Η Ελλάδα, ο TAP και η ενεργειακή διπλωματία της περιοχής

H Eυρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την Πέμπτη ότι εγκρίνει τη συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας και της κοινοπραξίας TAP AG για την κατασκευή του Διαδριατικού αγωγού φυσικού αερίου (Trans Adriatic Pipeline-TAP). Ποιές είναι, όμως, οι συνέπειες που προκύπτουν απ’ την εξέλιξη αυτή τόσο για την ελληνική πλευρά, όσο και εν γένει για την ευρωπαϊκή ενεργειακή διπλωματία;

Τι είναι ο TAP;

Ο TAP είναι ένας σχεδιαζόμενος αγωγός φυσικού αερίου που θα ξεκινάει απ’ τα ελληνο-τουρκικά σύνορα στους Κήπους του Έβρου, θα διασχίζει την Αλβανία και την Αδριατική Θάλασσα και θα καταλήγει στα παράλια της Νότιας Ιταλίας, επιτρέποντας την ροή μιας ποσότητας αρχικά 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων αερίου (bcm) απ’ την περιοχή της Κασπίας προς τις ευρωπαϊκές αγορές.

Η κατασκευή του TAP που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2020, εντάσσεται σε αυτό που ονομάζεται Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου (Southern Gas Corridor), ενός ευρύτερου ενεργειακού σχεδίου που αποσκοπεί στην διαφοροποίηση των πηγών αλλά και των οδών προμήθειας αερίου για την Ευρώπη.

Ως μέρος του σχεδιασμού αυτού, ο TAP θα συνδεθεί τόσο με τον TANAP (Trans-Anatolian Pipeline) που θα διασχίζει την Τουρκία απ’ τα ανατολικά μέχρι τα δυτικά σύνορά της με την Ελλάδα, όσο και με τον αγωγό του Νοτίου Καυκάσου (South Caucasus Pipeline-SCP) απ’ τον οποίο και θα προμηθεύεται το αζέρικο φυσικό αέριο που θα μεταφέρει (απ’το κοίτασμα Shah Deniz II).

(Φωτ: Οι διαδρομές των αγωγών TAP, TANAP και SCP)

Ποια η σημασία του TAP για την Ελλάδα;

Ο TAP αναμένεται να επιφέρει μια σειρά πολύπτυχων συνεπειών για τη χώρα μας. Πιο συγκεκριμένα:

– Οικονομικές Συνέπειες

Το έργο θα έχει συνολική αξία 5,6 δισ. ευρώ εκ των οποίων τα 2,3 δισ. αναμένεται να επενδυθούν στην Ελλάδα. Τα έσοδα από φόρους δεν είναι υψηλά, καθώς αρχικά υπολογίζονται σε 320 εκατομ. ευρώ σε βάθος 15ετίας. Η εκτίμηση αυτή δεν είναι απόλυτα ακριβής, καθώς ο αγωγός θα απολαμβάνει ειδικό φορολογικό καθεστώς για 25 χρόνια, με τον φορολογικό συντελεστή που επιβαρύνει τον ΤΑP να αναπροσαρμόζεται ανάλογα με το φορολογικό πλαίσιο που επικρατεί στην Ελλάδα. Η επίδραση του στην αγορά εργασίας αναμένεται σημαντική, καθώς υπολογίζεται ότι θα δημιουργήσει 2000 άμεσες θέσεις εργασίας και άλλες περίπου 10.000 σε επιχειρήσεις που θα υποστηρίζουν το έργο (πρώτες ύλες, μεταποίηση, μεταφορές, επικοινωνίες, χρηματοοικονομικές υπηρεσίες).

Αξίζει να σημειωθεί, ότι η αρχική συμφωνία δεν προέβλεπει ο TAP  να παρέχει τέλη διελεύσεως στο ελληνικό κράτος, καθώς αποτελεί μια καθαρά ιδιωτική επένδυση με υψηλό επενδυτικό κόστος. Σε κάθε περίπτωση, η υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου, θα δώσει ώθηση στην πολύπαθη ελληνική οικονομία, ενώ μεταφέρει και ένα μήνυμα αισιοδοξίας προς τους επενδυτές του εξωτερικού που θα ήθελαν μελλοντικά να δραστηριοποιηθούν στη χώρα.

