Επωφελήθηκε πραγματικά το Πακιστάν από την εξαγορά των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν;

Πριν από την κατάκτηση εξουσίας του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν τον Αύγουστο του 2021, το Πακιστάν είχε υποστηρίξει την ομάδα για χρόνια, παρέχοντας πόρους και ασφαλή καταφύγια. 

Η άνοδος των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν θεωρήθηκε αρχικά ευνοϊκή από την κυβέρνηση και τους στρατηγούς του Πακιστάν, με τον πρώην πρωθυπουργό Imran Khan να την υποστηρίζει ανοιχτά. Ωστόσο, μετά από δύο χρόνια διακυβέρνησης των Ταλιμπάν, οι υποθέσεις των Πακιστανών πολιτικών αποδείχθηκαν εσφαλμένες. Η αναζωπύρωση των Ταλιμπάν είχε ως αποτέλεσμα ακούσιες συνέπειες, συμπεριλαμβανομένου ενός ισχυρότερου Πακιστανού Ταλιμπάν και μιας αύξησης των επιθέσεων σε πακιστανικό έδαφος. 

Από την κατάληψη του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν πριν από δύο χρόνια, το Πακιστάν υπήρξε μάρτυρας της αύξησης των τρομοκρατικών επιθέσεων κατά 73%, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφικής επίθεσης τον Ιανουάριο του 2023 σε Τέμενος στην πόλη Πεσαβάρ που προκάλεσε πάνω από 300 θύματα. Οι εσφαλμένες εκτιμήσεις των Πακιστανών πολιτικών πριν από την πτώση του Αφγανιστάν στους Ταλιμπάν συνέβαλαν σε αυτήν την κατάσταση. 

Οι αυξανόμενες δραστηριότητες του TTP στο Πακιστάν από τον Αύγουστο του 2021

Η αύξηση της ανασφάλειας στο Πακιστάν μπορεί να αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στην επέκταση των Πακιστανών Ταλιμπάν, γνωστών και ως Tehreek-e-Taliban Pakistan (TTP). Από τότε που οι Αφγανοί Ταλιμπάν ανέλαβαν τον έλεγχο στο Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021, υπήρξε αξιοσημείωτη ανάπτυξη στις δραστηριότητες του TTP στο Πακιστάν.

Το TTP, το οποίο ιδρύθηκε το 2007 υπό την ηγεσία του Baitullah Mehsud, αποτελείται κυρίως από μέλη Παστούν που ακολουθούν τη σχολή σκέψης Deobandi. Στόχος τους είναι να δημιουργήσουν ένα ισλαμικό σύστημα, βασισμένο στην ερμηνεία τους για το Ισλάμ. Εκτός από την επιβολή της αυστηρής Σαρία (ισλαμικού νόμου), οι στόχοι τους περιλαμβάνουν την εξασφάλιση της απελευθέρωσης των μελών και τη μείωση της πακιστανικής στρατιωτικής παρουσίας στο Khyber Pakhtunkhwa. 

Ξεκινώντας το 2014, οι προσπάθειες του Πακιστάν οδήγησαν στην εξάρθρωση των οχυρών του TTP, με αποτέλεσμα ορισμένα μέλη να καταφύγουν στο Αφγανιστάν. Το Πακιστάν κατηγόρησε την προηγούμενη κυβέρνηση του Αφγανιστάν ότι παρείχε καταφύγιο στην ομάδα, αλλά η επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία στο Αφγανιστάν δεν κατέστειλε το TTP – αντίθετα, η αναζωπύρωση των Αφγανών Ταλιμπάν ενίσχυσε τη δύναμη του TTP.

Αυτή η υποστήριξη από τους Αφγανούς Ταλιμπάν, σε συνδυασμό με τη νέα δύναμη λόγω των συγχωνεύσεων, έδωσε τη δυνατότητα στους Πακιστανούς Ταλιμπάν να κλιμακώσουν τις επιθέσεις και να επεκτείνουν την επιρροή τους εντός των συνόρων του Πακιστάν. Παρά τις διαβεβαιώσεις από τους Αφγανούς Ταλιμπάν ότι το έδαφος του Αφγανιστάν δεν θα χρησιμεύσει ως ασφαλές καταφύγιο για επιθέσεις σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Πακιστάν, οι αυξημένες δραστηριότητες των Πακιστανών Ταλιμπάν έχουν εγείρει υποψίες σχετικά με την έκταση του ελέγχου και της επιβολής από τη νέα ηγεσία των Ταλιμπάν. Ως εκ τούτου, οι πακιστανικές αρχές αντιμετωπίζουν την περίπλοκη πρόκληση του περιορισμού και της αντιμετώπισης της αυξανόμενης απειλής που θέτει το TTP, ενώ ακολουθούν την εξελισσόμενη δυναμική μετά την άνοδο των Αφγανών Ταλιμπάν.

