Η ενεργειακή στρατηγική της Τουρκίας

H εκμετάλλευση της γεωπολιτικής θέσης της και η διαφοροποίηση των πηγών του ενεργειακού εφοδιασμού της αποτελούν τα δυο μεγάλα στοιχήματα της Τουρκίας για να καταφέρει να ικανοποιήσει από τη μια πλευρά τις ανάγκες της και από την άλλη να υλοποιήσει τη φιλοδοξία της να εξελιχθεί σε ενεργειακό κόμβο Ανατολής και Δύσης.

Η ισλαμική κυβέρνηση της Άγκυρας γνωρίζει πολύ καλά ότι το πλεονέκτημα στον τομέα της ενεργείας θα ενισχύσει το διεθνές προφίλ της και θα την καταστήσει μια σημαντική περιφερειακή δύναμη ώστε να μπορεί να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τις εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες σε Μέση Ανατολή και Κεντρική Ασία. Ωστόσο η ενεργειακή στρατηγική της Άγκυρας εμφανίζεται ιδιαίτερα τρωτή απέναντι στην ενεργειακή συμμαχία Ισραήλ και Κύπρου στη νοτιανατολική Μεσόγειο, σε μια περίοδο που οι τούρκο- ισραηλινές σχέσεις παραπαίουν και η πολιτική «των μηδενικών προβλημάτων» με τις γειτονικές χώρες δεν λειτουργεί.

Η Τουρκία έχει κάνει μεγάλα άλματα στο τομέα της ενέργειας και σύμφωνα με ανάλυση του Bloomberg αναδεικνύεται στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή δύναμη ως προς τον αριθμό των εξεδρών εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου, αφήνοντας πίσω της ακόμα και την πρωτοπόρο Νορβηγία. Η Τουρκία ανέβασε τον αριθμό των εξεδρών εξόρυξης από 26 σε 34 και έχει κάνει νέες παρεμβάσεις στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Η κυβέρνηση της Άγκυρας έχοντας επίγνωση των ευαίσθητων ισορροπιών προσπαθεί να μειώσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές ιρανικού, ιρακινού και ρωσικού πετρελαίου και για αυτό η κρατική Turkish Petroleum (TPAO) συνεργάζεται με τις πολυεθνικές Shell και Εxxon Mobil.

Ενεργειακός κόμβος

Παράλληλα η Τουρκία επιδιώκει να εμφανιστεί ως κόμβος των ενεργειακών πηγών μεταξύ των ευρωπαίων καταναλωτών στη Δύση και των προμηθευτών πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ανατολής με στόχο να αποκτήσει τα μέγιστα οφέλη από τη διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών. Η Τουρκία εξαιτίας της γεωπολιτικής της θέσης διαθέτει ήδη ένα μεγάλο δίκτυο αγωγών (Μπακού- Τιφλίδα- Τσεϊχάν, Κιρκούκ- Τσεϊχάν, Ελλάδα- Τουρκία) και κινείται για να το διευρύνει με νέες οδούς μεταφοράς ενεργείας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η Άγκυρα έχει υπογράψει με το Αζερμπαϊτζάν συμφωνία για την κατασκευή του Trans-Anatolia (ΤΑΝΑP) για να μεταφέρει το φυσικό αέριο της Κασπίας στην τουρκική επικράτεια. Η υλοποίηση του ΤΑΝΑP θα κοστίσει 7 δις. δολάρια και η αρχική δυνατότητα μεταφοράς φυσικού αερίου υπολογίζεται σε 16 δις. κυβικά μέτρα (bcm) το χρόνο που μπορεί να αυξηθεί και σε 31 bcm. Οι εργασίες κατασκευής προγραμματίζονται να αρχίσουν μέσα στο 2014 και ο αγωγός να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2018. Το αζέρικο φυσικό αέριο είναι σχεδόν 40% λιγότερο ακριβό από το ιρανικό και το ρωσικό και αναμένεται να γίνει ο βασικός προμηθευτής της Τουρκίας. Οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες της Τουρκίας εκτιμάται ότι θα ανέλθουν μέχρι το 2020 στα 70 bcm φυσικού αερίου το χρόνο από τα 46 bcm το υφιστάμενο καταναλωτικό επίπεδο. H κυβέρνηση της Άγκυρας ελπίζει ο TANAP να συνδεθεί και με άλλους αγωγούς που σχεδιάζονται για να μεταφέρουν φυσικό αέριο στην Ευρώπη είτε είναι ο Nabucco- West ή ο Trans-Adriatic Pipeline (TAP). Σημαντικός θεωρείται για τα τουρκικά ενεργειακά συμφέροντα και ο αγωγός φυσικού αερίου Ταμπρίζ – Άγκυρας που συνδέει το Ιράν με την Τουρκία και της δίνει την ευκαιρία να επωφεληθεί από την εξαγωγή ενεργειακών πηγών από το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Η Τεχεράνη θεωρεί την Τουρκία ένα σημαντικό ενεργειακό συνεργάτη στο πλαίσιο των προσπαθειών της να έχει συμμάχους και να διαδραματίζει ένα αποφασιστικό ρόλο στα ενεργειακά ζητήματα ώστε να μην οδηγηθεί σε διεθνή απομόνωση εξαιτίας της διαμάχης με τις ΗΠΑ και Ισραήλ για το πυρηνικό πρόγραμμα.
Στο πλαίσιο της διεύρυνσης των ενεργειακών επιλογών η Τουρκία έχει συνάψει στενές σχέσεις και με την Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση (KRG) του Βορείου Ιράκ για να αποκτήσει πρόσβαση σε ενεργειακές πηγές. Ο στόχος της Άγκυρας είναι να προμηθευτεί πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε σχετικά ανταγωνιστικές τιμές και για αυτό απέρριψε τις εκκλήσεις της κεντρικής κυβέρνησης της Βαγδάτης να σταματήσει τη συνεργασία της με την KRG για συμφωνίες που αφορούν υδρογονάνθρακες. Η κυβέρνηση της Άγκυρας υποστηρίζει ότι οι τουρκικές εταιρίες έχουν το δικαίωμα να το πράξουν με βάση της διατάξεις του ιρακινού Συντάγματος του 2003.
Παράλληλα η Τουρκία αναζητεί και αγορές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) για διαφοροποιήσει τις πηγές εφοδιασμού της και να ικανοποιήσει τις ανάγκες της. Η κυβέρνηση της Άγκυρας αγόρασε πρόσφατα LNG από την Αλγερία και τη Νιγηρία με τη σύναψη μακρό-πρόθεσμων συμφωνιών και ο τούρκος υπουργός Ενεργείας Τανέρ Γιλντίζ ανακοίνωσε ότι η χώρα του θα επιδιώξει να αγοράσει LNG και από το Κατάρ και περισσότερο πετρέλαιο από τη Λιβύη.
Προκλήσεις στη νοτιοανατολική μεσόγειο

Όμως τα σχεδία της Τουρκίας να αναδειχθεί σε ενεργειακό κόμβο Ανατολής και Δύσης απειλούνται σε μεγάλο βαθμό από την ισραηλινό – κυπριακή ενεργειακή συμμαχία στη νοτιανατολική Μεσόγειο. Το ενδεχόμενο να συμμετάσχει στον ενεργειακό άξονα Ισραήλ – Κύπρου και η χώρα μας θα κάνει ακόμα πιο δύσκολη της θέσης της Τουρκίας καθώς θα την εγκλωβίσει μέσα στο Αιγαίο. Επιπλέον το Κυπριακό περιπλέκει ακόμα περισσότερο την κατάσταση για την Άγκυρα που υπέγραψε μια συμφωνία για έρευνα με το ψευδοκράτος ως αντίδραση στις έρευνες που αποκάλυψαν τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Την ίδια στιγμή η επεκτατική πολιτική της Άγκυρας που κάνει ιδιαίτερα έκδηλη τη φιλοδοξία της να εξελιχθεί σε απόλυτη περιφερειακή δύναμη της Μέσης Ανατολής υπονομεύει την ενεργειακή στρατηγική της. Η Άγκυρα αντιμετωπίζει πλέον προβλήματα με όλους τους γείτονες της, με τις πλουτοπαραγωγικές χώρες Ιράν και το Ιράκ, με το Ισραήλ και το πανίσχυρο αμερικανό- εβραϊκό λόμπι, με την Ελλάδα και την Κύπρο. Η Τουρκία είναι επιρρεπής σε εξωτερικές απειλές και χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έκβαση της κρίση της Συρίας που παραμένει μυστήριο και που μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην Τουρκία αν οδηγήσει στην εκπλήρωση των κουρδικών πόθων για τη δημιουργία ενός «Μεγάλου Κουρδιστάν».

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άμυνα & Διπλωματία, Τεύχος 258, Φεβρουάριος 2013