Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας Αζερμπαϊτζάν: Η πρώτη κοινοβουλευτική και κοσμική δημοκρατία στον μουσουλμανικό κόσμο

Παρά το γεγονός ότι στις αρχές του 19ου αιώνα οι Αζερμπαϊτζάνοι διχάστηκαν από τη Ρωσία και το Ιράν και στερήθηκαν το δικό τους κράτος, στις αρχές του 20ού αιώνα γνώρισαν μια εθνική αφύπνιση και πολέμησαν για την ελευθερία. Αυτός ο αγώνας κορυφώθηκε με τη διακήρυξη της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν (ΔΑ) στη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκε στις 28 Μαΐου 1918. Από το 1991 αυτή η ημερομηνία αυτή είναι επίσημη αργία στο Αζερμπαϊτζάν και γιορτάζεται ως Ημέρα Δημοκρατίας.

Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας υπέδειξε τον σχηματισμό της πρώτης Δημοκρατίας κοινοβουλευτικού μοντέλου στον μουσουλμανικό κόσμο. Οι κύριες διατάξεις της Διακήρυξης που ενέκρινε μεταξύ άλλων το Εθνικό Κογκρέσο, απαιτούσαν επίσης τη δημιουργία φιλικών σχέσεων με όλα τα έθνη, ιδιαίτερα με τα γειτονικά κράτη. Εγγύηση  των πολιτικών δικαιωμάτων σε όλους τους πολίτες που διαμένουν εντός των συνόρων του, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, θρησκεία, κοινωνική τάξη και φύλο, και δημιούργησε ευρείες δυνατότητες ανάπτυξης σε όλες τις εθνοτικές ομάδες που κατοικούσαν στην επικράτειά της. Το Αζερμπαϊτζάν εφαρμόζει αυτές τις αρχές μέχρι και σήμερα.

Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ιδρύθηκαν οι κύριοι κρατικοί θεσμοί, οι οποίοι  μοιράστηκαν σε τρεις κλάδους διακυβέρνησης. Έξι μήνες μετά την ανεξαρτησία, η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν ίδρυσε επίσης ένα Κοινοβούλιο που αντικατόπτριζε όλες τις εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες της χώρας. Με 80 έδρες για τη μεγαλύτερη εθνότητα – το Αζερμπαϊτζάν 21, – για Αρμένιους 10, – για Ρώσους 1, – για Γερμανούς 1, – για Εβραίους 1, – και για  Γεωργιανούς και Πολωνούς από 1.

Η νεοσύστατη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν αντιμετώπισε προκλήσεις σε όλους σχεδόν τους τομείς. Συστάθηκε ο Εθνικός Στρατός για την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας, έργο το οποίο εκπλήρωσε ο στρατός με την αποκατάσταση της κυριαρχίας σε μια σειρά περιοχών.

Δόθηκε μεγάλη προσοχή στην εκπαίδευση με τα παλιά σχολεία να ανακαινίζονται ή να αντικαθίστανται από νέα. Σημαντικό ορόσημο έγινε το άνοιγμα του Κρατικού Πανεπιστημίου του Μπακού το 1919, καθιστώντας το ως πρώτο σύγχρονο Πανεπιστήμιο στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν. Παρά τις δυσκολίες και τις οικονομικές ελλείψεις, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν έστειλαν 100 νέους σε διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ένα μεγάλο επίτευγμα στη διαδικασία εκδημοκρατισμού ήταν η κατάργηση της λογοκρισίας, το απομεινάρι της τσαρικής περιόδου.

Ένα άλλο σημαντικό επίτευγμα, το οποίο έθεσε τα θεμέλια για δημοκρατικό και κοσμικό κράτος στο Αζερμπαϊτζάν, ήταν το δικαίωμα ψήφου των γυναικών. Παραχωρώντας στις γυναίκες το δικαίωμα ψήφου το 1918, το Αζερμπαϊτζάν ήταν μπροστά από τις χώρες της Μπενελούξ (1919), τις Ηνωμένες Πολιτείες (1920), τη Γαλλία και την Ιταλία (1945).

