πώς λειτουργεί η ανθρώπινη λογική για να μην πέσουμε στην παγίδα τους.

Στο βιβλίο μου «Πώς χάνεται μια χώρα. Τα επτά βήματα από τη δημοκρατία προς τη δικτατορία», επισημαίνω ότι μια από τις λέξεις που χρησιμοποιούν συχνότερα οι λαϊκιστές είναι ο σεβασμός. Το να πιστεύεις, για παράδειγμα, ότι η Γη είναι επίπεδη έχει μετατραπεί σε μια πολιτική ταυτότητα. Οποιοι το πιστεύουν ζητούν σεβασμό και υποστηρίζονται από τους λαϊκιστές. Όταν όμως αυτοί από τους οποίους ζητούν σεβασμό είναι επιστήμονες, πανεπιστημιακοί ή δημοσιογράφοι, τα πράγματα γίνονται πολύ επικίνδυνα. Γιατί όσοι κρατούν αυτή τη στάση δεν θέλουν απλώς να κερδίσουν την εξουσία, θέλουν και να καταστρέψουν την επιστήμη, την τέχνη και τη γνώση με διασπορά φόβου και ψεύτικων ειδήσεων. Ο νεοφασισμός κτίζει το πολιτικό του κεφάλαιο πάνω στη θυματοποίηση, που σχεδόν πάντα είναι κατασκευασμένη. Ο εχθρός ανακαθορίζεται συνεχώς.

Πολλοί πιστεύουν ότι η άνοδος του νεολαϊκισμού αποτελεί μια παροδική πολιτική κρίση, αλλά εγώ προτιμώ να την αντιμετωπίζω ως ένα φιλοσοφικό πρόβλημα. Δεν πρόκειται μόνο για κρίση της δημοκρατίας, του νεοφιλελευθερισμού ή του μοντέλου της βιομηχανικής επανάστασης. Οι μεταλλάξεις αυτές λαμβάνουν χώρα ταυτοχρόνως και οδεύουμε προς μια αδυναμία κατανόησης του ανθρώπου για τον εαυτό του. Όλα όσα θεωρούσαμε διαβολικά, και πιστεύαμε ότι με την πρόοδο θα εξαφανίζονταν, επιστρέφουν. Για τον λόγο αυτό, το θέμα δεν είναι μόνο ο Τραμπ. Αλλά τι απαντάμε σε όσους λένε ότι η δημοκρατία δεν είναι καλή. Πώς υπερασπιζόμαστε τα δημοκρατικά συστήματα. Ποιο φιλοσοφικό επιχείρημα χρησιμοποιούμε για να υποστηρίξουμε ότι η ανθρώπινη ζωή είναι ιερή, τη στιγμή που χιλιάδες άνθρωποι πνίγονται στη Μεσόγειο. Δεν είμαστε έτοιμοι.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν μια εφεύρεση που στην αρχή θεωρούσαμε διασκεδαστική. Τώρα όμως επαναδιατυπώνουν θεμελιώδεις έννοιες για τη δημοκρατία όπως είναι η πραγματικότητα, η αλήθεια, οι συζητήσεις ή η αντιπροσώπευση. Σε τι συνίσταται η δημοκρατία; Το βέβαιο είναι ότι πριν ψηφίσουμε διαμορφώνουμε μια ιδέα γι’αυτό που θέλουμε με βάση την πληροφόρηση που έχουμε. Θεωρούμε ότι όταν οι ψήφοι καταμετρώνται νομίμως, εκπροσωπούμαστε σωστά. Δεν γνωρίζουμε όμως πώς λειτουργεί η πρότερη διαδικασία, πώς χειραγωγούνται οι επιθυμίες μας. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που καμιά πολιτική εξουσία στον κόσμο δεν γνωρίζει πώς να χειριστεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Σε διάφορες χώρες όπου έχω βρεθεί, με ρωτούν γιατί δεν θίγω στο βιβλίο μου τον λαϊκισμό της Αριστεράς. Η ερώτηση αυτή όμως είναι αποπροσανατολιστική, απομακρύνει τους προβολείς από τον λαϊκισμό της Δεξιάς. Παρόλο που ο τελευταίος έχει υιοθετήσει ορισμένα στοιχεία του αφηγήματος της Αριστεράς, όπως η ανθρώπινη καταπίεση, είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στο λαϊκό και το λαϊκίστικο.

(*) Η Ετζέ Τεμελκουράν είναι τουρκάλα συγγραφέας και πολιτική αρθρογράφος