– Ενεργειακές Συνέπειες

Η υλοποίηση του αγωγού αυτού θα συμβάλλει σημαντικά ώστε η Ελλάδα να γίνει μια χώρα διαμετακόμισης (transit) φυσικού αερίου προς τις χώρες των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, με την προσδοκία μελλοντικά να καταστεί ένας ευρύτερος ενεργειακός κόμβος (hub), εφόσον πραγματοποιηθούν ανάλογες επενδύσεις.

Τέτοια έργα είναι ο πλωτός σταθμός υγροποίησης αερίου στην Αλεξανδούπολη, η ολοκλήρωση του τρίτου σταθμού αποθήκευσης υγροποιημένου αερίου στη Ρεβυθούσα και κυρίως η σύνδεση του TAP με τον αγωγό Ελλάδας-Βουλγαρίας (Interconnector Greece-Bulgaria-IGB) που θα επεκταθεί και στη Ρουμανία ώστε να σχηματιστεί ο «Κάθετος Διαδρόμος Φυσικού Αερίου» (Vertical Gas Corridor–VGC), αλλά και με τον αγωγό Ιονίου-Αδριατικής (Ionian Adriatic Pipeline-IAP) που θα διασχίζει Αλβανία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη και θα καταλήγει στην Κροατία.

Επίσης, δίνεται η δυνατότητα ο TAP -μέσω του VGC- να συνδεθεί με τον σχεδιαζόμενο αγωγό Eastring, ο οποίος αν πραγματοποιηθεί θα διέρχεται από Σλοβακία, Ουγγαρία και Ρουμανία (μια 2η εκδοχή του θα φθάνει έως και τη Βουλγαρία), με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα σύνθετο πλέγμα αγωγών αντίστροφης ροής που θα εξασφαλίζουν την ενεργειακή αυτονομία των Βαλκανίων και θα μπορούν να δέχονται αλλά και να διοχετεύουν φυσικό αέριο προς την Κεντρική Ευρώπη.

Η χωρητικότητα του TAP αναμένεται να διπλασιαστεί στο μέλλον (φθάνοντας τα 20 bcm ετησίως), με την προοπτική να μεταφέρει αέριο και από άλλες περιοχές, όπως το Τουρκμενιστάν, τo Ιράν και το Ιρακινό Κουρδιστάν. Επιπλέον, ο TAP θα μπορούσε να εφοδιαστεί τόσο με υγροποιημένο αέριο που θα εισάγεται από τις ΗΠΑ, όσο και με αέριο που θα προέρχεται απ’ τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου  (Ισραήλ-Κύπρος-Αίγυπτος).

(Φωτ: Οι διαδρομές των αγωγών TAP, ΙGB και IAP)

(Φωτ: H διαδρομή του αγωγού Eastring)

– Γεωπολιτικές Συνέπειες

Ο ΤAP εντάσσεται στα άμεσα ενεργειακά σχέδια της Ουάσινγκτον και της Ε.Ε., καθώς αναμένεται να ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, μέσω της διαφοροποίησης της απ’ το ρωσικό αέριο. Αν και ο TAP δεν πρόκειται να οδηγήσει στην ενεργειακή απεξάρτησή της ευρωπαϊκής ηπείρου -καθώς καλύπτει ένα πολύ μικρό μέρος της συνολικής ευρωπαϊκής ζήτησης- θα συμβάλει στον περιορισμό της διπλωματικής επιρροής της Μόσχας, ιδιαίτερα προς τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.

Παράλληλα, ο αγωγός αυτός επιτρέπει στην Ελλάδα να διευρύνει τους διπλωματικούς και οικονομικούς της δεσμούς με μια σειρά χωρών που βρίσκονται τόσο πέριξ της Κασπίας, όσο και στα Βαλκάνια και στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Αν η χώρα μας αξιοποιήσει την ευκαιρία αυτή, μπορεί να καταστεί μελλοντικά ένας «έντιμος διαμεσολαβητής» (honest broker) μεταξύ Ευρώπης και ισλαμικού κόσμου, ενώ οι διακρατικές επαφές για τον TAP  μπορoύν οδηγήσουν και στην επίλυση των εκκρεμών ζητημάτων με την Αλβανία (όπως η εφαρμογή της συμφωνίας του 2009 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και των θαλάσσιων ζωνών και τα θέματα που σχετίζονται με την Βόρεια Ήπειρο).

Τυχαίο το timing της έγκρισης για τον TAP;

Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κάθε άλλο παρά τυχαία μπορεί να θεωρηθεί. Πριν από λίγες ημέρες, υπογράφηκε ένα μνημόνιο συναντίληψης (MOU) μεταξύ της ΔΕΠΑ, της ιταλικής Edison και της ρωσικής Gazprom για την αναβίωση του διασυνδετηρίου αγωγού Τουρκίας- Ελλάδας-Ιταλίας (Interconnector Turkey-Greece-Italy-ITGI), ο οποίος θα προμηθεύει με ρωσικό αέριο τις αγορές της Ευρώπης.

Αρχικά, ο ITGI είχε σχεδιαστεί για να μεταφέρει αζέρικο αέριο, αλλά όταν οι Αζέροι προέκριναν την επιλογή του TAP, τέθηκε αυτομάτως εκτός πλαισίου. Η αναβίωση του ITGI συνδέεται ουσιαστικά με την την επιλογή της Ρωσίας να κατασκευάσει τον αγωγό Turkish Stream, αποτελώντας εκείνο το μέρος του που θα διέρχεται μέσω της Ηπείρου και της Αδριατικής προς την Ιταλία. Αν και ο Τurkish Stream, έχει «παγώσει» λόγω των εξαιρετικά τεταμένων σχέσεων μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας, δεν αποκλείεται στο μέλλον να αναζητηθεί μια εναλλακτική οδός που θα προσεγγίζει το ελληνικό έδαφος μέσω Βουλγαρίας.

(Φωτ: H διαδρομή του αγωγού ITGI)

Όπως, είναι κατανοητό οι αγωγοί TAP και TANAP είναι ανταγωνιστικοί μεταξύ τους, καθώς απευθύνονται στις ίδιες αγορές, ακολουθούν σχεδόν παράλληλη πορεία, ενώ μεταφέρουν και αέριο από διαφορετικούς προμηθευτές. Οι Ε.Ε. και οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν την κατασκευή του Turkish Stream (και συνεπώς και του ITGI), καθώς αυτή η εξέλιξη θα συνέτεινε στην συνέχιση της εξάρτησης της Ευρώπης απ’ το ρωσικό αέριο.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι μετά την υπογραφή του μνημονίου για τον ITGI, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την ενέργεια Maros Sefcovic δήλωσε ότι «επιφυλασσόμαστε να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα του έργου» και ότι «αν το σχέδιο του αγωγού απαιτήσει εκτεταμένες υποδομές, η αποδοτικότητα του τίθεται εν αμφιβόλω», ενώ ο ειδικός απεσταλμένος του State Department, Amos Hochstein ανέφερε ότι: «Περισσότερα σχέδια τα οποία απλώς φέρνουν το ίδιο αέριο από τις ίδιες πηγές στους ίδιους καταναλωτές, απλώς μέσω νέων αγωγών, δεν συμβάλλουν στην ενεργειακή ασφάλεια…Για κάθε νέο επενδυτικό σχέδιο, είναι σημαντικό να εξετάζεται κατά πόσο αυτό είναι πολιτικό σχέδιο ή βασισμένο σε οικονομικά δεδομένα». Συνεπώς, η έγκριση της Ε.Ε. για τον TAP υπήρξε η άμεση διπλωματική απάντηση των Βρυξελλών και της Ουάσιγκτον προς τη Μόσχα και μάλιστα με παροχή προνομιακών όρων (που ισοδυναμούν με παροχή κρατικής επιδότησης κατά τη δήλωση της ίδιας της Ε.Ε.) προκειμένου ο σχεδιαζόμενος ρωσικός αγωγός να τεθεί εκτός του ενεργειακού «παιχνιδιού».

*Ο κ. Μιχάλης Διακαντώνης είναι οικονομολόγος/διεθνολόγος, συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).

liberal.gr