Από την αρχή, η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν ακολούθησε ενεργή εξωτερική πολιτική. Εκτός από την οικοδόμηση διμερών σχέσεων με ορισμένες χώρες, την ίδρυση και τη φιλοξενία πολυάριθμων διπλωματικών αποστολών, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν επιδίωξε επίσης τη διεθνή αναγνώριση στο υψηλότερο επίπεδο. Μια αντιπροσωπεία που στάλθηκε στη Διάσκεψη της Ειρήνης του Παρισιού συναντήθηκε με τους παγκόσμιους ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Γούντροου Ουίλσον, προέδρου των ΗΠΑ, ο οποίος ξεκίνησε την πρώτη συζήτηση για το ζήτημα του Αζερμπαϊτζάν στο Συμβούλιο των Τεσσάρων τον Μάιο του 1919. Ο Πρόεδρος Ουίλσον εξιστόρησε αργότερα τη συνάντησή του με τους αντιπροσώπους του Αζερμπαϊτζάν στην Ομιλία του στο Σαν Φρανσίσκο τον Σεπτέμβριο του 1919, ο Ουίλσον περιέγραψε τη θετική του εντύπωση για την αντιπροσωπεία του Αζερμπαϊτζάν: «Ξέρετε πού βρίσκεται το Αζερμπαϊτζάν; Λοιπόν, μια μέρα ήρθε μια πολύ αξιοπρεπής και ενδιαφέρουσα ομάδα κυρίων που ήταν από το Αζερμπαϊτζάν. Δεν είχα χρόνο, μέχρι που έφυγαν, να μάθω από πού προέρχονταν, αλλά κατάλαβα αμέσως ότι μιλούσα με άντρες που μιλούσαν την ίδια γλώσσα που μιλούσα, οι ιδέες τους, οι αντιλήψεις για την ελευθερία, οι αντιλήψεις για το δίκαιο και τη δικαιοσύνη».

Το Αζερμπαϊτζάν βρήκε υποστήριξη και από τον Βρετανό πρωθυπουργό Λόιντ Τζορτζ. Μια βρετανική πρωτοβουλία στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού ολοκληρώθηκε με την έγκριση ενός ψηφίσματος για την de facto αναγνώριση της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν από τους Συμμάχους και την Αντάντ τον Ιανουάριο του 1920. Ορισμένες ξένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, ίδρυσαν διπλωματικές αντιπροσωπείες στο Μπακού κατά την περίοδο της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Αυτή ήταν η de-facto αναγνώριση, αν και πολύ αργά. Η συμμετοχή του Αζερμπαϊτζάν στο σύστημα των διεθνών σχέσεων διεκόπη λόγω της στρατιωτικής επέμβασης της Σοβιετικής Ρωσίας στις 28 Απριλίου του 1920. Έχοντας εδραιώσει τη δύναμή τους στη Ρωσία, οι Μπολσεβίκοι άρχισαν να συγκεντρώνουν τις πρώην περιοχές της Αυτοκρατορίας και επέλεξαν το Αζερμπαϊτζάν ως τον υπ’ αριθμόν ένα στόχο στο Νότιο Καύκασο, καθώς χρειαζόταν απεγνωσμένα να κατέχουν τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου του Μπακού.

Παρά την πτώση της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, η εθνική ιδέα που καλλιεργήθηκε κατά τη διάρκεια των 23 μηνών ανεξαρτησίας επέζησε και βοήθησε στην αναβίωση ενός ανεξάρτητου Αζερμπαϊτζάν προς τα τέλη του 20ού αιώνα. Έχοντας αποκαταστήσει την ανεξαρτησία της το 1991, η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν κήρυξε τον εαυτό της διάδοχο κράτος της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν και αποκατέστησε τα χαρακτηριστικά της – τη σημαία, το έμβλημα και τον ύμνο. Μετά τις εξελίξεις του περασμένου έτους,  το Αζερμπαϊτζάν έχει επίσης αποκαταστήσει την εδαφική του ακεραιότητα και προσβλέπει στην περαιτέρω ανάπτυξη δημοκρατικών, οικονομικών, πνευματικών και πολιτιστικών αξιών καθώς και στην ενίσχυση της περιφερειακής και ενδοπεριφερειακής πολυεπίπεδης συνεργασίας.

Η Ελλάδα, εκτός από μία χώρα με διπλωματική εκπροσώπηση κατά την περίοδο της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, είναι επίσης μεταξύ εκείνων των χωρών που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του σύγχρονου Αζερμπαϊτζάν σε πολύ πρώιμα στάδια, το 1992. Έκτοτε σε σχετικά σύντομη περίοδο αμοιβαίας συνεργασίας, γίναμε στρατηγικοί εταίροι τουλάχιστον στον ενεργειακό τομέα . Είμαι βέβαιος ότι και οι δύο χώρες έχουν αναξιοποίητες δυνατότητες για περαιτέρω ανάπτυξη των σχέσεων σε νέους τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος τόσο σε διμερή βάση όσο και  στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών.