Αντί Μνημοσύνου: Για τους Ήρωες της Λέσβου που έπεσαν στην Κύπρο το 1974

Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους

Πέρασαν  42 χρόνια από τότε που η μαρτυρική Κύπρος γινόταν τόπος  ηρωισμού και θυσίας Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων κατά την τουρκική  εισβολή και ακόμη πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα ή απαντήθηκαν  με υποκειμενικότητα , προκειμένου να  αποσιωπηθούν οι ευθύνες ιθυνόντων(πολιτικών και στρατιωτικών )  και να διαφυλαχθεί  η υστεροφημία τους .

Τρία παλικάρια της Λέσβου ο  Λοχίας Πατσανάς Κωνσταντίνος  και οι Στρατιώτες Ζερβομανώλης Γεώργιος και Μπουρέκας Ασημάκης έπεσαν στη Μάχη του Στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ την 16^η Αυγούστου 1974 . Τα οστά του τελευταίου ταυτοποιήθηκαν  με τη μέθοδο DNA , οι άλλοι δύο παραμένουν αγνοούμενοι  ανάμεσα στους συνολικά 1619 , που είτε θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους είτε  μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι και εκτελέστηκαν στην Τουρκία  .

Ιστορική Αναδρομή

Η  στρατηγική  θέση της Κύπρου  στην ανατολική Μεσόγειο ,  όπου διασταυρώνονται θαλάσσιοι άξονες και παράλληλα υποστηρίζονται επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική  και στη Μέση Ανατολή  , αποτέλεσε κίνητρο για διαδοχικές καταλήψεις από Αιγύπτιους , Πέρσες κλπ με τελευταίο κατακτητή τους Οθωμανούς , οι οποίοι παρέμειναν στο Νησί από το 1570 μέχρι το 1878. Στις 4 Ιουνίου 1878 , η ηττημένη από τον πόλεμο με τη Ρωσία  Οθωμανική Αυτοκρατορία  νοίκιασε την Κύπρο  στη Μεγάλη Βρετανία , με ετήσιο ενοίκιο 92.000 χρυσές λίρες .

Με την έναρξη του  Α’ Π. Π. το 1914 η τελευταία  διέκοψε την πληρωμή ενοικίου και την προσάρτησε  στην επικράτεια της . Διαρκούντος του πολέμου τη χρησιμοποίησε  ως  δέλεαρ  , αρχικά  για να πείσει την ελληνική κυβέρνηση να συναινέσει στην παραχώρηση της Καβάλας στη Βουλγαρία με αντάλλαγμα την ένταξη της τελευταίας στο στρατόπεδο της Αντάτ και στη συνέχεια να  διαθέσει τμήμα του ελληνικού στρατού και το πολεμικό ναυτικό της  στην αποτυχημένη εκστρατεία εκβίασης των Στενών του Ελλησπόντου(1915) .

Το 1925 η Μ. Βρετανία  την ενέταξε στον κατάλογο των αποικιών και άρχισε την εφαρμογή  της γνωστής  αποικιοκρατικής  πολιτικής της .

Το 1930  άρχισε ο Ελληνοκυπριακός λαός να ζητά την ένωση με την Ελλάδα , η Μεγάλη Βρετανία έδωσε αόριστες υποσχέσεις για να πείσει τους κατοίκους να ενταχθούν στα  Βρετανικά στρατεύματα κατά τον Β’ Π. Π. Το 1947 ,  όταν ο λαός της Κύπρου κατάλαβε την εξαπάτηση ,   ξεσηκώθηκε και κατέβηκε σε  συλλαλητήρια και σε διαδηλώσεις , τότε δε  ένοιωσε την σκληρότητα του Βρετανού αποικιοκράτη .

Με την εκλογή του Μακαρίου στη θέση του Αρχιεπισκόπου τον Οκτώβριο του 1950 αρχίζει η προσπάθεια διεθνοποίησης του προβλήματος με βάση το δημοψήφισμα  του Ιαν 1950 , όπου ο λαός με ποσοστό 95,7 ζήτησε την ένωση με την Μητέρα Πατρίδα .

Η  Μ. Βρετανία αντιλαμβανόμενη τις δυσκολίες που θα είχε με τον ξεσηκωμό των Ελληνοκυπρίων( Ε/Κ) , αποφάσισε να αφυπνίσει το μικρό ποσοστό των Τουρκοκυπρίων (Τ/Κ)  και να τους εντάξει  στις δημόσιες υπηρεσίες και την αστυνομία . Παράλληλα στην Άγκυρα ιδρύθηκε ,  με τις οδηγίες του  πρωθυπουργού Μεντερές και του υπουργού εξωτερικών  Φατίχ Ζορλού  , η οργάνωση “Τουρκική  Οργάνωση Αντίστασης – Türk Mukavamet Teşkilatı- TMT ) με αρχηγό τον Τ/Κ Φαζίλ Κιουτσούκ και προσωπικό από ειδικά εκπαιδευμένους αξιωματικούς του τμήματος ειδικών επιχειρήσεων του  Τουρκικού Γενικού Επιτελείου , οι οποίοι  στάλθηκαν στην Κύπρο και άρχισαν να οργανώνουν και να εξοπλίζουν τους Τ/Κ .