Επιπλέον, το TTP έχει εκσυγχρονίσει το οπλοστάσιό του, ενσωματώνοντας προηγμένα όπλα, όπως υπερσύγχρονα τουφέκια εξοπλισμένα με θερμικά σκοπευτικά, ενισχύοντας σημαντικά τις μαχητικές του ικανότητες. Η απόκτηση αυτών των όπλων ακολούθησε την κατάρρευση της προηγούμενης αφγανικής κυβέρνησης. 

Μια τελευταία αξιοσημείωτη πτυχή της αναζωπύρωσης του TTP είναι η ταχεία κλιμάκωση των επιθέσεων του, που εκτείνονται από περιοχές φυλών έως μεγάλες πόλεις και στοχεύουν στρατηγικά τις δυνάμεις ασφαλείας. Όπως σημείωσε μια έκθεση από το Κέντρο Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας , «οι επιθέσεις που διεκδικούνται από το TTP υπερτριπλασιάστηκαν μεταξύ 2020 και 2022, με τον μηνιαίο μέσο όρο επιθέσεων να αυξάνεται από 14,5 το 2020 σε 23,5 το 2021 και 45,8 το 2022».

Η τρομοκρατική βία έχει υποστεί σημαντική αύξηση στο Πακιστάν από τότε που οι Ταλιμπάν ανέλαβαν τον έλεγχο της Καμπούλ. Σύμφωνα με το Πακιστανικό Ινστιτούτο Ειρηνευτικών Μελετών, οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Πακιστάν αυξήθηκαν κατά 73 τοις εκατό κατά τη διάρκεια των 21 μηνών μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο πριν από την άνοδό τους. Ο αριθμός των θανάτων από επιθέσεις στο Πακιστάν μεταξύ Αυγούστου 2021 και Απριλίου 2023 σημείωσε επίσης σημαντική αύξηση 138%. Συγκεκριμένα, το Khyber Pakhtunkhwa και το Balochistan έχουν βιώσει τη μεγαλύτερη αύξηση της τρομοκρατικής βίας από τον Αύγουστο του 2021, με τις επιθέσεις κατά τη διάρκεια αυτών των 21 μηνών να αυξάνονται κατά 92 τοις εκατό και 81 τοις εκατό, αντίστοιχα.

Τα τελευταία δύο χρόνια, μια σειρά από φονικές επιθέσεις στόχευσαν τις πακιστανικές ένοπλες δυνάμεις, με την πιο καταστροφική να είναι η επίθεση σε εξέχον τέμενος στην Πεσαβάρ τον Ιανουάριο του 2023, με αποτέλεσμα πάνω από 300 θύματα. Την ευθύνη για αυτήν την επίθεση ανέλαβαν οι Πακιστανοί Ταλιμπάν. Επιπλέον, στις 30 Ιουλίου 2023, μια έκρηξη κατά τη διάρκεια μιας πολιτικής συγκέντρωσης στην περιοχή Bajaur του Πακιστάν οδήγησε σε 63 θανάτους και πολλούς τραυματισμούς, με το θυγατρικό του Ισλαμικού Κράτους στο Αφγανιστάν να αναλαμβάνει την ευθύνη. 

Σε μια πρόσφατη επίθεση σε κέντρο πακιστανικού στρατού στην επαρχία Μπαλουχιστάν, σκοτώθηκαν εννέα μέλη των δυνάμεων ασφαλείας του Πακιστάν. Το Υπουργείο Εξωτερικών του Πακιστάν αποκάλυψε την περασμένη εβδομάδα ότι οι δράστες που εμπλέκονται σε αυτό το περιστατικό κατάγονταν από την Κανταχάρ του Αφγανιστάν, καλώντας την υπό την ηγεσία των Ταλιμπάν αφγανική κυβέρνηση να ανασύρει τα πτώματα της από την αφγανική πρεσβεία υπό τη δικαιοδοσία του Ισλαμαμπάντ.