Στις 1 Απριλίου 1955 με σύμφωνη γνώμη του Μακαρίου και με αρχηγό τον Συνταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα (Διγενή)  ιδρύθηκε η ΕΟΚΑ και άρχισε ο απελευθερωτικός αγώνας κατά των Άγγλων . Η  Μεγάλη Βρετανία  αμέσως προκάλεσε  τον Σεπτέμβριο του 1955 την τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου , όπου για πρώτη φορά  μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923 η Τουρκία εμπλέκεται στο Κυπριακό . Το 1957  εν μέσω του ψυχρού πολέμου αρχίζει η “ενασχόληση ” των   Η. Π. Α. με το  πρόβλημα  και  επιχειρούν  να το μεταφέρουν από το πλαίσιο του Ο. Η. Ε. στο ΝΑΤΟ .

Το Φεβρουάριο του 1959 , υπογράφτηκε στη Ζυρίχη η Συνθήκη Ανεξαρτησίας της Κύπρου , όπου μεταξύ των άλλων περιλάμβανε και μία συμφωνία κυρίων μεταξύ των Πρωθυπουργών της Ελλάδος Καραμανλή και της   Τουρκίας Μεντερές ,  που πότε  δεν έγινε  γνωστή . Στις 16 Αυγούστου 1960  ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία  και τέθηκε σε ισχύ το συμφωνηθέν Σύνταγμα  , χωρίς να τεθεί στην ετυμηγορία του λαού της Νήσου . Το νέο κράτος έγινε μέλος του Ο.Η.Ε. και αναγνωρίστηκε από το σύνολο των άλλων κρατών .

Βρισκόμαστε στη περίοδο του ψυχρού πολέμου , οι σχέσεις των δύο Συνασπισμών είναι τεταμένες και ιδιαίτερα οι σχέσεις Η.Π.Α. με την τότε Σοβιετική Ένωση . Το 1961 ο  εκλεγείς Πρόεδρος της Κύπρου Αρχιεπίσκοπος Μακάριος , άγνωστο γιατί ,   εντάχθηκε στο κίνημα των Αδεσμεύτων και άρχισε τις επαφές με το Ανατολικό Μπλοκ . Ενέργεια έξω από κάθε λογική και τις δυνατότητες της Κύπρου ,  με δεδομένο αφενός  την προηγηθείσα  ένταξη και των τριών εγγυητριών δυνάμεων (Μ. Βρετανίας –Τουρκίας –Ελλάδος ) στο ΝΑΤΟ και αφετέρου την ύπαρξη των δύο κυρίαρχων στρατιωτικών βάσεων των Βρετανών στη Δεκέλεια και στο Ακρωτήρι .

Το κυριότερο για τον Μακάριο ήταν ότι άρχισε να απομακρύνεται από την ιδέα της ένωσης με την Ελλάδα και να προσπαθεί να εδραιώσει την εξουσία του . Το προβληματικό Σύνταγμα που τέθηκε σε ισχύ ( μετά από συμφωνία Ελλάδος και Τουρκίας ) έδωσε αφορμές για ρήξη στις σχέσεις Μακαρίου και του Τ/Κ Αντιπροέδρου Φαζίλ Κιουτσούκ και στο ξέσπασμα ταραχών μεταξύ των δύο Κοινοτήτων . Η πολιτοφυλακή του Σαμψών προέβηκε σε βιαιότητες και έδωσε αφορμή για γενικό ξεσηκωμό των Τ/Κ με καθοδηγητή το νέο αρχηγό της ΤΜΤ Ραούφ Ντεκτάς . Οι Τ/Κ μετακινήθηκαν και έφτιαξαν τους γνωστούς θύλακες όπου δεν αναγνώριζαν την κεντρική εξουσία . Τότε το Μάρτιο του 1964 το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. έστειλε στο νησί την πολυεθνική δύναμη την UNFICUP και άρχισε να υλοποιείται και ο γεωγραφικός διαχωρισμός των δύο Κοινοτήτων .

Η  Ελληνική Κυβέρνηση  και ιδιαίτερα ο πρωθυπουργός Παπανδρέου αποφάσισε και έστειλε σταδιακά το 1964 στην Κύπρο μία ενισχυμένη Μεραρχία με δύναμη 8500 ανδρών. Η  Μεραρχία στο σύνολό της στάθμευσε γύρω από τη Λευκωσία  και αρχικά  δεν εντάχθηκε υπό την Εθνική Φρουρά ( 15000 άνδρες) , κίνηση που προκάλεσε τις  υποψίες και τις διαμαρτυρίες του Γρίβα , του Υπουργού Εσωτερικών και Αμύνης Π. Γιωρκάτζη και του Αρχηγού της Εθνικής Φρουράς (Ε. Φ.)  Αντιστράτηγου Καραγιάννη . Τελικά συστάθηκε η Ανωτέρα Στρατιωτική Διοίκηση Αμύνης Κύπρου (Α.Σ.Δ.Α.Κ. ) με διοικητή το Γρίβα που έφτασε μυστικά στη Κύπρο , στην οποία εντάχθηκε  το σύνολο των δυνάμεων ,  με την προϋπόθεση ότι η ελληνική μεραρχία θα τίθετο υπό τη διοίκηση της με την έναρξη της τουρκικής εισβολής .

Τον Αύγουστο του ίδιου έτους(1964)  επιχειρήθηκε  η εκκαθάριση των θυλάκων Μανσούρας –Κοκκίνων , ξέσπασαν  συγκρούσεις και η Τουρκία βομβάρδισε στόχους στην περιοχή με ναπάλμ και απείλησε με απόβαση .  Στις 8 Αυγούστου 1964 ο Παπανδρέου έστειλε τηλεγράφημα στο Μακάριο στο οποίο έγραφε « Άλλα συμφωνούμε και άλλα πράττετε» . Η  Ε/Κ πλευρά  θεωρεί ότι η φράση αυτή αναφέρεται στη  χρησιμοποίηση της Ε. Φ . σε στρατιωτικές επιχειρήσεις χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της Αθήνας ( Μανσούρα-Κόκκινα) , αντίθετα πολλοί στην Αθήνα θεώρησαν ότι η φράση αυτή αφορά την άρνηση του Μακαρίου να κηρύξει την ένωση με την Ελλάδα καίτοι το υποσχέθηκε στον Παπανδρέου .

Ακολουθεί το ίδιο έτος το Σχέδιο Άτσεσον , το οποίο στη τελική του μορφή προέβλεπε μεταξύ των άλλων την άμεση ένωση με την Ελλάδα και την παραχώρηση βάσης έκτασης 4.5 % του εδάφους της Κύπρου με ενοίκιο για 50 χρόνια . Το δέχθηκε η Ελλάδα το απέρριψε όμως η Τουρκία και ο Μακάριος .

Με δεδομένη την διαρκή απειλή για απόβαση από την  Τουρκίας σχεδιάστηκε και οργανώθηκε η άμυνα της Κύπρου . Ο Μακάριος προχώρησε στην προμήθεια οπλικών συστημάτων από την Τσεχοσλοβακία ( οπλισμό –πυροβόλα ) και επικεντρώθηκε στην ενίσχυση των δυνάμεων που ήλεγχε αποκλειστικά ο ίδιος δηλαδή  την Αστυνομία , την Προεδρική Φρουρά και το Εφεδρικό Σώμα .

Στρατιωτική Δικτατορία – η Απαρχή της Κυπριακής Τραγωδίας

Μέσα σε αυτή την κρίσιμη κατάσταση που επικρατούσε  στην Κύπρο , η πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα που ακολούθησε μετά  την πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου(1965)   έδωσε την  ευκαιρία ,  τον Απρίλιο του 1967 , στους Συνταγματάρχες του Ι.Δ.Ε.Α. ( Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) ,  με το πρόσχημα του κουμμουνιστικού κινδύνου  , να επιβάλουν  δικτατορικό καθεστώς .

Στην Κύπρο είχε αρχίσει η διάρρηξη των σχέσεων Μακαρίου-Γρίβα , ο πραγματικός αρχηγός της δικτατορικής κυβέρνησης  Συνταγματάρχης Παπαδόπουλος ,  επισκέφθηκε το καλοκαίρι του 1967 την Κύπρο  και είχε συνομιλίες με τον Πρόεδρο Μακάριο ( το περιεχόμενο δεν έγινε γνωστό) . Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε χωρίς επιτυχία στον Έβρο (Αλεξανδρούπολη-Κεσάνη ) η συνάντηση Τουρκίας –Ελλάδος με κύριο θέμα το Κυπριακό στη βάση της τελικής μορφής του σχεδίου Άτσεσον .

Στις 15  Νοεμβρίου 1967  έλαβε  χώρα η επιχείρηση εκκαθάρισης του Θύλακα Κοφίνου-Αγίου Θεόδωρου με την σύμφωνη γνώμη του Μακαρίου και του ΓΕΣ .