Είναι πρόθυμοι οι Αφγανοί Ταλιμπάν να περιορίσουν το TTP;

Διάφοροι παράγοντες καθορίζουν την προσέγγιση των Ταλιμπάν του Αφγανιστάν απέναντι στους Πακιστανούς Ταλιμπάν. Η σύνδεση μεταξύ αυτών των δύο ομάδων είναι περίπλοκη, λόγω ενός συνδυασμού στρατηγικών, ιστορικών και πρακτικών ανησυχιών. Ενώ οι Αφγανοί Ταλιμπάν δεν εξαναγκάζουν ενεργά τους Πακιστανούς Ταλιμπάν, η στάση και η συμπεριφορά τους απέναντι στο TTP επηρεάζονται από πολλούς αλληλένδετους παράγοντες. 

Οι Αφγανοί Ταλιμπάν και το TTP έχουν βαθείς ιστορικούς και ιδεολογικούς δεσμούς. Μια σημαντική πτυχή της διασύνδεσής τους προέρχεται από το γεγονός ότι πολλά μέλη του TTP βοήθησαν αρχικά τους Αφγανούς Ταλιμπάν στον αγώνα τους εναντίον των δυνάμεων του ΝΑΤΟ μετά το 2001. Επιπλέον, η κοινή καταγωγή των δύο ομάδων Παστούν και οι φυλετικές σχέσεις και στις δύο πλευρές των συνόρων Αφγανιστάν-Πακιστάν προσθέτουν την πολυπλοκότητα της σχέσης τους. 

Αν και η ηγεσία των Αφγανών Ταλιμπάν συμβουλεύει ανοιχτά τα μέλη τους να μην εμπλέκονται σε συγκρούσεις κατά της πακιστανικής κυβέρνησης, τα απλά μέλη αντιλαμβάνονται την υποστήριξη του TTP ως θρησκευτική υποχρέωση. Αυτή η προοπτική είναι βαθιά ριζωμένη στην ιδεολογία και σφυρηλατείται μέσα από φυλετικούς δεσμούς που καλλιεργήθηκαν επί χρόνια εξέγερσης. Αναμενόμενα, λοιπόν, έχουν προκύψει αναφορές για Αφγανούς μαχητές που βοηθούν ενεργά το TTP στον αγώνα του εναντίον των πακιστανικών δυνάμεων ασφαλείας.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο πρωταρχικός στόχος των Αφγανών Ταλιμπάν είναι να εδραιώσει την εξουσία στο Αφγανιστάν. Ως αποτέλεσμα, η εμπλοκή σε μια αντιπαράθεση με το TTP μπορεί να αποσπάσει την προσοχή τους και να καταναλώσει κρίσιμους πόρους.

Στρατηγικά, οι Αφγανοί Ταλιμπάν μπορεί να θεωρούν το TTP ως ζωτικό πλεονέκτημα που τους επιτρέπει να διατηρήσουν κάποια εξουσία στο Πακιστάν. Αυτή η μετρημένη στρατηγική δείχνει την προσεκτική αποφυγή της πλήρους αποξένωσης του TTP, καθώς μπορεί να δουν μελλοντική χρησιμότητα ή μόχλευση στις διαπραγματεύσεις ή τις αλληλεπιδράσεις με το Πακιστάν.

Ακριβώς όπως κάθε ευρέως διαδεδομένη και αποκεντρωμένη οντότητα, οι Αφγανοί Ταλιμπάν ενδέχεται να αντιμετωπίσουν εσωτερικές διαιρέσεις και διαφορετικές προοπτικές για το πώς να χειριστούν αποτελεσματικά το TTP. Επιπλέον, είναι σημαντικό να μην παραβλέπουμε την ευαισθησία των Αφγανών Ταλιμπάν απέναντι στη δημόσια εικόνα τους και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι πράξεις τους ο αφγανικός πληθυσμός. Οι Αφγανοί επέκριναν την ομάδα ότι φέρεται ότι άκουγε το κατεστημένο ασφαλείας του Πακιστάν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τώρα που οι Ταλιμπάν κατέχουν την εξουσία, η συμμόρφωση με τις οδηγίες του Πακιστάν δεν είναι απλή. Ως εκ τούτου, η λήψη σθεναρών μέτρων κατά του TTP ενώ διατηρείται η δέσμευση με το Πακιστάν θα μπορούσε ενδεχομένως να επηρεάσει την επιδίωξη των Αφγανών Ταλιμπάν για εσωτερική αναγνώριση και υποστήριξη εντός του αφγανικού πληθυσμού.