Η  Τουρκία δράττει την ευκαιρία και ζητά επίσημα την απόσυρση της  Ελληνικής Μεραρχίας η Αθήνα συναινεί και έτσι απογυμνώνεται αμυντικά η Κύπρος . Πολλές εκδοχές έχουν αναφερθεί για την σκοπιμότητα της επιχείρησης στο θύλακα της Κοφίνου , οι μεν λέγουν ότι ο Μακάριος με αυτό τον τρόπο θέλησε να απαλλαγεί από την παρουσία της Μεραρχίας που αποτελούσε συνεχή  απειλή για την εξουσία του , οι δε ότι η απόσυρση της Μεραρχίας  αποτελούσε μέρος ενός ευρύτερου Νατοϊκού σχεδίου για την μελλοντική διχοτόμηση του Νησιού . Δυστυχώς η αλήθεια δεν έχει αποκαλυφθεί μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν αλλά με τις εικασίες δεν αποκαλύπτεται η ιστορική αλήθεια .

Η  Αθήνα ανακάλεσε  τον Γρίβα και άρχισε ,  την σταδιακή επάνδρωση των κρισίμων θέσεων  σε Ε.Φ.  , Κλιμάκιο ΚΥΠ και ΕΛΔΥΚ με προσκείμενους αξιωματικούς και τον σχεδιασμό για την ανατροπή του Μακαρίου .  Ο Πρόεδρος Μακάριος βλέποντας τις κινήσεις αυτές και την  ισχυροποίηση του Υπουργού Άμυνας Γιωρκάτζη (είχε δική του πολιτοφυλακή ) δίνει την έγκριση για την ίδρυση τον Μάρτιο του 1969 της παραστρατιωτικής οργάνωσης Εθνικό Μέτωπο ( Ε. Μ. ) η οποία αργότερα διασπάστηκε . Στις 8 Μαρτίου 1970 γίνεται  η αποτυχημένη απόπειρα  δολοφονίας του Μακαρίου ( ο ίδιος ήταν ενήμερος ) και στις 15 Μαρτίου 1970 δολοφονείται ο Γιωρκάτζης . Εικάζεται ότι θεωρήθηκε υπεύθυνος για την απόπειρα κατά του Μακαρίου , ο οποίος αρνήθηκε να τον δεχθεί μετά την απόπειρα . Δεύτερη εικασία θεωρεί υπεύθυνη τη Χούντα των Αθηνών και ιδιαίτερα το περιβάλλον του Ιωαννίδη , με σκοπό   να προκληθεί αναταραχή και στη συνέχεια πτώση του Μακαρίου .

Μέσα σε αυτό το δυσάρεστο κλίμα στις 28 Αυγούστου 1971 φθάνει κρυφά στο Νησί ο Γρίβας , ο οποίος ίδρυσε την Ε.Ο.Κ.Α Β’ και έτσι δρομολογήθηκε  η  εκδήλωση πραξικοπήματος για την ανατροπή του Μακαρίου . Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος διαισθανόμενος την ανάγκη ομαλοποίησης των σχέσεων με τον Μακάριο και βλέποντας  ότι με τις τότε συνθήκες η ανεξαρτησία ήταν  η μόνη προς το παρόν  λύση ,  προσπάθησε το 1973 να βελτιώσει το κλίμα αλλά ακολούθησε η ανατροπή του και η  μεταφορά της εξουσίας στα χέρια του Ιωαννίδη , που βρισκόταν πάντα στο παρασκήνιο .

Πραξικόπημα 15 Ιουλίου –Τουρκική Εισβολή

Την άνοιξη του 1974 οι σχέσεις Αθήνας –Λευκωσίας οξύνθηκαν υπέρμετρα εξαιτίας της άρνησης του Μακαρίου να εγκρίνει τον κατάλογο των υποψήφιων Εφέδρων Αξιωματικών της Ε. Φ . και της πρόθεσης του να  μειώσει την στρατιωτική θητεία με παράλληλη μείωση του αριθμού των αξιωματικών  από την Ελλάδα . Άστοχη ενέργεια με δεδομένη την τουρκική απειλή  και την δράση των παραστρατιωτικών ομάδων των Τ/Κ  , διότι κάθε μείωση της αμυντικής ικανότητας της Ε. Φ. «έριχνε νερό στο μύλο των Τούρκων» . Είναι σίγουρο ότι ο Μακάριος ήταν ενήμερος για το σχεδιαζόμενο πραξικόπημα και προσπάθησε να κάνει γνωστό το πρόβλημα με  επιστολή που έστειλε στις 2 Ιουλίου 1974 στο Πρόεδρο Γκιζίκη , ενημερώνοντας παράλληλα τον αυτοεξόριστο πρώην πρωθυπουργό  Κ. Καραμανλή στο Παρίσι και τον τέως Βασιλιά Κωνσταντίνο στο Λονδίνο . Από την επιστολή προκύπτει ότι ήταν γνώστης όλων των κινήσεων και των σχεδίων της ΕΟΚΑ Β’ σε συνεργασία με κυβερνητικούς κύκλους των Αθηνών , χαρακτηριστική δε είναι η φράση του « η Κρατική Υπόσταση της Κύπρου πρέπει να διαλυθεί μόνο εις περίπτωση Ενώσεως , πράγμα που δεν είναι εφικτό …».

Στις 12 Ιουλίου 1974 ο διοικητής της Ε.Φ. Αντγος Ντενίσης , ο Πρέσβης στη Λευκωσία Λαγάκος και ο διοικητής της ΕΛΔΥΚ Συνταγματάρχης Νικολαίδης  αναχώρησαν για  την Αθήνα  για παραπλάνηση του Μακαρίου . Στις 0530 της 15^ης Ιουλίου εκδηλώνετε το πραξικόπημα με τη συμμετοχή τριών Μοιρών Καταδρομών , της ΕΛΔΥΚ , ενός Μηχανοκινήτου Τάγματος Πεζικού και δύο Επιλαρχιών  Αρμάτων .

Ο Μακάριος διέφυγε  προς την Πάφο ( μερικοί ισχυρίζονται ότι ήταν εκτός προεδρικού μεγάρου στη Μονή Κύκκου )  και  από εκεί απηύθυνε   ραδιοφωνικό διάγγελμα   προς τον Κυπριακό λαό  με το οποίο τον κάλεσε να αντισταθεί κατά των πραξικοπηματιών .Κατά την αδελφοκτόνα μάχη είχαμε  , 41  νεκρούς από την Ε.Φ. , 41 από τις δυνάμεις του Μακαρίου και 16 πολίτες .

Την εξουσία ανέλαβε ο Νίκος Σαμψών και άρχισε  η αντίστροφη μέτρηση για την τουρκική εισβολή , η αφορμή είχε δοθεί  με την κατάλυση του  Συντάγματος της Κύπρου  και ως εγγυήτρια δύναμις η Τουρκία  επικαλέστηκε θέμα  ασφάλεια των ομοεθνών της . Επιπρόσθετα η ομιλία του Μακαρίου στα Ηνωμένα Έθνη  στις 19 Ιουλίου 1974 όπου καταφέρθηκε κατά της Κυβέρνησης των Αθηνών την οποία  κατηγόρησε ευθέως  για εισβολή και κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας  έδωσε  στην Τουρκία ένα  επιπλέον «νομιμοποιητικό στοιχείο» .

Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου  επέφερε  ένα δυνατό  κτύπημα στις σχέσεις Ελλαδιτών και Ε/Κ  ,  κλόνισε την πειθαρχεία στις μονάδες της Ε.Φ. και την εμπιστοσύνη των στρατιωτών προς τους ηγήτορές των . Τούτο φάνηκε σε πολλές μονάδες κατά την τουρκική εισβολή που ακολούθησε και κυρίως σε αυτές που αδικαιολόγητα  δεν εκτέλεσαν καθόλου ή εκτέλεσαν μερικώς την αποστολή τους .

Στην Αθήνα  ,  είχαν αρχίσει οι κινήσεις  των  παλαιών  πολιτικών  ,   οι  οποίοι  πριν το 1967 με την αμέλεια τους  επέτρεψαν  να ανδρωθεί ο Ι. Δ. Ε. Α. και να επιβάλλει την επτάχρονη δικτατορία , για να επανέλθουν  στην εξουσία . Παράλληλα στις 19 Ιουλίου 1974 έλαβε χώρα σύσκεψη του πρωθυπουργού Ανδρουτσόπουλου με τους εκπροσώπους των ΗΠΑ , ΥΦΥΠΕΞ Σίσκο , ΥΦΥΠΑΜ  Έλσγουορθ . Πρέσβη στην Αθήνα Τάσκα και του Στρατιωτικού Ακολούθου στην Αθήνα . Η ίδια σύσκεψη έγινε την επομένη στο  Αρχηγείο των Ενόπλων Δυνάμεων με τον Α/ΓΕΔ Μπονάνο .

Τι ειπώθηκε στις δύο συσκέψεις είναι άγνωστο σίγουρα όμως οι ΗΠΑ ενδιαφερόταν να μην κηρύξει η Χώρα μας τον πόλεμο κατά της Τουρκίας (για τη συνοχή του ΝΑΤΟ ) , ήταν ευχαριστημένες που απομακρύνθηκε ο Μακάριος ,  που σκόπευε να μετατρέψει το Νησί  σε  “Κούβα” της Μεσογείου   και φυσικά θα συνέστησαν την επαναφορά  της   εξουσίας  στους   Πολιτικούς   .