Η ένταση των επιθέσεων του TTP στο Πακιστάν δεν είναι νέα. η ομάδα ενορχήστρωσε πολυάριθμες επιθέσεις εναντίον πακιστανικών στρατιωτικών δυνάμεων μεταξύ 2010 και 2013. Ωστόσο, η τρέχουσα διαφορά έγκειται στις δυσμενείς συνθήκες του Πακιστάν. Ο πρωθυπουργός του Πακιστάν και ο στρατός έχουν επανειλημμένα απειλήσει ότι εάν πραγματοποιηθούν τρομοκρατικές επιθέσεις κατά του Πακιστάν από το έδαφος του Αφγανιστάν, θα πραγματοποιήσουν στρατιωτικές επιχειρήσεις σε αφγανικό έδαφος για να ξεριζώσουν τρομοκρατικές βάσεις. 

Ωστόσο, με τα τρέχοντα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα, αυτό δεν είναι ρεαλιστικό. Οικονομικά, το Πακιστάν αντιμετωπίζει σοβαρή φτώχεια, σοβαρή επισιτιστική κρίση και υποτίμηση της πακιστανικής ρουπίας. Τα τελευταία δύο χρόνια, η τιμή των πρώτων υλών στο Πακιστάν αυξήθηκε κατακόρυφα και τα συναλλαγματικά του αποθέματα μειώθηκαν πολύ. Το Πακιστάν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της έλλειψης ξένου συναλλάγματος για ξένες πληρωμές για τρόφιμα και καύσιμα.

Επιπλέον, το Πακιστάν αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή πολιτική αστάθεια. Η κυβέρνηση έγινε μάρτυρας πολιτικής αναταραχής πρόσφατα. Τον Μάιο, οι υποστηρικτές του πρώην πρωθυπουργού Imran Khan βγήκαν στους δρόμους μετά τη σύλληψη του Khan. σε ορισμένες πόλεις, πυρπόλησαν κυβερνητικά κτίρια. Αυτές οι ταραχές συνεχίστηκαν μέχρι που ο Khan αποφυλακίστηκε μετά από λίγες μέρες. Ορισμένοι διαδηλωτές πυρπόλησαν ακόμη και τα σπίτια των ανώτερων διοικητών του στρατού αυτής της χώρας. Αυτή η μορφή και η ένταση των ταραχών δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ στο Πακιστάν και αποτελεί σοβαρή πρόκληση για την πολιτική σταθερότητα αυτής της χώρας. 

Τώρα, τρεις μήνες αργότερα, ο Imran Khan οδηγήθηκε ξανά στη φυλακή με την κατηγορία της διαφθοράς και οι υποστηρικτές του πιθανότατα προετοιμάζονται για μαζικές διαδηλώσεις και διαδηλώσεις. Εν τω μεταξύ, έχει εγκατασταθεί μια προσωρινή κυβέρνηση καθώς το Πακιστάν προετοιμάζεται για εκλογές, πράγμα που σημαίνει ότι η πολιτική αστάθεια είναι πιθανό να επιδεινωθεί πριν βελτιωθεί.

Τέλος, η κυβέρνηση του Πακιστάν δεν έχει σκεφτεί να βρει άλλη εναλλακτική απέναντι στη δυσπιστία με τους Αφγανούς Ταλιμπάν. Η πακιστανική κυβέρνηση έχει επενδύσει στους Αφγανούς Ταλιμπάν εδώ και χρόνια και τους παρέχει ασφαλή καταφύγια για δύο δεκαετίες. Για το λόγο αυτό, είναι δύσκολο για την πακιστανική κυβέρνηση να βρει αντικαταστάτη εάν οι Αφγανοί Ταλιμπάν δεν υπακούσουν στις εντολές τους.

Στο τέλος, λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις των δύο τελευταίων ετών, η πακιστανική κυβέρνηση είναι απίθανο να ξεπεράσει γρήγορα την απειλή που θέτει το TTP. Ως εκ τούτου, η απόφαση να υποστηριχθεί η άνοδος των Αφγανών Ταλιμπάν στην εξουσία στο Αφγανιστάν μπορεί να έχει σημαντικό κόστος για το Πακιστάν.

(πηγή: The Diplomat/ Ο Mohammad Shoaib Haidary είναι αναλυτής δεδομένων και ερευνητής που επικεντρώνεται στο Αφγανιστάν)