Η Κύπρος ως άλλη Ιφιγένεια θυσιαζόταν στο βωμό του εκδημοκρατισμού της Ελλάδος και αφηνόταν στην τύχη της . Οι προετοιμασίες των τουρκικών στρατευμάτων είχαν αρχίσει πολύ νωρίς με μετακινήσεις στα παράλια της Μερσίνας και εκπαιδεύσεις στις αποβατικές επιχειρήσεις . Όλες οι πληροφορίες έφθαναν στο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς ( Γ. Ε. Ε. Φ. ) και στην Αθήνα , ουδείς όμως ασχολιόταν με το θέμα ώστε να γίνουν οι απαραίτητες   ενέργειες για την προπαρασκευή της άμυνας της Νήσου .  Η ΕΛ. ΔΥ. Κ είχε ειδοποιηθεί από την 19^η Ιουλίου και είχε μεταβεί στους χώρους διασποράς  , μερικές μονάδες με πρωτοβουλία των διοικητών τους εξήλθαν από τα στρατόπεδα και γλύτωσαν  από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς .

Από τις πρωινές ώρες της 20^ης Ιουλίου άρχισε η προσβολή με Α/Φ των στρατοπέδων και διαφόρων στόχων , ακολούθησε η ρίψη αλεξιπτωτιστών και δημιουργήθηκε το προγεφύρωμα στο χωριό Κιόνελι κοντά στη Λευκωσία . Στο επιτελείο  της Ε. Φ. επικράτησε πανικός και η διαταγή για κίνηση δόθηκε μετά την έναρξη της εισβολής με αποτέλεσμα πολλές μονάδες να κτυπηθούν στο δρόμο και να μην φτάσουν στους  χώρους  της αποστολής των . Στην ακτή της Κερύνειας εκδηλώθηκε  η αποβατική ενέργεια αλλά  το τάγμα της περιοχής αμύνθηκε  και οι Τούρκοι  “τα βρήκαν  σκούρα”> .  Οι  ενισχύσεις  όμως δεν έφτασαν  ,  τα  Αντιαρματικά όπλα δεν επάνδρωσαν  όλα τις  θέσεις    , το πυροβολικό πλην μιας Μοίρας δεν εκτέλεσε πυρά  και τελικά  δημιουργήθηκε μικρό προγεφύρωμα .

Δύο τάγματα της  ΕΛΔΥΚ   μαζί με δυνάμεις της Ε.Φ. επιτέθηκαν στις 18.30 της 20^ης Ιουλίου για εξάλειψη του προγεφυρώματος Κιόνελι  μέχρι στις 0200 της επόμενης ημέρας ,  χωρίς επιτυχία . Τελικά λόγω ότι θα ξημέρωνε και θα ήταν εύκολοι στόχοι  για  την εχθρική αεροπορία , η οποία δρούσε ανενόχλητη , διατάχθηκε σύμπτυξη  . Πράγματι την επόμενη ημέρα ο τουρκική αεροπορία βομβάρδισε το στρατόπεδο της ΕΛ. ΔΥ. Κ και έριξε και άλλους αλεξιπτωτιστές στο Κιόνελι . Στους τομείς της Ε.Φ. παρά τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν  δόθηκαν σκληρές μάχες στον  Άγιο Ιλαρίωνα , στον Άγιο Ερμόλαο , στην Κερύνεια και στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας .

Στην Αθήνα  ουδείς ασχολήθηκε σοβαρά με τα τεκταινόμενα στην Κύπρο , είχε κηρυχτεί επιστράτευση  αλλά όχι πόλεμος κατά του εισβολέα . Οι μέχρι τώρα κρατούντες προσπαθούσαν να έλθουν σε συνδιαλλαγή με τους επερχόμενους  στην εξουσία . Όλα τα σχέδια ενίσχυσης της Κύπρου ανεστάλησαν από το  Μπονάνο (άραγε  από ποιον πολιτικό προϊστάμενο πήρε εντολές ) :

• -Τάγμα με  ίλη αρμάτων φορτώθηκαν για μεταφορά στην Κύπρο και διατάχθηκε να γυρίσουν στη Ρόδο .

– Μοίρα Καταδρομών διατάχθηκε να φορτωθεί σε Α/Φ της Ολυμπιακής  , τα οποία επικαλέστηκαν βλάβη   και η μεταφορά στη Κύπρο δεν έγινε . Διατάχθηκε άλλη Μοίρα Καταδρομών και με 15 Α/Φ τη νύκτα 21 προς 22 Ιουλίου  μεταφέρθηκε στο Α/Δ Λευκωσίας χωρίς να ειδοποιηθούν τα Αντιαεροπορικά όπλα της Ε.Φ.  . Αποτέλεσμα ένα Α/Φ  βλήθηκε από φίλια πυρά  και είχαμε  29 νεκρούς καταδρομείς (ένας γλύτωσε )  και όλο το πλήρωμα .

Τα υποβρύχια ΓΛΑΥΚΟΣ και ΝΗΡΕΑΣ 19 Ιουλίου ήταν ανοικτά της Ρόδου έτοιμα να πλεύσουν για Κύπρο και διατάχθηκαν να επιστρέψουν .

• Μοίρες Α/Φ F-4 Ε μεταστάθμευσαν στην Κρήτη άλλα  ποτέ δεν πήραν διαταγή να πετάξουν για την Κύπρο .

Ήταν τέτοια η σύγχυση των Τούρκων κατά τα πρώτα στάδια της εισβολής και παράδειγμα προς τούτο αποτελεί η βύθιση του τουρκικού αντιτορπιλικού « Kocatepe» στις 21 Ιουλίου από την τουρκική αεροπορία . Από τις μαρτυρίες στρατιωτών , που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Ρόνι Αλασόρ , φαίνεται  η σύγχυση , ο φόβος και ο πανικός που διακατείχε τους εισβολείς . Δεν μπορούσαν να πιστέψουν  το μέγεθος της αντίστασης που αντιμετώπιζαν και την παντελή απουσία του ελληνικού πολεμικού ναυτικού και της αεροπορίας .

Στις 22 Ιουλίου και ώρα 1600 συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός , την οποία παραβίασε αμέσως η Τουρκία και την νύκτα επιτέθηκε χωρίς επιτυχία κατά του στρατοπέδου της ΕΛ .ΔΥ. Κ , διότι ήξερε πολύ καλά ότι ήταν το μόνο σοβαρό εμπόδιο για την κατάληψη του Α/Δ της Λευκωσίας και της ίδιας της πρωτεύουσας .

Αττίλας-2

Μετά την κατάπαυση του πυρός άρχισαν οι συνομιλίες , οι Τούρκοι κωλυσιεργούσαν αλλά παράλληλα ενίσχυαν συνεχώς τα προγεφυρώματα με δυνάμεις , άρματα , πυροβολικό και βαρέα όπλα .

Οι Έλληνες ασχολούταν με την αποκατάσταση της δημοκρατίας , στις 24 Ιουλίου ήλθε ο Καραμανλής και σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας,  στην Αθήνα και σε όλη την Ελλάδα έπνεε άνεμος ελευθερίας . Αντί όμως να ασχοληθούν σοβαρά με τον πόλεμο στην Κύπρο πρώτο μέλημα τους ήταν η εδραίωση στην εξουσία .

Η Κύπρος εγκαταλείφτηκε στην τύχη της και η Τουρκία αφού αισθάνθηκε έτοιμη στις 13  Αυγούστου 1974 αποχώρησε από το τραπέζι των συνομιλιών στη Γενεύη και στις 0300 τα ξημερώματα την παραμονή της Παναγίας άρχισε η δεύτερη φάση του σχεδίου   για την κατάληψη του 38% του εδάφους της Κύπρου .

Οι τουρκικές δυνάμεις προχωρούσαν   με την καθοδήγηση των Τ/Κ της ΤΜΚ , περνώντας δε   από τα  χωριά  τα πυρπολούσαν  , βίαζαν  και σκότωναν αδιάκριτα  άμαχους και μη .

Στην περιοχή του στρατοπέδου της ΕΛ. ΔΥ. Κ ( το μεγαλύτερο μέρος της είχε λάβει αποστολή  για την παρεμπόδιση κατάληψης της Λευκωσίας και του αεροδρομίου της ) είχαν παραμείνει 2 λόχοι  , η διμοιρία μηχανικού και λοιπά τμήματα υποστήριξης ,  συνολικά 300 περίπου άτομα . Από το πρωί της 14 Αυγούστου άρχισε ο βομβαρδισμός του στρατοπέδου με πυροβολικό , όλμους και αεροπορία . Οι 300 του Λεωνίδα , μέσα σε αυτούς και τα τρία παλικάρια από τη Λέσβο αμύνονται σθεναρά ενάντια πολλαπλάσιου εχθρού ( ένα σύνταγμα και δύο επιλαρχίες  αρμάτων) υποστηριζόμενα από αεροπορία και πυροβολικό .

Φθάνουμε στις 16 Αυγούστου ,  οι απώλειες , η έλλειψη ενίσχυσης , η παύση της υποστήριξης του πυροβολικού ( η μία Μοίρα που υποστήριζε  σταμάτησε ) μειώνουν την αντίσταση .  Τα τουρκικά άρματα περνούν πάνω από τα ορύγματα ο Λοχαγός Σταυριανάκος με το πιστόλι προσπάθησε να εξουδετερώσει τον οδηγό ενός  άρματος,  ένα βλήμα  του άρματος τον αποκεφάλισε και έπεσε  νεκρός ως άλλος  Λεωνίδας .

Στις 1400 ο  στρατοπεδάρχης και υποδιοικητής της ΕΛΔΥΚ  Ανχης  Σταυρόπουλος Παναγιώτης ( είχε φτάσει στην Κύπρο στις 19 Ιουλίου συνοδεύοντας τη νέα κλάση των στρατιωτών και παρέμεινε στο Νησί μαζί με την κλάση που απολυόταν)   διέταξε οπισθοχώρηση .

Το απόγευμα στις 1600 της 16 Αυγούστου 1974 συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός , ο Αττίλας είχε πετύχει το στόχο του κατέλαβε σχεδόν τη μισή Κύπρο από το 4,5 % του εδάφους που του έδινε το σχέδιο Άτσεσον .

Το δένδρο της δημοκρατίας στην Ελλάδα ξανάνθισε  , αφού ποτίστηκε με το αίμα περίπου 2.500 νεκρών , 10.000 τραυματιών και 1619 αγνοουμένων και τα δάκρυα 200 χιλ προσφύγων , που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες και να  υποστούν τη βαρβαρότητα του εισβολέα , που χωρίς ντροπή ονόμασε την εισβολή του << Επιχείρηση της Ειρήνης –Barış Harekatı) .

Επίλογος

 Συνηθίζεται  στα  μνημεία πεσόντων να τίθεται η φράση « Η  Πατρίς Ευγνωμονούσα» , δυστυχώς όμως για τους συγγενείς των πεσόντων  και στις δύο φάσεις της Τουρκικής εισβολής ,  για τους τραυματίες , για τους αγνοούμενους και για αυτούς που πολέμησαν ισχύει « Η Πατρίς Αγνωμονούσα» . Για χρόνια αντιμετωπίστηκαν υποτιμητικά λες και αυτοί έφταιξαν για ότι έγινε , λες και αυτοί έφεραν την δικτατορία στην Ελλάδα και έκαναν το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου.

Η Αλήθεια είναι ότι είχαν διοικητές σε όλα τα κλιμάκια και πάνω από τους διοικητές υπήρχαν πολιτικοί  ιθύνοντες ,   και στις δύο φάσεις της εισβολής , το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έμεινε  στο απυρόβλητο . Εύκολη διέξοδος η ενοχοποίηση των χουντικών οι οποίοι δικάστηκαν και τιμωρήθηκαν και έτσι έπρεπε .

Η αλήθεια όμως πότε θα μαθευτεί ; Άγνωστο . Βρίσκεται θαμμένη στο υπόγειο της Βουλής των Ελλήνων , όπου έχουν συγκεντρωθεί όλα τα ντοκουμέντα για την τραγωδία της Κύπρου .

Η Κυπριακή Βουλή τόλμησε και το Μάρτιο του 2011 έβγαλε το πόρισμα του Φακέλου της Κύπρου , έστω και ημιτελές ( καλύπτει τα γεγονότα μέχρι την  20^η  Ιουλίου 1974 και έγινε επιλεκτική κλήση μαρτύρων ) .

Οι συγγενείς των νεκρών και των αγνοουμένων και όλος ο Ελληνισμός απανταχού της γης περιμένει την αλήθεια και την απάντηση στο απλό ερώτημα << ΓΙΑΤΙ>> . Ίσως στο απώτερο μέλλον ο επιστήμονας- ιστορικός να δώσει την απάντηση .

Ας είναι αιώνια η μνήμη των ηρώων της Κύπρου και μέσα σε αυτούς και των τριών παλικαριών της Λέσβου .

Βοηθήματα

Πόρισμα του Φακέλου της Κύπρου της Κυπριακής Βουλής 17 Μαρτίου 2011.

Ρόνι Αλασόρ , Διαταγή « Εκτελέστε τους Αιχμαλώτους»> , Εκδόσεις Καστανιώτη , Αθήνα 2002 .

Γεώργιου Λεονταρίτη , Η Ελλάδα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1917-18 , ΜΙΕΤ , Αθήνα 2005 .

Ιστοσελίδα    www.eldyk74.gr

* Ο κ. Στρατής Χαραλάμπους είναι Αντγός (ΠΒ) ε.α., Πρόεδρος Παραρτήματος Λέσβου της Ε.Α.Α.Σ. Το κείμενο δημοσιεύθηκε σε τέσσερις συνέχειες στην εφημερίδα της Λέσβου ΕΜΠΡΟΣ  και αναδημοσιεύεται με την άδεια του συγγραφέα.